Wikipedia

San Joan Laterangoaren basilika: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
tNo edit summary
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa:
[[Fitxategi:Facade San Giovanni in Laterano 2006-09-07.jpg|thumb|320px|Fatxada nagusia]]
'''Done Joan Laterangoaren basilika'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> ({{lang-it|San Giovanni in Laterano}}; {{lang-la|Sancti Ioannis in Laterano}}) [[Erroma]]ko katedrala da eta [[Aita Santuasantu|Aita Santuaren]]ren egoitza eklesiastiko nagusia, bertan baitako ''[[Egoitza Santua|Aulki Santua]]''. Lau basilika nagusien lehena da, [[San Petri Vatikanokoabasilika|San Petri Vatikanokoaren]]ren gainetik, eta Mendebaldeko [[basilika]] zaharrena<ref>[http://www.vatican.va/jubilee_2000/pilgrim/documents/ju_gp_15012000_p-04b_it.html www.vatican.va]</ref>.
 
Basilika honen izen osoa honakoa da: '''Salbatore Txit Santuaren eta San Joan Bataiatzaile eta Ebanjelisten Laterangoaren artxibasilika, hiriko eta munduko eliza guztien ama eta buru''' ({{lang-it|Arcibasilica del Santissimo Salvatore e dei Santi Giovanni Battista ed Evangelista in Laterano madre e capo di tutte le chiese della città e del mondo}}; {{lang-la|Archibasilica Sanctissimi Salvatoris et Sancti Iohannes Baptista et Evangelista in Laterano omnium urbis et orbis ecclesiarum mater et caput}}).
 
Basilika bera [[Vatikano Hiria]]ren mugetatik at dago, [[Erroma]]ko [[Lateran]] auzoan, hots, [[Italia|Italiar Errepublikan]]. Hala ere, lurraldez kanpoko statusa du, Vatikanoaren jabegoa baita. Auzi hau Erromako beste eraikin batzuekin ere gertatzen da, [[Laterango ItunaItunak]]k hizpatu bezala. Egungo artzapeza Agostino Vallini da, Erromako elizbarrutiko karadinal bikario orokorra<ref name="Erromako elizbarrutia">{{erreferentzia |url = http://www.vicariatusurbis.org/Ente.asp?ID=674 |izenburua = Basilica papale |argitaletxea = Vicariatus Urbis&nbsp;— Erromako elizbarrutiko gunea |hizkuntza = it |sartze-data = 2008-08-07}}</ref>. [[Frantzia]]ko presidentea, egun [[Nicolas Sarkozy]], basilikako "ohorezko kanon bakar eta lehena" da, [[Frantziako errege-erreginen zerrenda|Frantziako erregeengandik]]engandik jasotako titulua [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike IV.a FrantziakoaFrantziakoaren]]ren garaitik.
 
== Historia ==
[[Fitxategi:Obelisk-Lateran.jpg|thumb|left|[[Laterango jauregia]]ren aurreko plazak [[obelisko]] bat du, [[Tutmosis III.a]] faraoiak agindua eta [[Tutmosis IV.a]] bilobak amaitua [[Karnak]]en. Lehenago [[Zirku Nagusia|Circus Maximus]]-ean egon zen, plaza honetan altxarazi zuten arte.]]
 
Basilika bera ''Castra Nova equitum singularium'' ("zalduneria inperialaren gotorleku berria") delakoaren hondakinen gainean eraikia dago. Gotorleku hau [[Septimio Severo]]k ezarri zuen [[193]]an, baina [[Milvio Zubiko gudua]]ren ostean, zalduneria indargabetu eta eraikina eraitsi zuten. Hondakinetan ''gens laterani'' administratzaileak ezarri ziren, eta jauregia berreraiki. [[Konstantino]]k Erromako apezpikuari oparitu omen zion eraikina, nahiz eta data ezezaguna izan. Badirudi, [[Melkiades]] aita santuaren garaian izan zela, [[313]]ko apezpikuen [[sinodokontzilio|sinodoa]]a bertan ospatzeko eta 324an [[Silvestre I.a]]k sagaratua.
 
Aita Santuen egoitza nagusia izan zen, alboko [[Laterango jauregia]]n, 1309 arte, [[Klemente V.a]]k Aulki Santua [[Avignon]]era lekualdatu baitzuen.
33. lerroa:
[[Fitxategi:Roma-san giovanni interno01.jpg|thumb|right|200px|[[Abside]]a]]
 
Historiako harat-honat hauetan zehar, basilikak antzinako itxura izaten jarraitu zuen, [[kolomazutabe|kolomek]] banatutako [[nabehabearte|nabez]]z osatua, aurrealdean [[peristilo]] iturridun batekin. Eredu hau ohikoa zen Berant Antzinatean, baita San Petri Vatikanokoa zaharrean ere erabilia. Fatxadak hiru leiho zituen, eta edertzen [[mosaiko]] bat zuen, Kristo, munduko Salbatzailea, irudikatuz. Portikoak [[fresko]]z apainduak zeuden, [[XII. mendea]] baino geroagoakoak segur aski. Basilikaren barnean, kolomak errenkadak mutur batetik bestera luzatzen ziren, baina berrereikuntza batean, [[Klemente V.a]]renean segur aski, [[transeptu]]a eraiki zen eta jarraitasuna hautsi. Garai honetan elizaren zabalera handitu zen. Egun nabea 130 metro luze da.
 
Eraikin zaharraren zati batzuk oraindik bertan diraute. Horien artea daude Erdi Aroko ''[[cosmatesco]]'' zoladura eta [[Petri (apostolua)|San Petri]] eta [[Paulo Tarsokoa|San PauloPauloren]]ren estatuak, egun [[kalostraklaustro|kalostran]]n kokatuak. Andare nagusiaren gaineko [[baldakin]] lerdena, orain hain lekuz kanpo dirudiena, [[1369]]koa da. Azpian Aita Santuak baino ezin du [[eukaristia]] ospatu. ''Stercoraria'', Aita Santua esertzen den [[haitzurdin]] gorrizko tronua, [[Vatikanoko museoak|Vatikanoko museoetan]] dago gaur egun. Izen "usaintsua" Aita Santuak koroatzean kantatzen den [[salmo]]tik datorkio: "De ''stercore'' erigens pauperem" ("behartsua ''ximaurretik'' ateratzen"<ref>''behartsua '''zaborretatik''' ateratzen'' [http://www.biblija.net/biblija.cgi?m=Sal+113&id34=1&pos=0&set=21&l=eu Biblija webgunean]</ref>, 113 (112) salmoa).
 
V. mendetik, zazpi otoiztegi zeuden basilika inguratzen, gerora elizara batu zituztenak. Otoiztegi hauek bisitatzeko debozioak, Erdi Aro osoan egina, zazpi aldareen debozioa sorrarazi zuen, Erromako eta beste hainbat lekutako elizetan ohikoa.
 
Fatxada nagusiak [[Alessandro Galilei]] arkitektoak eraiki zuen [[1735]], fatxada zaharraren aurretik, [[nartex]] bat sortuz. Fatxadak basilikaren nabe nagusia eta albokoak adierazten ditu kanpoaldean .Horretarako erdiko [[bao]]a albokoak baino zabalagoa eraiki zuen, baina [[arku (arkitektura)|arku]] tamaina bera erabiliz. Horretarako, erdiko arkuak koloma bikoitzak ditu, ''[[Serliana]]'' motiboa erabiliz. Erdiko baoa pixkan bat aurrera eramanez eta goiko [[balustrabarkalun|balustrada]]da zatitzen duen [[pilotaleku|frontoi]] batez bukatuz, Galileik [[ordena erraldoi|erraldoitasuna]] ematen dio sarrera nagusiari, [[Korintiarkorintoar ordena|korintiar pilastra]] bikoitzez lagundua, [[Michelangelo]]k [[Kapitolino|Kapitolinoko jauregian]] egin bezala.
 
Erdiko ate nagusiak [[brontze]]zkoak dira, [[Curia Iulia]]n zeuden antzinateko jatorrizkoak.
46. lerroa:
[[Fitxategi:Scala Santa 1.jpg|thumb|right|''Scala Sancta'']]
 
''Scala Sancta'' ("Eskailera Santua"), [[zur]]ez babestutako haitzurdinezko harmailak, tradizio kristauaren arabera, [[Pilatos]]en [[Jerusalem]]eko jauregiko eskailerak dira, [[JesukristoJesus Nazaretekoa|Jesukristok]]k igotakoak [[PasioaNekaldia|Pasioan]]n. [[Helena Konstantinoplakoa]]k, [[Konstantino]] enperadorearen amak, ekarri omen zituen Jerusalemetik eta Aita Santuen jauregian berreraiki.
 
[[1589]]an, [[Sixto V.a]]k eskailerak lekualdatu zituen, jauregi kaperaren aurrean (''Sancta Sanctorum''). Ferraù Fenzonik margotu zituen bertako fresko gehienak.
53. lerroa:
[[Fitxategi:Latran intérieur.jpg|thumb|left|Monasterioko kalostra, ''[[cosmatesco]]'' dekorazioarekin.]]
 
Basilikaren eta hiriko harresien artean [[monasterio]] handi bat zegoen antzina, basilika zerbitzatzen zuten fraideen bizitokia. Geratzen den zati bakarra [[XIII. mendemendea|XIII. mendeko]]ko [[kalostraklaustro|kalostrada]]da, koloma txirikordatu lerdenez inguratua.
 
=== Laterango bataiategia ===
{{sakontzeko|Laterango bataiategia}}
 
Laterango bataiategi [[oktogono|okotogonala]] basilikatik banandua dago. [[Sixto III.a]]k fundatu zuen, agian aurretiko egitura bat erabiliz. Urte luzez Erromako [[bataiotegi|bataiategi]] bakarra izan zen eta haren egitura oktogonala, guztiz urperatzeko ontzi baten inguruan, beste hainbat bataiategiren eredu izan zen.
 
== Artzapezak ==
64. lerroa:
Artzapez postua [[Bonifazio VIII.a]]k sortu zuen 1299 inguruan<ref>Gaetano Moroni, Dizionario di erudizione storico–ecclesiastica da S. Pietro sino ai nostri giorni, vol. XII, Tipografia Emiliana, Venezia, 1840–61, p. 31</ref>.
 
Egun, beste hiru basilika nagusiak bezala, San Joan Laterangoaren artzapez funtzioa [[kardinal (argipena)|kardinal]] batek betetzen du. 1970tik, portu hau, Erromako katedralari atxikia, Erromako kardinal-bikoarioari dagokio.
 
Hau da Laterango basikako artzapezen zerrenda<ref>{{erreferentzia |url = http://www.fiu.edu/~mirandas/essay.htm |izenburua = Essay of a General List of Cardinals| argitaletxea = The Cardinals of the Holy Roman Church}}.</ref>
135. lerroa:
== Ikus, gainera ==
 
* [[Laterango bataiotegia|Laterango bataiategia]]
 
=== Beste hiru basilika nagusiak ===
 
* [[San Petri basilika|San Petri Vatikanokoa]]
* [[San Paulo Harresiz Kanpokoa]]
* [[Santa Maria Nagusia]]
"https://eu.wikipedia.org/wiki/San_Joan_Laterangoaren_basilika"(e)tik eskuratuta