Yamuna: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
t Robota: Birzuzenketak konpontzen |
||
15. lerroa:
'''Yamuna ibaia'''<ref name= Euskaltzaindia171.araua>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0171.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2012-06-29|izenburua= 171. araua: Asiako toponimia|sartze-data = 2013-02-11}}</ref> ([[sanskrito]]z यमुना, [[urdu]]z جمنا) [[Ganges]] ibaiaren ibaiadarrik handiena da, baita [[India]] iparraldeko ibairik garrantzitsuenetako bat ere. 6.387 metroko altueran jaiotzen da, [[Yamunotri]]n, Banderpooch mendien hego-mendebaldeko magaletan, behe Himalayan, eta 1.376 kilometroko ibilbidea egiten du [[Triveni Sangam]]en itsasoratu aurretik, [[Allahabad]]en, hamabi urtetik behin egiten den [[Khumba Mela]] erromesaldia egiten den tokia. Trivenin (hiru ibai), hinduek han lurrazpiko ibai ikusezina den [[Sarasvati ibaia]] elkartzen dela uste baitute, oso antzinako den [[Rig-veda]] testuan jada aipatzen dena ([[K. a. X. mendea]]), Iamunaren ura nahiko gardena da, Gangesenak horixkagoak diren bitartean. Bere arroa oso zabala da, 366.223 kilometro karratukoa (Gangesen arroaren %40,2a).
Yamunak [[Uttarakhand]], [[Haryana]] eta [[Uttar Pradesh]] estatuak, hiriburua den [[Delhi]] eta [[Himachal Pradesh]] estatuaren muga ere bada. Bere bidean ibaiadar ugariren urak jasotzen ditu., [[Giri ibaia]], [[Tons ibaia]] (bere ibaiadarrik luzeena eta handiena bere ibilguaren goialdeko zatian), [[Hindon ibaia]] (400 km), [[Chambal ibaia]] (1050 kilometro), [[Betwa ibaia]] (610 kilometro), [[Mandakini ibaia]], [[Sindh ibaia]] (470 kilometro) eta [[Ken ibaia]] (427 kilometro) barne. Garrantzitsuena Chambal ibaia da, honek, era berean, ibaiadar ugari jasotzen dituelarik, garrantzitsuenak [[Khan ibaia]], [[Kshipra ibaia]], [[Kalisindh ibaia]], [[Parbati ibaia]] eta [[Banas ibaia]] direlarik. [[Baghpat]], [[New Delhi|Delhi Berria]], [[Noida]], [[Mathura]], [[Agra]], [[Firozabad]], [[Etawah]], [[Kalpi]], [[Hamirpur]] eta [[Allahabad]] hiriak ibai honen ertzean daude, eta bere parean monumentu garrantzitsu ugari dago, horien artean Agran dagoen [[Taj Mahal]] mausoleo ospetsua nabarmentzen delarik.
Yamunaren ezaugarririk garrantzitsuena oso emankorra den alubioizko lautada bat osatzen duela da, Yamuna-Ganges [[Doab]]a bezala ezagutzen den lur zatia, Yamuna eta Gangesen artean, [[Indus-Gangesetako lautada|Indo-gangear
Ganges bezala, Yamuna ibaia ere oso miretsia da hinduismoan eta Yamuna jainkosa bezala gurtua ibilgu osoan zehar. [[Hindu mitologia]]n, Yamuna eguzkiaren jainkoa den [[Surya]]ren alaba eta heriotzaren jainkoa den [[Dragoi Bolako naturaz gaindiko izakien zerrenda#Yama|Yamaren]]
Yamunaren ura ''nahiko kalitate onekoa'' da Himalayako Yamunotrin duen iturritik Wazirabaderaino doan 375 kilometroko tartean. Delhin, Wazirabad eta Okhla hesien artean dauden 15 hustubideren bidez hondakin urak isurtzen dira, ibaia oso kutsatua egotea eragiten dutenak. Funtzionario batek ibaia "ur beltzen kolektore" bezala deskribatzen du, [[oxigeno eskari biokimiko]]a (DBO) 14 eta 28 miligramo litroko baloreetan dagoelarik, eta [[koliforme]] kopuru handiak dituena. Ibaiak, hiru iturri nagusitatik jasaten du kutsadura: etxeak eta udal hondakin uren kanporatzea, nekazaritza ahalbidetzeko egiten den deforestazioaren ondorio den lurraren higadura, ongarri, belar hiltzaile eta pestiziden eratorri kimikoen garbiketarekin batera, eta, azkenik, aktibitate komertzialaren eta industrialdeen korronteak.
| |||