Donibane jaia: berrikuspenen arteko aldeak

'''Donibane jaia'''<ref>Euskaltzaindia, 66. araua («Santutegiko izen ohikoenak»): «Toponimian eta jaieguna izendatzeko, Donibane izena hobesten da: ''Donibane Garazi, Pasai Donibane, Donibane sua, Donibane jaia,'' tokian tokiko erabilerak baztertu gabe».</ref> —edo, zenbait tokitako euskaran, '''San Joan festa''' edo '''sanjoanak'''— antzinako jatorria duen [[jai]] garrantzitsua da, [[ipar hemisferio]]an [[udako solstizio]]aren hasiera dela-eta [[ekainaren 24]]an ospatzen dena, bereziki [[Europa]]n. Hala ere, udako benetako solstizioa, urte osoko egunik luzeena, [[ekainaren 21]]a edo [[ekainaren 22|22a]] izaten da. Jatorri [[paganopaganismo|paganoa]]a duen antzina-antzinako tradizioa da, birsorkuntza-errituak biltzen dituena; [[Erdi Aroa]]z geroztik, [[Joan Bataiatzailea|San Joan Bataiatzailea]] [[kristautasun|kristau]] santuaren izena darama.

Donibane jaiko ekitaldi ezagunena '''Donibane sua''' da, hainbat aldaerekin, Donibane eguneko bezperako gauean piztu ohi dena, baina bestelako erritu eta ohiturak ere biltzen ditu. [[Euskal Herria]]n, esaterako, egun horretan iturri, putzu eta erreka batzuetako urez garbitzea, haietako ura edatea nahiz Donibane eguneko goizeko ihintza zapaltzea osasungarria dela sinetsi izan da.<ref>Antxon Aguirre Sorondo: [http://www.euskomedia.org/aunamendi/ee150137 «San Joan gaua»,] Auñamendi Eusko Entziklopedia.</ref> Ohikoa da, halaber, etxeko atarian [[lizar]]raren, [[erramuereinotz|erramuaren]]aren eta [[iparraldeko elorri zuri|elorri zuriaren]]aren adarrak jartzea, [[tximista]]tik babesteko.

Donibane jaiko errituek jatorri paganoa dute. Gerora, Erdi Aroan, kristautasunak bereganatu egin zituen, [[sinkretismo]]aren bidez, eta [[Joan Bataiatzailea|San Joan BataiatzaileaBataiatzaileari]]ri eskaini zion jaia. Santu haren izena, Erdi Aroko euskaran, Done Ibane zen; hortik dator Donibane izena.

Eskaintza horren arrazoia da San Joan Bataiatzailea [[JesukristoJesus Nazaretekoa|Jesukristoren]]ren aitzindaritzat jotzen dutela kristauek. Hartara, Jesukristoren jaiotza [[neguko solstizio]]ko jaian ospatzen zen, [[EguberriEguberria]]ann, eta San Joan Bataiatzailearena, berriz, udako solstiziokoan ospatzen hasi ziren. Egutegiko ziklo horrek [[ebanjelio]]en kontakizunean du jatorri: [[Elisabeth]] San Joan Bataiatzailearen ama haurdunaldiko seigarren hilabetean bisitatu zuen [[Maria|Ama BirjinaBirjinak]]k.<ref>{{eu}} [http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=Lk+1%2C5-2%2C52&id34=1&pos=0&set=21&l=eu Lukas, 1,5–2,52], ''www.biblija.net'', 2012-05-07an kontsultatua.</ref> Hain zuzen, kristau tradizioan San Joan da jaioteguna ospatzen zaion santu bakarra. Horrela, Donibane jaia [[EguberriEguberria|Eguberriekin]]ekin parekatzen da: biek ''jaiotza'' eta ''birsorkuntza'' ospatzen dute. Bestalde, Donibane jaiko ur-errituak orobat loturik daude ebanjelioan kontatzen denarekin, kontakizun horren arabera San Joan Bataiatzailea izan baitzen Jesukristo urez [[Jordan (ibaia)|Jordan ibaian]]n bataiatu zuena. Suari buruzko erreferentziak ere badira: «fruitu onik ematen ez duen zuhaitz oro moztu eta sutara botako da» predikatu omen zuen San Joan Bataiatzaileak.<ref>{{eu}} [http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=Lk+3%2C1-20&id34=1&pos=0&set=21&l=eu Lukas, 3-9], ''www.biblija.net'', 2012-05-07an kontsultatua.</ref>

[[Fitxategi:Soka dantza donibane jaia orereta 2013 001.jpg|thumb|250px|right|'''Donibane jaia''' [[OreretaErrenteria|Oreretan]]n: [[soka-dantza]] [[lizar]]raren inguruan.]]

Donibane jaietan ospatzen diren su eta landare errituek antzinatik Europako hainbat tokitan —bereziki, [[zelta]] tradizioa duten herrialdeetan— egiten diren ospakizunetan du jatorri. [[Irlanda]]n, maiatzaren 1ean, [[Bealtaine]] suak pizteko ohitura dute, esaterako. Egun berean Europan egiten den [[Walpurgis gaua|Walpurgis gaueko]] ospakizunetan ere sua pizteko ohitura dute. Jai horiek [[paganopaganismo|paganoak]]ak dira, eta antzinaroan dute jatorri.

* [[Araba]]n: [[Agurain]], [[Binasperi|Biasteri]] ([[Lantziego]]), [[Erriberagoitia]], [[Guardia]] eta [[Murga]] ([[Araia]]).

* [[Bizkaia]]n: [[Aulesti]], [[Atxondo]], [[Bakio]], [[Barakaldo]], [[Barrika (herria)|Barrika]], [[Bedia]], [[Bermeo]], [[Ea]], [[Errigoiti]], [[Garai]], [[Leioa]], [[Larruskain-Amalloa]], [[Mundaka]], [[Muskiz]], [[San Juan de Regales]] ([[Santurtzi]]), [[San Juan del Rompeolas]] (Santurtzi), [[Sondika]], [[Trapagaran]], [[Ubide]], [[Urduña]] eta [[Aranguren (Zalla)]].

* [[Meza beltzabeltz]]a