Odol-hodi: berrikuspenen arteko aldeak

'''Odol-hodia''' gorputzean zehar odola eroaten duen hodia da. [[Ornodun]]en odol zirkulazioaren sistema hiru motatako odol-hodiez osatua da: [[arteria]]k, arteria sistemakoak; [[zain]]ak, zain sistemakoak; eta [[hodi kapilar|kapilarrak]]rak, mikrozirkulazioa ahalbidetzen dutenak. Hodi horiek guztiek, zeinek bere ezaugarri bereziak badituen arren, antzeko egitura dute: barneko tunika edo mintz bat, mintz eusle bat eta [[ehun konjuntibokonektibo|ehun konjuntiboa]]a euskarri dituen endotelio batez osatua; tarteko gihar gunea edo tarteko tunika, eta kanpoko tunika, ehun konjuntibozkoa. Arteria sisteman [[bihotz]]etik kapilarretarako zirkulazioa gertatzen da, hau da zirkulazio zentrifugoa; kapilarretan [[elikagaijanari|elikagaien]]en, [[oxigeno]]aren, [[karbono dioxido]]aren eta beste hondakin batzuen trukea egiten da. Zainek, berriz, odola kapilarretatik bihotzera eramaten dute berriro.

Gorputzeko [[zelula]]k inguruneko gaien etengabeko trukeari esker bizi dira. Gai horietako asko difusioz ateratzen dira [[zelula mintz]]etik kanpora eta sartzen dira barnera, gas trukean, adibidez. Baina animalia askok, beren gorputz egiturari esker, [[Ehun (biologia)|ehunen]] bidez egiten dute zelula arteko trukea, eta gorputzeko pareten bidez zelulatik kanporanzko trukea. Hala ere, gorputz batzuek kanpotik oso urrun dituzte zelula asko eta horrek ia ezinezkoa egiten du zelularen eta kanpoaren arteko trukea. Arazo horri aurre egiteko, animaliek [[zirkulazio-aparatu|zirkulazio sistema]] eraginkorra behar dute, zelulek behar dituzten gaiak –batez ere [[oxigeno]]a eta [[elikagaijanari|elikagaiak]]ak–– gorputzeko zelula guztietara irits daitezen, eta [[metabolismo]]an sorturiko hondakin gaiak –[[karbono dioxido]]a eta metabolitoak– zeluletatik kanpora atera daitezen. Zirkulazio sistema horretan [[hormona]]k eta [[immunitate-sistema|sistema immunologikoimmunologikoko]]ko zelulak ere badabiltza, eta tenperatura erregulatzen da.

Ornodunen zirkulazio sistemak hiru eratako hodiak ditu: [[arteria]]k, arteria sistema eratzen dutenak; [[zain]]ak, zain sistema osatzen dutenak, eta [[hodi kapilar|kapilarrak]]rak, mikrozirkulazioa ahalbidetzen dutenak. Hodi horien guztien egitura antzekoa da, zirkulazio sistema guztiak duenaren berdina:

* Barnealdean hodiek [[epitelio-zelula]] oso mehez osaturiko geruza bakarra dute, [[endotelio]] deitua. Geruza hori mintz eusle batek eta [[ehun konjuntibokonektibo|ehun konjuntiboak]]ak eutsia da. Egitura hauek osatzen duten multzoari barneko tunika esaten zaio.

Mikrozirkulazio esaten zaio gas, elikagai, likido eta [[metabolismo]]aren hondakin trukean parte hartzen duen zirkulazio sistemaren parteari. [[KapilarHodi kapilar|Kapilarretan]]retan egiten da zirkulazio mota hau, kapilarren eta [[likido interstizial]]aren artean. Kapilarrak oso txikiak dira, 1 mm luze ere ez askotan, baina oso ugariak direnez, gorputzeko [[zelula]] bakoitza kapilar batetik 2-3 zelulara gelditzen da. Horrela, oxigenoa eta elikagaiak zelula guztietara iristeko moduan daude. Gune edo organo jakin bateko kapilarren multzoari geruza kapilar esaten zaio.

** Kapilar sinusoidalak. Endotelio etena dute, hots, zelulek ez dute geruza jarraitua osatzen. [[Gibel]], [[pankrea]], [[hezur-muin|hezur muin]] eta guruin endokrino batzuetan aurki daitezke.

* Kapilar guztiek ez dute diametro bera; badira 3-4 mikrako diametroa dutenak eta 30-40 mikrara iristen direnak ere. Kontuan harturik [[eritrozitoglobulu gorri|eritrozitoen]]en diametroa 7-8 mikrakoa dela, badira osagai horien aldean diametro txikiagoa duten kapilarrak, baina hauen elastikotasunari esker haiek igaro daitezke hodiotan barrena. Kapilar handienak sinusoidalak dira.

* Tarteko tunika. Zain txikiena eta erdi mailakoena gihar zuntzezko bi geruza zentrokide edo gehiagoz osatuta dago. Zain handiek, berriz, gihar leunezko geruza zirkular batzuez gainera, [[ehun konjuntibokonektibo|ehun konjuntiboa]]a eta zuntz elastikoak ere badituzte.

Zain gehienek ilargi erdiaren itxurako balbula batzuk dituzte, odola bihotzerantz higiarazteko eta ez kontrako norabidean –[[grabitategrabitazio|grabitateari]]ari aurre egiten laguntzen dute–, baina ez dago oso argi zein den beren zeregina. Balbulen aurretik, zainak dilatazio edo poltsa bat du. Balbulak bereziki ugariak dira gorputz adarretako zainetan eta urriak [[abdomen|sabelalde]] eta [[bulartorax|bularraldeetan]]raldeetan. Oro har, zain adar bat beste zain handiago bati lotzen zaion gunea baino lehenxeago egoten dira. Zain txikietan, garuneko zainetan eta [[Kaba zain|kabetan]], ez dago balbularik. Balbulak zainaren paretatik husgunera doazen bi luzakin edo erpinez osatuta egon ohi dira. Batzuek erpin bakarra dute. Erpinak barneko tunikaren tolesturak dira, eta erdialdea ehun konjuntiboz sendotua dute. Hodiaren husgunera begira dagoen balbularen partean zuntz elastiko batzuk daude.

Lipidoak, gantza edo [[kolesterol]]a esaterako, ezin dira uretan urtu. [[Digestio-hodiaparatu|Digestio-hodian]]an sartu ondoren linfabideetara iristen dira, eta hodi horiek odolaren [[zirkulazio-aparatu|zirkulazio sistemasisteman]]n husten dira. Zirkulazio sisteman, [[odol-plasma|plasman]] igeri iraunarazten dituzten garraiatzaile proteikoekin bat egiten dute lipidoek. Aterosklerosia denean, lipidoak arterien paretetako [[muskulu liso]]ko zeluletan pilatzen dira eta barne estalkia loditu egiten da. Arterien paretetako lipido kopurua gero eta handiagoa egiten da aldi berean, kaltziozko gatzak jalkitzen dira eta zuntz sare bat eratzen da. Horren ondorioz xafla aterosklerotiko bat eratzen eta arteriaren husgune aldera hazten da. Arteriak elastikotasuna galtzen du eta itxi egiten da pixkanaka. Zenbat eta gehiago estutu edo txikitu husgunea, orduan eta odol gutxiago igarotzen da arterietan zehar ehunetara, eta ehunak [[Iskemia|iskemiko]] bihurtzen dira, hau da, behar adina odol iristen ez zaiela gelditzen dira. Gerta daiteke, halaber, odolaren [[plaketa]]k ere xaflan harrapatuta gelditzea, odolbildua sorraraztea eta [[Tronbosi|tronbo]] bat eratuz arteriaren barrunbea estutu eta ixtea ere.