|
| web = www.hawaii.gov
|}}
{{Elhuyar-HPS 2012 | data=2012/10/4}} [[Kategoria:Hawaii| ]]▼'''Hawaii'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0169.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data = 2013-07-13|izenburua= 169. araua: Ozeaniako toponimia}}</ref> [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] estatu bat da, AEBko 50 estatuetan berriena. Polinesiako [[uhartedi]] bat da, Ozeano Bareko ipar-erdialdean kokatua, Kantzer tropikotik hegoaldera. '''Sandwich uharteak''' izena izan zuen garai batean.
[[Honolulu]] da hiriburua.
== Populazioa ==
Gaur egun, jatorrizko biztanle polinesiarrak biztanle guztien % 1,5 eta mestizoak % 13,5 besterik ez dira, eta kanpotik etorritako talde jendetsuenak, berriz, japoniarrak (% 30), kaukasoarrak (% 30) eta filipinarrak (% 11) dira. Honolulun biltzen da biztanleen % 82.
== Orografia ==
Koralezko hogei uhartetik gora daude uhartedian, ipar-mendebaletik hego-ekialdera lerrokaturik. Zortzi hauek dira aipagarrienak: Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lanai, Kahoolawe, Maui eta Hawaii. Guztiek jatorri bolkanikoa dute; Mauiko [[Haleakala]] sumendiak munduko krater itzalirik zabalena du. Hawaii uhartean, garaiera handiena duen sumendia itzalita dago: [[Mauna Kea]] (4.208 m). [[Kilauea]] sumendiak du uharteko kraterrik handiena. [[Mauna Loa]] (4.170 m), berriz, laba-alderik zabalena (5.120 km² inguru). Erupziorik sonatuenak: Mauna Loa (1832tik aurrera hiru urte eta erdian behin; 1914, 1935, 1950, 1975, 1984), Kilauea (1924, 1954, 1960).
== Klima ==
Tropikala: euri-jasa handiak tarteka, eta eguzkitsua oro har. Ipar-ekialdeko alisioak eta uharteen garaierak latitudeari legokiokeena baino klima hotzagoa eragiten dute, eta tenperatura-gorabeherak berdintzen.
== Ekonomia ==
Nekazaritza eta turismoa dira ekonomiaren oinarriak. Honolulu inguruan munduko turismogunerik handienetako bat dago (2,8 milioi bisitari urteko). Ekoizpen nagusiak azukre-kanabera eta anana dira. Eskulangintza, guztiz teknifikatua, enpresa handi gutxi batzuen eskuetan dago. Abere-hazkuntza, kafea, lore-ekoizpena eta arrantza garrantzi gutxiagokoak dira, baina hango premiak asetzeko adinakoak.
== Historia ==
[[James Cook]]-ek uhartedia aurkitu zuenean (1788), lau erreinutan zatitua zen. Handik gutxira, [[Kamehameha I.a]] (1782-1810) ia lurralde osoaz jabetu zen, eta administrazio bakarra ezarri zuen. Erregetzak 1893 arte iraun zuen. Bitartean, potentzia kolonialen arteko gatazkak bizi izan ziren Hawaiin, AEBko, Frantziako eta Britainia Handiko misiolariek, merkatariek, diplomazialariek eta abarrek esku hartzen baitzuten bertako arazoetan. 1893an, atzerritarrek osaturiko batzorde batek Liliuokalani erregina egotzi, eta 1898an AEBen mendeko lurralde bihurtu zen. 1922tik aurrera, berebiziko garrantzia izan zuen uhartediak, AEBko armadaren Ozeano Bareko ardatz bihurtu baitzen Pearl Harbour basea. 1941eko abenduaren 7an, japoniar gudarosteak Pearl Harbour-eko gerra-portua bonbardatu zuen, galera gogorrak eraginik, eta, horren ondorioz, AEB zuzenean gerran sartu zen. 1959an, AEBko estatu bihurtu zen, 50.a, hain zuzen.
== Hawaiitar ezagunak ==
* [[Barack Obama]] ([[1961]]-), politikari demokrata eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBko]] presidentea [[2009]]tik.
* [[Frank Ching]] ([[1943]]-), arkitekto, irakasle eta idazlea.
== Ikus, gainera ==
* [[Hawaiiko konderrien zerrenda]]
== Erreferentziak ==
▲{{Elhuyar-HPS 2012 | data=2012/10/4}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
* {{en}} [http://www.ehawaii.gov/dakine/index.html Hawaiiko web gune ofiziala]
* {{en}} [http://freehawaii.info/ Hawaiik estatu independentea behar lukeela aldarrikatzeko webgunea]
{{Ameriketako Estatu Batuetako estatu aurkibidea}}
[[Kategoria:Hawaii| ]]
|
