16:54, 14 iraila 2013ko berrikusketa aldatu Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.245 edits t removed Category:Erregai fosilak; added Category:Ikatza using HotCat ← Aurreko ezberdintasuna		20:54, 14 iraila 2013ko berrikusketa aldatu desegin Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.245 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{lanean\|xirkan}} [[Fitxategi:Coal.jpg\|thumb\|200px\|Ikatza]] '''Harrikatza''' [[erregai ~~fosila~~fosil]] ~~da,~~beltz ~~hainbat~~eta ~~mendez~~gotorra ~~gizakiaren ekonomia~~da, ~~jardueretarako oso garrantzitsua izan dena eta~~gehienbat [[~~meatzaritza~~karbono]]z ~~jarduera~~osatua ~~handia~~eta landare ~~eragin~~etorkia duena. '''Ikatz''' izenarekin ~~ere~~, oro har, harrikatza aipatzen da, baina bada ikatz mota bat, minerala ez dena, baizik eta [[landare]] edo [[animalia]] substantziei ura eta beste osagai lurrunkor batzuk kenduz lortzen dena: [[egur ikatz]]a.▼ Harrikatza [[arroka sedimentario]] beltz edo beltz marroixka da, naturan, gehienetan, ''beta'' edo ''zain'' deritzen geruzetan pilatuta agertzen dena ~~naturan~~. Formarik gogorrenak, esaterako [[antrazita]], [[arroka metamorfiko]]tzat har daiteke, tenperatura eta presio handiak jasan izan dituen harria baita. Ikatzaren elementurik nagusiena [[karbono]]a da, eta [[hidrogeno]]a, [[sufre]]a, [[oxigeno]]a eta [[nitrogeno]]a ere baditu. Historian zehar oso baliabide erabilia izan da energia iturri gisa eta [[meatzaritza]] jarduera handia eragin du. Gaur egun, batez ere [[elektrizitate]]a edota beroa sortzeko erretzen da, baina [[metal]]en [[birfindegi]]etan ere erabiltzen da.▼ ▲'''Harrikatza''' erregai fosila da, hainbat mendez gizakiaren ekonomia jardueretarako oso garrantzitsua izan dena eta [[meatzaritza]] jarduera handia eragin duena. '''Ikatz''' izenarekin ere oro har harrikatza aipatzen da, baina bada ikatz mota bat, minerala ez dena, baizik eta [[landare]] edo [[animalia]] substantziei ura eta beste osagai lurrunkor batzuk kenduz lortzen dena: [[egur ikatz]]a. == Harrikatzaren sorrera == ▲Harrikatza [[arroka sedimentario]] beltz edo beltz marroixka da, gehienetan ''beta'' edo ''zain'' deritzen geruzetan pilatuta agertzen dena naturan. Formarik gogorrenak, esaterako [[antrazita]], [[arroka metamorfiko]]tzat har daiteke, tenperatura eta presio handiak jasan izan dituen harria baita. Ikatzaren elementurik nagusiena [[karbono]]a da, eta [[hidrogeno]]a, [[sufre]]a, [[oxigeno]]a eta [[nitrogeno]]a ere baditu. Ikatza [[erregai fosil]]a da, izadian harri eran aurkitzen dena. Geologia aldi askotan zehar airearen ukimenetik kanpo jasandako presioaren, beroaren eta bakterien eraginez eratu den ikatza da. Historiaurreko basoetako egurra [[istinga\|istingetan]] pilatuz eta lurperatuz joan zen eta, lehen pauso batean, eta prozesu biokimikoek eraginda, [[zohikatz]] delako ikatza eratu zen. Ondoren, [[bakteria\|bakterien]] eraginez, zohikatz hori [[lignito]] bilakatu zen, eta lignitoa, berriz, presioaren eta beroaren eraginez ikatz azpibituminoso, [[ikatz bituminoso]] eta azkenik [[antrazita]]. Antrazita da ikatzaren eraketan azken gaia, eta lur geruzen tolestatze prozesuan harrikatzak jasandako presioaren eta tenperatura garaien ondorioz eratu zen. == Erauzketa == Historian zehar ikatza oso baliabide erabilia izan da energia iturri gisa. Gaur egun batez ere [[elektrizitate]]a eta/edo beroa sortzeko erretzen da, baina [[metal]]en [[birfindegi]]etan ere erabiltzen da. Ikatza [[erregai fosil]]a da: [[landare]]en materia hila lurraren azpian [[zohikatz]] bilakatu ondoren, ondoren [[lignito]] bihurtzen da, gero ikatz azpibituminoso, ikatz bituminoso eta azkenik antrazita. Prozesu osoa denbora tarte luzez gertatzen diren aldaketa biologiko eta geologikoen ondorio da. Harrikatza lurpean izaten da, eta lur kopuru handiak higitu behar izaten dira mea dagoen lekuraino iristeko. Han harrikatza erauzi eta lurrazalera garraiatzen da. Harrikatza erauzteko garai batean pikotxa eta dinamita bakarrik erabiltzen ziren, baina gaur egun mailu pneumatikoak eta induskailuak erabiltzen dira, besteak beste. Erauzi den lekutik lurrazalera igotzeko errailetan mugitzen diren gurdiak erabiltzen dira. Gero, meategitik atera den ikatza hautatu, bahetu eta garbitu egiten da saldu aurretik. Ikatza garbitzeko bide asko dira: dekantazioa, flotazioa, bide mekanikoak eta abar. == Bero ahalmena == Ikatza elektrizitatea sortzeko energia iturri nagusia da mundu mailan, bai eta [[karbono dioxido]]aren isurketa iturri handienetakoa ere. Mundu mailan ikatz ekoizle handienak (2010eko datuak) hurrengo herrialde hauek dira (Mt): [[txina]] 3.162 milioi tona, [[Ameriketako Estatu Batuak]] 997, [[India]] 571, [[Australia]] 420, [[Indonesia]] 336, [[errusia]] 324, [[Hego Afrika]] 255, [[Polonia]] 134, [[Kazakhstan]] 111, eta [[Kolonbia]] 74.<ref name=öljy>{{en}} [http://www.iea.org/textbase/nppdf/free/2010/key_stats_2010.pdf IEA Key energy statistics 2010] [IEA Key World Energy Statistics [http://www.iea.org/textbase/nppdf/free/2011/key_world_energy_stats.pdf 2011] 11. eta 21. orr.</ref>▼ Ikatz baten bero ahalmena kilo batek sor ditzakeen kilokaloria kopuruaren bidez neurtzen da, eta hori, duen karbono proportzioarekin erlazionatuta dago. Harrikatzen bero ahalmena 6.000 eta 9.000 kcal/kg tartean dago. Harrikatz bituminosoa eta antrazita dira erregai gisa balio handiena dutenak, eta oso erabiliak dira. Harrikatza oxigenorik ez dagoen toki batean erretzean harrikatzaren gasa, [[koke]]a eta harrikatzaren [[alkaterna]] lortzen dira. Kokea [[labe garai]]etan erregai gisa, eta alkaternaren sintesi prozesuetan parte hartzen duten gai kimikoak erauzteko erabiltzen da. === ~~Meategiak~~Erabilpena === ▲Ikatza elektrizitatea sortzeko energia iturri nagusia da mundu mailan, bai eta [[karbono dioxido]]aren isurketa iturri handienetakoa ere. Mundu mailan ikatz ekoizle handienak (2010eko datuak) hurrengo herrialde hauek dira (Mt): [[txina]] 3.162 milioi tona, [[Ameriketako Estatu Batuak]] 997, [[India]] 571, [[Australia]] 420, [[Indonesia]] 336, [[errusia]] 324, [[Hego Afrika]] 255, [[Polonia]] 134, [[Kazakhstan]] 111, eta [[Kolonbia]] 74.<ref name=öljy>{{en}} [http://www.iea.org/textbase/nppdf/free/2010/key_stats_2010.pdf IEA Key energy statistics 2010] [IEA Key World Energy Statistics [http://www.iea.org/textbase/nppdf/free/2011/key_world_energy_stats.pdf 2011] 11. eta 21. orr.</ref> ~~[[Meatzaritza]] oso garrantzitsua izan da [[Europa]]n, harrikatzari lotuta, adibidez [[Gales]]en eta [[Asturias]]en.~~ == Erreferentziak == {{ lur \| data=2011/12/26}} ~~{{erreferentzia zerrenda}}~~ {{erreferentzia_zerrenda}} == Kanpo loturak == {{commonskat\|coal}} * {{en}} [http://www.worldcoal.org/ World Coal Institute] Worldcoal.org [[Kategoria:Ikatza]]

Harrikatz: berrikuspenen arteko aldeak