Wikipedia

Armagnac: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa:
[[Fitxategi:Mapa Armanyac.png|thumb|right|250px|Armagnac [[Okzitania]]ren barruan.]]
{{Argitzeko|Gaskoiniako eskualdeari|Armagnac (argipena)}}
'''Armañac'''<ref>{{Web erref|izenburua=Exonimoen zerrenda|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/eaeb/eoda/exonimoak.pdf|argitaletxea=Euskaltzandia|sartze-data=2011-2-13}}</ref> ([[frantses]]ez ''Armagnac'', [[okzitaniera]]z ''Armanhac'') [[Aturri]] eta [[Garona]] ibaien artean dagoen [[Gaskoinia]]ko eskualde historikoa da, egungo [[Gers]], [[Landak]] eta [[Lot-et-Garona|Lot-et-Garonne]] [[departamentudepartamendu|departamentuetako]]etako zatiak biltzen zituena. [[Erdi Aroa]]n konderri bat osatu zuen, eta [[XIV. mendea|XIV.]] eta [[XV. mendemendea|XV. mendeetan]]etan botere eta hedapen handia eskuratu zituen.
 
Eskualde honek [[nekazaritza]] du ekonomiaren ardatz, eta batik bat [[Armagnac (edaria)|Armagnac]] [[brandy]]arengatik da ezaguna.
 
== Historia ==
[[IX. mendea]]ren amaieran gaur [[Fezensac]] bezala ezagutzen den zatia oinordetzako konderri bihurtu zen. [[960]]an Armagnac Fezensacetik bereizi zen konderri gisa Bernart Luzearen aginpean. [[Bernart II.a GaskoniakoaGaskoiniakoa|Bernart II.ak]] [[Gaskoinia]] osoa jarri zuen bere mendean ([[1040]]-[[1052]]). [[Meuxko hitzarmena]]ren bitartez ([[1229]]) Gaskoiniak [[Akitania]]rekin bat egin zuenean, Armagnacekoa feudorik boteretsuena zen. Izan ere, hegoaldeko hiru jaun nagusiak Armagnaceko kondea, [[Foix]]koa eta [[Albret]]ekoa. Armagnacekoek lurraldea handitzeari ekin zioten ezkontza eta erosketaren bidez. [[Joan I.a Armagnacekoa]]k ([[1319]]-[[1379]]) eta ondorengoek Rodez eta Carlat konderriak, eta Lomagne, Auvillars, Comminges, eta Charolais bizkonderriak eskuratu zituzten.
 
[[Ehun UrtekoUrteetako Gerra|Ehun Urteko Gerran]]n [[Frantzia]]ko hegoaldea, Armagnac barne, [[Ingalaterra]]k lortu zuen [[Bretignyko hitzarmena]]rekin ([[1360]]). [[Eduardo (Printze Beltza)|Eduardo Printze Beltzak]]k [[Eduardo III.a Ingalaterrakoa]] aitaren izenean gobernatu zuen lurraldea. Garai horretara arte, Armagnac independente zen ibilia, beharrezkoa zenean aliantzak aldatuz. Baina Printze Beltzaren gobernua hain zen gogorra non Armagnaceko kondeak Frantziako erregeari laguntza eskatu zion [[1369]]an. Bere burua [[Karlos V.a Frantziakoa]]ren menpean jarrita, Armagnac bezalako sendiek aurreko botereari eutsi eta babesa lortu ahal izan zuten.
 
[[1410]]ean Bernart VII.aren alaba [[Karlos I.a Orleansekoa]]rekin ezkondu zen. Karlosen aita [[Borgoinako dukerria|Borgoinako dukearen]] aldekoek erail zuten, hark erregearen gainean zeukan influentziagatik. Ezkontza zela eta, Armagnac etxea Frantziako erregearen alde eta Borgoinaren aurka lerrokatu zen, horrenbesteraino, non, erregearen aldekoei Armagnac deitzen zitzaien. Borgoina Ingalaterrarekin aliatu zenean, bi alderdiren arteko sumina areagotu zen, eta gerra odoltsua burutu zen [[1435]] arte. Nolanahi ere, Armagnaceko kondeek gerrarako hartutako hainbat mertzenario bidelapur bilakatu ziren, Armagnac bezala ezagunak, eta Frantziako iparraldea arpilatu egin zuten. [[1444]]an [[Suitza]] aldera bidali zituzten, baina honek beste gatazka bat ekarri zuen, [[Armagnaceko Gerra]]n, non bidelapur hauek suitzarren aurka borrokatu ziren. [[Abuztuaren 26]]an suitzarrak garaitu arren, galtzaileek erakutsitako kemenak garaileak Suitzatik alde eginarazi zituen. Handik gutxira, Armagnac armada honek Frantziako erregearen armadarekin bat egin zuen.
 
Nolanahi ere, [[XV. mendea]]k aurrera egin ahala, Armagnaceko kondeek boterea galdu zuten Frantziako hegoaldean. Joan V.ak [[Luis XI.a Frantziakoa|Frantziako Luis XI.aari]]ri aurre egin zion, eta erregearen soldaduek bere lurraldeetatik atera eta hil egin zuten [[1473]]an. [[1497]]an, azken kondea hil ostean, Armagnac Frantziako koroarekin batu zuten. Nolanahi ere, erregeak azken konde horren ilobari eman zion, eta, azkenean, [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako]] erregeen eskura igaro zen. [[Nafarroako Henrike III.a Nafarroakoa|Nafarroako Henrike]] Frantziako errege ere bihurtu ondoren, Armagnac Frantziako koroaren jabetzara pasa zen.
 
== Erreferentziak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Armagnac"(e)tik eskuratuta