Bengala: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
|||
6. lerroa:
== Antzinako historia ==
=== Magadha ===
[[K. a. VI.
[[
Tradizioaren arabera, Magadha garai honetan 16 ''mahā jana pada'' deritzenetako ([[sanskrito]]z ''mahā'': handia, ''jana'': jendea, herria, ''pada'': sekzioa, erakundea, erkidegoa) bat zen, gizarte errepublikarrak, [[Rajakumara]] bezala. ''Janapada'' hitza (herri erkidegoa) ''rājya''ren aurka doa, 'erresuma' (heredentziazkoa, absolutista, demokraziaz kontrakoa), eta, beharbada, hitz gutxiesgarri bezala erabili zuten sistema honen etsaiek. Herrixka (''grāmaka'') bakoitzak, bere biltzar propioa zuen. Administrazioa, funtzio betearazle, judizial eta militarretan banatuta zegoen.
17. lerroa:
[[K. a. 326]]an, [[Alexandro Handia]]ren armada Magadharen mendebaldeko mugaraino iritsi zen. Armada -ahitua eta [[Ganges]] ibaian beste armada indiar handi bat topatuko zuela pentsatuz- Hyphasis ibaian matxinatu zen (gaur egungo Beas ibaia) eta ez zuten ekialderago joan nahi izan. Alexandrok, bere ofizial Koenusekin hitz egin ondoren, hoberena Mazedoniara itzultzea zela erabaki zuen.
Magadha, [[Maurya Inperioa]]ren egoitza izan zen -[[Chandragupta Maurya]]k sortua- [[Asoka|Ashoka
Bengalaren lehen atzerriko erreferentzia historikoetako bat [[K. a. 100]]ean agertzen da, eskualdea, greziarrek, Gangaridai bezala aipatzen dutenean. Uste denez, hitz hau ''Ganga-hridai'' hitzetik dator (literalki [[bengalera]]z "Ganges ibaiaren bihotza" edo "Ganges erdian duen lurra") eta, uste denez, Bengala inguruari erreferentzia egiten dio.
28. lerroa:
Pala dinastia budistaren lehen erregea, Gopala I.a, [[750]]ean iritsi zen boterera, Gaurren, hauteskunde batzuen ondoren. Gertaera hau, Asia hegoaldeko lehen gertaera demokratiko bezala onartua dago maha jana padaren garaitik. Dinastia honetako erregerik boteretsuenak, Dharmapala ([[775]]etik [[810]] arte errege izan zena) eta Devapala ([[810]]etik [[850]] arte), Bengala batu eta Pala familia Indiako dinastiarik garrantzitsuenetako bat bihurrarazi zuten. Bengalako hizkuntza eta literaturaren garapen garai bat izan zen, nekazaritza indarra hartzen hasi zen eta merkataritzak gora egin zuen. Dinastia gainbehera joaten hasi zen Naraianpalaren erregealdian ([[854]]-[[908]]), administrazio gehiegikeria eta barne borrokaz betea.
Mahipala I.aren erregealdian ([[977]]-[[1027]]) dinastiak pizkunde txiki bat izan zuen, [[Txola
=== Hinduak ===
36. lerroa:
=== Musulmanak ===
[[India]]ren inbasioa [[Turkia]]tik heldutako armaden aldetik, [[XIII. mendea|XIII. mende]] hasieran gertatu zen. Inbaditzaileek (Ikhtiar Uddin Muhammad Bin Bakhtiyar Khilji buruzagi zutela), Palastarren erregea zen Lakshman garaitu zuten, [[Nabadwip]] bere hiriburuan, [[1203]] edo [[1204]]an. Deva familiak, Bengala gobernatu zuen azkeneko dinastia hindua, denbora laburrez gobernatu zuen eskualdearen ekialdeko zatia, eta tronutik bota zituzten [[XIV. mendea]]ren erdialdean.
Musulmandar garaiaren hasiera aldean, antzinako erresuma "Bangala"ko sultanerri bihurtu zen, aldika gobernatua [[Delhiko sultanerria|Delhiko sultanerritik]]. Garai honetan bizi izan zen [[Txaitania]] santu bengalarra ([[1486]]-[[1534]]), [[Nabadwip]] herrian jaioa, [[vishnuismo]]aren adar bat bultzatu zuena (jada India osotik zabalduta zegoena), [[gaudiya]] adarra (Gaudatik: azukre kanabera(ren lurra): Bengala). Sultan afganiar eta turkiarren arteko aldaketa nahaspilatsuak, [[XVI. mendea]]n [[Mogol Inperioa|Mogoldar Inperioa]] Bengalan ezarri zenean amaitu ziren.
[[1534]]an, [[Sher Shah Suri]] buruzagi afganiarrak ([[Farid Khan]] bezala ere ezaguna, talentu militar eta politiko sinestezinduna), askoz gehiago ziren [[Humaiun]]ek gidatutako mogoldarrak garaitu zituen Txausan ([[1539]]) eta [[Kannauj]]en ([[1540]]). Sher Shahk aurrera egin zuen [[Agra]] eta [[Delhi]] hartu arte, eta sekula existitu den bengalar erresumarik boteretsu eta zabalena ezarri zuen, [[Paniab]]eraino hedatzen zena. Bere abilezia administratiboek lan publikoak erraztu zituzten, inguru osoko lehen errepide handia barne, Bengalako [[Sonargaon]] herria eta gaur egungo [[Pakistan]]go [[Peshawar]] herria lotzen zituena. Sher Shahk, [[1545]]ean hil zen arte gobernatu zuen, erregealdiko bost urte horiek, Indiako gizarte, politika, ekonomia eta irudietan eragin handia izan duten arren.
47. lerroa:
=== Britainiar Inperioa ===
Britainiar konpainia bere defentsak Fort Williamen (Kalkutan) gogortzen hasi zenean, [[Siraj ud Daulah]] nawabak, frantziarrek animatua, eraso egin zuen. Britainiar tropek eta tokiko bere aliatuek Txandernagore hartu zuten [[1757]]ko [[
Britainiarrek euren nawab propioa ezarri zuten Bengalan, eta euren kontrola hegoalderantz hedatu zuten. Txandernagore frantziarrei itzuli zieten [[1763]]an. Bengalarrak, euren lurraldea berreskuratzen saiatu ziren urte horretan, [[Sha Alam II.a]] mogoldar enperadorearekin aliantza bat ezarriz, baina berriz garaituak izan ziren [[1765]]ean. India iparraldeko gune kulturala Delhitik [[Kalkuta]]ra pasa zen mogoldar inperioa erori zenean.
58. lerroa:
[[1947]]an [[Indiaren banaketa|India britainiarra domeinu hindu eta musulmanetan zatitu ondoren]], Bengala, berriz ere, beste bi zatitan banatu zen: [[Mendebaldeko Bengala]] estatua, gehiengo hindua zuena eta Ekialdeko Bengala, gehiengo musulmana, [[Pakistan]]en mende zegoena. Prozesu hau [[Bengalaren bigarren zatiketa]] bezala ezagutzen da. [[1958]]an tokia, Ekialdeko Pakistan bezala berrizendatua izan zen. Ekialdeko Pakistan, beranduago, pakistandar gobernu militarraren aurka altxatu zen eta, [[1971]]n izandako independentzia gerra baten ondoren, [[Bangladesh]]eko errepublika independentean bihurtu zen "Bengalako herrialdea" esan nahi duena (''Bangla'': Bengala, ''desa'': herrialdea, lurraldea). Bengalako mendebaldeko zatiak Indian jarraitu zuen. Hala eta guztiz ere, kultural eta soziologikoki, Bengalako bi zatiek, amankomuneko hizkuntza bat baino gehiago dute.
Bengalak, biktima mordoa eragin zituzten bi gosete jasan behar izan zituen: lehena, [[1770]]ean, britainiarren erregealdia hasi eta handik bost urte eskasera. Gosete honen ondorioz, Bengalako biztanleriaren herena hil zen, proportzionalki, munduko goseterik handienetako bat izan dena. Bigarrena [[1943]]an izan zen ([[Bigarren Mundu Gerra]]n), gosete honen ondorioz 3 milioi bengaliar hil zirelarik. Baina, zorionez, Bengalako jendea desastre hauek gainditu eta euren lurraldea berreraikitzeko gai izan da. [[Nobel Sariak|Nobel saria]] jaso zuen [[Rabindranath Tagore]]k deskribatu zuen bezala: "Urrezko Bengala".
{{commonskat}}
| |||