Wikipedia

Andorra: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
41. lerroa:
| oharrak ={{sup|1}} [[Frantziako presidenteen zerrenda|Frantziako Errepublikako presidentea]].<br />{{sup|2}} [[Urgelleko elizbarrutia|Urgelleko Apezpikua]]
}}
'''Andorra''' edo '''Andorrako Printzerria''' ([[katalan]]ez ''Principat d'Andorra'') ekialdeko [[Pirinioak|Pirinioetan]] kokatutako herrialde txikia da: ia 468 km² ditu hain zuzen, [[Gipuzkoa]]ren laurdena, gutxi gorabehera.
 
Hiriburua [[Andorra la Vella]] (Andorra Zaharra) da.
 
Historian zehar, lurralde isolatua eta behartsua izan zen, baina [[Bigarren Mundu Gerra]]tik aurrera ospea lortu zuen eta ekonomia asko hazi zen, gehienbat [[turismo]]aren eta paradisu fiskal izatearen ondorioz.
 
Andorrak ez du ez [[Indar Armatu]]rik ezta [[armada]]rik ere. Hori dela eta, bertako defentsa [[Espainia]] eta [[Frantzia]]ko indar armatuen esku dago.
53. lerroa:
Ia 468 km² ditu, eta 81.000 biztanle. Hiriburua [[Andorra la Vella]] da, 20.000 biztanlerekin.
 
Herrialde oso [[mendi]]tsua da, 2.500 metro baino gehiago dituzten 65 tontor ditu eta. [[Coma Pedrosa|Comapedrosa]] da mendirik garaiena; (2.942 metro neurtzen ditum).
 
Ur errekurtsobaliabide garrantzitsuak ditu, lau [[ibai]] nagusi ([[Valira|Iparraldeko Valira]], [[Valira|Ekialdeko Valira]], [[Valira|Valira Handia]] eta [[Madriu]]) eta, baita [[ur termal]]ak ere ([[Escaldes-Engordany]] parrokian).
 
Mendiko klima dauka: [[negu]] oso gogorrak, [[elur]]te askorekin, eta [[uda]] epelak baina laburrak. Prezipitazio kopurua altua eta erregularra da urte osoan zehar.
62. lerroa:
{{sakontzeko|Andorrako historia}}
* [[1278]]. urtean independentzia lortu zuen, [[Frantzia]]rekin (''Comté de Foix'') eta [[Katalunia]]rekin ([[La Seu d'Urgell]]) batera burujabetza konpartituz.
* [[1981]]eko [[urtarrilaren 8]]an, lehenengo presidentea izendatu zuten.
* [[2004]]ko [[azaroaren 15]]ean, lankidetza hitzarmena sinatu zuen [[Europar Batasuna]]rekin.
 
== Gobernua ==
Andorra printzerri parlamentarioa da. Bertako [[konstituzio]]a [[1993]]ko [[martxoaren 14]]an onartu zen.
 
Estatu buru bi ditu (koprintzeak): [[Frantzia]]ko Errepublikako estatuburua (Frantziako erregearen ordez) eta [[La Seu d'Urgell]]eko [[apezpiku|gotzaina]]. Hala ere, benetako boterea andorratarrek aukeratutako Kontseilu Orokorrak dauka (28 kide, lau urtetarakourterako aukeratuakhautatuak). Kontseiluak botere legegilea dauka, eta bertatik atera ohiateratzen da gobernua, botere betearazlea duena.
 
Justiziako Kontseilu Gorena botere judizialaren gorengo organoa da. ''Els Comuns'' deituriko erakundeek garrantzia dute, —[[udaletxe]] erako instituzioak diradira— eskuduntza handia dute.
 
== Banaketa administratiboa ==
86. lerroa:
 
== Ekonomia ==
Andorrako ekonomia, tradizioz, [[abere]] hazkuntzan (ardiak, batik bat), [[tabakoa]]ren langintzan eta basoetan oinarritzen zen. [[Nekazaritza]]k lur gutxi ditu, lur guztienguztietako %2a 2 baino ez, eta nagusiki tabakoa ekoizteko erabiltzen da. [[Artzaintza]], ordea, garrantzitsua da.
 
BainaHala ere, [[1950]]etik aurrera, [[turismo]]ak izugarrizko gorakada izan du eta, gaur egun, printzerriko jarduera nagusia da, urtean 9 milioi inguru bisitarirekinbisitari jasotzen baititu. Eski estazioakestazioek, neguan, udako klima eta mendi ikuspegi ederrakederrek, eta orobat zergarik gabeko produktuen eskuragarritasuna,eskuragarritasunak turista asko erakartzen dituzten elementuak dira guztiak eredituzte. [[Turismo]]an oinarritutako ekonomia da nagusiki, BPGaren % 80 hartzen baitu. UrteanDena 9 milioi turista jasotzen ditudela, nahiz eta azken urteetan inguruko herrialdeen garapen turistikoak bere erakargarritasuna zertxobait moteldu duendio; nolanahi ere, baliabide gehiago ere ditu: [[energia]] elektrikoa ekoizteko ur-jauziak, ur minerala, burdin meak eta beruna, besteak beste.
 
1990etik aurrera, finantza zerbitzu berriak jarri dira abian eta indar handia hartzenhartuz joan dira, banku-sekretuaren lege zorrotzari eta zerga apalei esker. Andorrako gobernuaren sarrera bakarrak zerga gutxi batzuk eta zigiluen salmentak uzten dizkion irabaziak dira. Banku eta finantza kontuetan ere garrantzia dauka Andorrakherrialdeak. [[Europar Batasuna|Europako Batasuneko]] kide ez den arren, itun bereziak sinatu ditu merkataritza askea bultzatzeko, eta mundu mailannazioartean bere produktuak saltzeko Europar Batasuneko beste herrialdeek dituzten erraztasun berberak ditu. Andorrak ez du inoiz txanpondiru propiorik izan, beti [[Espainia]]ko peseta eta Frantziako liberekin aritu izan da eta, [[2002]]<nowiki/>az geroztik, [[euro]]a erabiltzen da. ▼
Baina baditu Andorrak baliabide gehiago ere: [[energia]] elektrikoa ekoizteko ur-jauziak, ur minerala, burdin meak eta beruna, besteak beste.
 
▲1990etik aurrera, finantza zerbitzu berriak jarri dira abian eta indar handia hartzen joan dira, banku-sekretuaren lege zorrotzari eta zerga apalei esker. Andorrako gobernuaren sarrera bakarrak zerga gutxi batzuk eta zigiluen salmentak uzten dizkion irabaziak dira. Banku eta finantza kontuetan ere garrantzia dauka Andorrak. [[Europar Batasuna|Europako Batasuneko]] kide ez den arren, itun bereziak sinatu ditu merkataritza askea bultzatzeko, eta mundu mailan bere produktuak saltzeko Batasuneko beste herrialdeek dituzten erraztasun berberak ditu. Andorrak ez du inoiz txanpon propiorik izan, beti [[Espainia]]ko peseta eta Frantziako liberekin aritu izan da.
 
[[2002]]an [[euro]]a hartu zuen txanpontzat.
 
== Biztanleak eta gizartea ==
Jatorrizko andorratarrak, katalanak—katalanak kulturaz eta hizkuntzaz,hizkuntzaz— biztanleen heren batherena baino gutxiago dira, gaur egun. Gainerako biztanleak etorkin espainiarrak (biztanle guztien % 60 inguru) eta frantsesak dira, gehienbat. Etorkin horiei kupo sistema zorrotz baten arabera eman zitzaien egoitza baimena. Biztanle guztien % 36,65ak65ek baino ez du andorratar naziotasunahiritartasuna. Gainerakoak [[espainia]]rrak, [[katalan]]ak, [[portugal]]darrak edo [[frantses]]ak dira nagusiki.
 
Andorratarren % 85 katolikoak dira. Adinaren arabera, hau da biztanle banaketa: 0-14 urte bitartekoak, % 14,; 15-64 urte bitartekoak, % 73,; eta 65 urtez gorakoak, % 13. Estatu Batuetako errolda bulegoaren arabera, Andorra da munduan bizi itxaropen handiena duen bigarren herrialdea: 82,7 urte.
 
'''[[Katalan|KatalunieraKatalana]]''' hizkuntza nazionala den arren, [[gaztelania]] eta [[frantses]]a ere asko erabiltzen dira.
 
== Jaiak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Andorra"(e)tik eskuratuta