Leintz Gatzaga: berrikuspenen arteko aldeak

Leintz Gatzaga [[hiribildu]]a [[Deba (ibaia)|Deba ibaiaren]]ren goi-ibarrean dago kokatua, ibaiaren iturburutik oso hurbil eta ibarra ixten duten mendien ekialdeko hegala leuntzen den leku batean. [[Arlaban]] mendatetik oso hurbil dago eta, horregatik, hauxe da Gipuzkoan [[Erdi Aroa]]n fundatutako hiribilduetatik garaiena (600 m). Leku oso aproposa da, gainera, Deba ibarra [[Arabako lautada]]rekin eta [[Iberiar goi-lautada|Gaztelako goi-ordokiarekin]] komunikatzeko.

Iparraldean [[Eskoriatza]], hegoaldean [[Arratzua-Ubarrundia|Arratzu-Ubarrundia]] ([[Araba]]), ekialdean [[Barrundia]] (Araba) eta mendebaldean [[Aramaio]] eta [[Legutio]] (Araba) mugakide ditu.

Izena ematen dioten gatzagak [[Erdi AroAroa|Erdi Arotik]]tik gutxienez ustiatu ziren, eta eurak dira hiribilduaren sorreraren arrazoi nagusia, [[1331]]an gertatu zena. Garai hori baino lehen, [[Aitzorrotzeko gaztelua]]ren menpe zeuden baserriak eta herrixkak zeuden (Zuritza, Labidea, Gaztelueta eta Beginarro).

Gatzagen kontrolak garrantzi ekonomiko handia zuen, eta hainbat borroka piztu zuen. [[1374]]an, Beltrán de Guevara Oñatiko konte boteretsuak bereganatu zituen, [[leinu gerrak|oinaztar eta ganboatarren arteko gerra]]ren baitan. Horren ondorioz, 1334, 1371, 1492 eta 1498an suteak izan ziren. Jaun feudalen menpe egon zen herria [[1493]] arte, errege-erreginen eskuetara itzuli zenenean. Kontearen dorretxea bota eta bere ordez Elexalde jauregia eraiki zuten. Mugakidea izanik, [[Gipuzkoa]]ren zati bihurtu zen 1496an, [[Arabako Ermandadeaermandadeak|Arabako Ermandadearen]]ren barruan egon eta gero.

[[XVII. mendemendea]]ann Errege-erreginen Bidea eraiki zuten, Espainia eta Frantzia lotzen zituena. Honek aurrerabidea ekarri zion herriari, bertatik errege-erreginak eta handikiak igaro zirelarik. Ostatuak, bentak eta bestelako zerbitzuak eskaini ahal izan zituzten. Horren lekukoa da hein handi batean gaur egun herriak duen itxura.

Hala ere, egoera estrategiko honek guduak ekarri zizkion herriari [[XVIII. mendemendea]]arenren amaieratik [[XIX. mendemendea]]ann zehar, [[Konbentzio Gerra]]n, [[Iberiar Penintsulako Gerra|Espainiako Independentziaren GerraGerran]]n eta [[KarlistaldiKarlistaldiak|Karlistaldietan]]etan. Besteak beste, Santa Kruz apaizak frantziarren aurka egindakoa 1811an edo Arlabango Gudua 1836an.

[[1996]]ko [[martxoaren 12]]an, [[Eusko Jaurlaritza]]k ''monumentu-multzo'' izendatu zuen Ordiziako Hirigune Historikoa, Sailkatutako [[Kultura Ondasunondasun|Kultura Ondasuna]]a<ref name = "EHAA">[http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/concor?e=&FRASE=1996%2F03%2F27an+argitaratutako+1996%2F03%2F12ko+199600054+DEKRETUA+aldatzen+du+&BOTON.x=5&BOTON.y=7 Monumentu-multzo izendapena EHAAn]</ref>. Monumentu zibilen artean aipatzekoak dira Kapitangoa jauregia (XVI), Baltasar García de Olaberen etxea (XVI), Torrekua edo Elexalde jauregia (XVII), Garroren jauregia (XVII, gaur egun Kultura Etxea), Barandapea atea (XVII), "Doce Caños" edo "As de Copas"-eko iturria (1715), San Inazio atea (1760, sarbide nagusia izandakoa), Ostatua jauregia (1766), Indianokua edo Soran jauregia, Errosario Ama Birjinaren atea eta udaletxea (XVIII).

[[XX. mendemendea]]ann gainbehera demografikoa jasan du herriak industrializaziotik kanpo gelditu baitzen. Hori dela-eta, eskualdeko inguruko udalerrietara joan ziren biztanle ugari lan bila. Azken urteotan Gatzagak biztanle igoera txiki bat eduki duen arren, oso jendarte zahartua dauka herriak gaur egun.

* '''Juan Ochoa de Elexalde Heredia''' ([[XVI. mendemendea]]a): [[Mexiko]]n aritutako militarra.

* '''Andrés de Elejalde''' ([[XVII. mendemendea]]a): militarra.

* '''Eduardo Aparicio Zamarreño''' ([[1916]]-[[2007]]): [[PCEEspainiako Alderdi Komunista|PCEren]]ren politikaria.