Prioi: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
|||
1. lerroa:
'''Prioia''' [[proteina]] mota bat da, ugaltzeko edo erreplikatzeko gaitasuna duena, inongo [[azido nukleiko]]rekin elkartua egon gabe. Prioiek animaliengan zein gizakiarengan [[nerbio-sistema]]ren patologia larriak eragiten dituzte.
Prioiak partikula infekziosoak dira, hots, [[ostalari (biologia)|ostalari]] osasuntsu batean sartzerakoan gaixotasuna eragiten dute. Alde horretatik antza dute [[bakterio]] edo [[birus]] patogenoekin. Baina prioiak ez dira birusak, ezta egitura zelularrak ere. Proteinak dira, eta ez dute informazio genetikorik.
Informazio genetikorik gabeko eragile infekziosoak onartzea orain dela gutxi arte astakeria zen biologoentzat. Gauzak aldatu ziren aurreko mendearen 80-ko hamarkadan, prioiak aurkitu zirenean.
15. lerroa:
Prioiek sortutako infekzioek ez dute [[Immunitate|erantzun immunea]] eragiten. Horretan datza bakterioekiko eta birusekiko duten beste desberdintasun nabarmenaren bat.
Azpimarratu beharrekoa da prioiek eragile fisiko eta kimikoen aurrean duten erresistentzia handia: tenperatura altuek, [[formaldehido]]ak, [[ultramore|izpi
== Historia ==
Prioiek sortutako gaitzak aspalditik dira ezagunak: [[scrapie]] sindromea (ardiengan dardara eta azkurea eragiten duena) XVIII. mendean aipatzen da, esaterako. XX. mendearen hasieran lehenengo giza-entzefalopatia espongiformeak daude: [[Creutzfeldt-Jakoben gaixotasun|Creutzfeldt-Jakob
Beranduago patologia hauek transmitigarriak zirela frogatu zen: 1938an J. Cuillé frantziarrak scrapie gaitza eragin zuen ahuntzetan, ardi gaixoen burmuin estraktuak inokulatuz.
1982an [[Stanley Prusiner]] zientzialari estatubatuarrak (1997ko [[Nobel Sariak|Nobel Saria]]) prioiaren hipotesia plazaratu zuen. Scrapie gaitza ikertuz, Prusiner konturatu zen patologia horren eragilea ez zela birus bat, partikula proteikoa baizik. Hori frogatzeko, azido nukleikoak degradatzen dituzten agenteak erabili zituen: [[entzima]] hidrolitikoak (nukleasak), izpi ultramoreak eta beste batzuk, baina scrapieren eragile infekziosoak bere honetan zirauen. Argi zegoen, Prusiner-en ustez, eragile horrek ez zuela azido nukleikorik, bakterio eta birusaren jatorria baztertuz.
[[Proteina]]k degradatzen dituzten beste agente batzuk erabiliz ([[fenol]]a, adibidez) eragile infekziosoa deseustatzen zela frogatu zuen zientzialari estatubatuarrak.
1990eko hamarkadan [[behien entzefalopatia espongiforme|behi eroen
== Patologia ==
34. lerroa:
Prioiek animaliengan zein gizakiarengan nerbio-sistemaren patologia larriak eragiten dituzte, ''entzefalopatia espongiforme transmitigarri'' (EET) deritzonak. Esanahia hau da:
* [[entzefalopatia]]: [[
* espongiforme: gaixoen burmuina deformatu eta belaki edo esponjaren itxura hartzen duelako, zulo ugari agertuz.
46. lerroa:
* [[scrapie]] edo ''ardien dardara'': ardiei eta ahuntzei eraso egiten dien gaitza. Aho-bidetik transmititu daiteke, eta baita amarengandik fetuarengana, plazenta bidetik.
* behien entzefalopatia espongiformea, edo [[behien entzefalopatia espongiforme|behi eroen gaitza]]: behiak kaltetzen ditu, eta gaitz berri samarra da. Lehenengo kasuak 1986an agertu ziren Erresuma Batuan. Gaitzaren jatorrian behiek jan zituzten pentsu kutsatuak zeuden: pentsu horiek animalia jatorriko proteinak zeuzkaten, besteak beste scrapie zuten ardi gaixoez osatuak. Ardien prioiak, beraz, behiengana iritsi ziren patologia berria sortuz.
Ematen du behi eroen gaitzak gizakia ere kutsatu dezakeela, behien prioiak gizakiarengana pasa daitezkeela okela infektatua jaterakoan. Baina hipotesi hau ez da ehuneko ehunean egiaztatu.
54. lerroa:
Gizakien EET-ak hauek dira:
* [[Creutzfeldt-Jakoben gaixotasun|Creutzfeldt-Jakob sindromea]]: zahartzaroan agertzen da, eta kasuen %10-ak jatorri genetikoa du. Arraro samarra da (kasu bakarra milioi biztanleko) eta transmitigarria, transmisio bideak oso bereziak badira ere (hazkuntza hormona kutsatuak jaso zituzten pertsona batzuek gaitza garatu zituzten XX. mendearen erdialdean).
* Familiako Insomnio Saihestezina: loaren gaixotasuna, jatorri genetiko duena (PrPc proteinaren mutazio batek eragindakoa). Seme alabengana transmititzen da.
| |||