Apuleio: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
tNo edit summary |
||
1. lerroa:
{{Biografia infotaula oinarria
[[Fitxategi:ApuleiusFrontispiece.jpg|thumb|right|'''Apuleio''' idazlearen lanen argitalpen baten aurrealdea, non ''[[Asinus aureus]]'' eleberriko Panfila, [[hontz]] bihurtzen dela, eta urrezko astoa agertzen diren. Apuleio erdian agertzen da irudikatuta.]]▼
| izena = Apuleio
| irudia = Apuleius-Kontorniat.jpg
'''Apuleio Madaurakoa'''<ref>''Apuleio'' bere ''[[nomen]]'' zen. Bere ''[[praenomen]]'' ezezaguna da. Pizkundean ''Lucius'' ezarri zitzaion ''praenomen'' gisa ''Asinus Aureus'' bere eleberriko pertsonaia berarekin identifikatzen baitzen, eta hori dela eta, ''Lucius Apuleius'' izenez ere ezagutzen da. Antzinako eskuizkribuetan ''Apuleius philosophus Platonicus'' izena ere ematen zaio.</ref>, latinez ''Apuleius Madaurensis'', ([[Madaura]], c. [[125]]- c. [[180]]) [[latin]]ezko [[prosa]] idazle bat izan zen. ''Metamorfosis'' edo ''[[Asinus aureus]]'' (euskaraz, ''Urrezko astoa'') izenburuko eleberriaren egilea izateagatik da batez ere ezaguna, zeina antzinako literaturatik osorik gorde den eleberri bakarra den<ref>Zaharragoa den [[Petronio]]ren ''[[Satyricon]]'' eleberritik zati batzuk bakarrik geratzen dira.</ref>. Filosofo platoniko eta retoriko gisa ere izan zen ezaguna. Zientzia dibulgazio lanak ere idatzi zituen.<ref>{{en}} Julia Haig Gaisser:''[http://press.princeton.edu/chapters/s8683.pdf Apuleius: A Celebity and His Image]''.</ref>▼
| zabalera = 250px
| oina =
| izen osoa =
| jatorrizko izena = Lucius Apuleius Madaurensis
| ezizena =
| jaiotza data = [[125]] aldean
| jaiotza hiria = [[Madaura]]
| jaiotza herrialdea =
| heriotza data = [[180]] aldean
| heriotza hiria =
| heriotza herrialdea =
| etnia =
| bikote kidea =
| webgunea =
| sinadura =
| datu gehigarriak =
}}
▲'''Apuleio Madaurakoa'''<ref>''Apuleio'' bere ''[[nomen]]'' zen. Bere ''[[praenomen]]'' ezezaguna da. Pizkundean ''Lucius'' ezarri zitzaion ''praenomen'' gisa ''Asinus Aureus'' bere eleberriko pertsonaia berarekin identifikatzen baitzen, eta hori dela eta, ''Lucius Apuleius'' izenez ere ezagutzen da. Antzinako eskuizkribuetan ''Apuleius philosophus Platonicus'' izena ere ematen zaio.</ref>
== Bizitza ==
Apuleioren bizitzari buruzkoak berak idatziriko ''Florida'' idazlanetan eta ''Apologia'' defentsa-hitzaldian oinarritzen dira. [[Kartago]]n 160-170 urteetan berak emandako hitzaldiek bere bizitzako datuak ematen dituzte. [[Getulia]] eta [[Numidia]] artean kokaturiko [[Madaura]] hirian jaio zen. Hiriko buru baten semea zela, ordea, jakina da. [[Kartago]]n gramatika, erretorika eta filosofia ikasi zituen. [[Atenas]] hirian bere filosofia ikasketak sakondu zituen, bere pentsaera platonismora zuzenduz. Ondoren, [[Erroma]] ere bizi izan zen. [[Egipto]] eta [[Anatolia|Asia Txikia]] ere bisitatu zituen bertako filosofoaik eta erlijioak ikasiz. Azkenik, [[Afrika]]ra itzuli zen 30 bat urte zituela. Hasiera batean, [[Alexandria]]ra joateko asmoa zuen, baina bidean egungo [[Tripoli]] hiritik gertu dagoen Oea hirian gaixotu eta bertan Sicinius Pontianus izeneko lagunarekin topo egin zuen. Honek Aemilia Pudentilla bere ama alargunarekin ezkontzeko proposamena egin zion, familiako ondasunak aitaren senideek beretzat hartu nahi baitzituzten. Apuleio Pudentillarekin ezkondu zen 155-156 urteetan. Pontianus hil eta Pudentillaren sendia Apulioren aurka jarri eta salaketa jarri zioten, emaztea bereganatu eta bere aberastasunak eskuratzearren sorginkeriak baliatu zituela argudiatuz. Salaketa honen aurka ''[[Apologia (Apuleio)|Apologia]]'' izeneko defentsa-lana idatzi zuen. Epaiketa [[Sabrata]] hirian ospatu zen 156-158 urteeetan eta [[Claudius Maximus]] prokonsula izan zen epaile. Eztabaidagarria da errugabetu zuten baina epaiketaren ostean [[Kartago]]n jarraitu zuen bere karrera.▼
Apuleio retoriko ospetsu bihurtu zen eta bere omenez [[estatua (
▲Apuleioren bizitzari buruzkoak berak idatziriko ''Florida'' idazlanetan eta''Apologia'' defentsa-hitzaldian oinarritzen dira. [[Kartago]]n 160-170 urteetan berak emandako hitzaldiek bere bizitzako datuak ematen dituzte. [[Getulia]] eta [[Numidia]] artean kokaturiko [[Madaura]] hirian jaio zen. Hiriko buru baten semea zela, ordea, jakina da. [[Kartago]]n gramatika, erretorika eta filosofia ikasi zituen. [[Atenas]] hirian bere filosofia ikasketak sakondu zituen, bere pentsaera platonismora zuzenduz. Ondoren, [[Erroma]] ere bizi izan zen. [[Egipto]] eta [[Anatolia|Asia Txikia]] ere bisitatu zituen bertako filosofoaik eta erlijioak ikasiz. Azkenik, [[Afrika]]ra itzuli zen 30 bat urte zituela. Hasiera batean, [[Alexandria]]ra joateko asmoa zuen, baina bidean egungo [[Tripoli]] hiritik gertu dagoen Oea hirian gaixotu eta bertan Sicinius Pontianus izeneko lagunarekin topo egin zuen. Honek Aemilia Pudentilla bere ama alargunarekin ezkontzeko proposamena egin zion, familiako ondasunak aitaren senideek beretzat hartu nahi baitzituzten. Apuleio Pudentillarekin ezkondu zen 155-156 urteetan. Pontianus hil eta Pudentillaren sendia Apulioren aurka jarri eta salaketa jarri zioten, emaztea bereganatu eta bere aberastasunak eskuratzearren sorginkeriak baliatu zituela argudiatuz. Salaketa honen aurka ''[[Apologia (Apuleio)|Apologia]]'' izeneko defentsa-lana idatzi zuen. Epaiketa [[Sabrata]] hirian ospatu zen 156-158 urteeetan eta [[Claudius Maximus]] prokonsula izan zen epaile. Eztabaidagarria da errugabetu zuten baina epaiketaren ostean [[Kartago]]n jarraitu zuen bere karrera.
▲Apuleio retoriko ospetsu bihurtu zen eta bere omenez [[estatua (argipena)|estatuak]] altxatu ziren [[Kartago]]n eta [[Oea]]n besteak beste. Apuleiok berak jasotako bere hitzaldien zati aukeratuak ''[[Florida (Apuleio)|Florida]]'' izeneko lanean aurkitzen dira. Bertan denetariko gaiak aztertzen dria, hala nola historia, mitologia, geografia, etnografia, historia naturala etab. [[160]]. urtetik aurrera ez da berari buruzko berririk gorde. [[170]] urtearen inguruan hil zen.
▲[[Fitxategi:ApuleiusFrontispiece.jpg|thumb|right|'''Apuleio''' idazlearen lanen argitalpen baten aurrealdea, non ''[[Asinus aureus]]'' eleberriko Panfila, [[hontz]] bihurtzen dela, eta urrezko astoa agertzen diren. Apuleio erdian agertzen da
== Lanak ==
Oso idazle sutsua izan zen, baina liburu asko galdu dira. Hots, bere tratadu teknikoak; botanikaz, medizinaz, astronomiaz, paremiologiaz eta abar... Zenbait obra filosofikoak ideia platonikoekin eta paripatetikekin badauzka: ''Deo Socratis'' liburuan Sokrates gidatzen zuen genioaz idazten du; ''De Platone et eius dogmate''-n Platonen dotrinak azaltzen ditu; eta ''De mundo''-n Aristotelesi itzultzen dio.
22 ⟶ 37 lerroa:
Eleberriak Luzio, [[Tesalia]]n barrena bidaiatzen den saltzaile baten abenturak aipatzen ditu. Bat batean [[asto]] bilakatuko da, bere arima gordez betiere. Asto izanik nagusi batzuk izango ditu: lapurrak, saltzaileak, gudariak, jopuak, eta abar. Hitz egiteko gaitasuna izan ez arren, Luziok gizarte maila guztiak agertuko ditu. Obraren barrena patetismoa, komikotasun eta satira nahasten dira, batzuetan gidoia korapilatzen duten ipuinen bitartez. Baina Apuleiok mitoa eta erromantizismoa baliatzen ditu, [[Kupido]] eta Psikeren ipuinean bezala.
[[Erdi Aroa]]n ''Urrezko astoa'' oso
== Erreferentziak ==
33 ⟶ 48 lerroa:
[[Kategoria:120ko hamarkadako jaiotzak]]
[[Kategoria:180ko heriotzak]]
[[Kategoria:Gizon filosofoak]]
[[Kategoria:II. mendeko filosofoak]] | |||