Hizkuntza gutxitu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
1. lerroa:
'''Gutxitako hizkuntza'''
▲Gutxitako hizkuntza kontzeptu soziolinguistikoa da. Historian zehar edo gaur egun, bazterketa, jazarpena edo debekua pairatzen duen hizkuntza oro jo daiteke gutxitutako hizkuntzatzat. Prozesu hau kontzienteki sortua eta sustatua izan daiteke, botere publiko edo faktikoetatik, baina baita era naturalago batean migrazio-fenomenoen ondorioz (batzuetan aurreko bien baturaz ere eman da, hau da, eremu jakin batean komunitate linguistiko baten sakabanatzea, beste hizkuntza bat hitz egiten duen komunitate baten hedapena sustatuz eremu zehatz horretan).
== Hizkuntza gutxitu eta gutxiengoko hizkuntzaren arteko ezberdintasunak ==
{{sakontzeko|Eremu urriko hizkuntza}}
Harremanean dauden bi kontzeptu badira ere, eta aldi berean eman badaitezke ere,
Badira kasuak non gutxiengoko hizkuntza ez da kontzienteki gutxiagotua izan. [[Europar
Bestalde, [[Estatu]] jakin baten barnean, gutxiengoko hizkuntza bat egon daiteke, baina bere jatorrizko eremuan hizkuntza nagusia izan. Honen adibide dira,
▲Harremanean dauden bi kontzeptu badira ere, eta aldi berean eman badaitezke ere, ez da zertan horrela izan behar.
▲Badira kasuak non gutxiengoko hizkuntza ez da kontzienteki gutxiagotua izan. Europar Batasunean hiztun gutxi dituzten hizkuntzak daude (Europar Batasuneko beste hizkuntzekin alderatuta). Adibidez; Txekiera.
▲Bestalde, Estatu jakin baten barnean, gutxiengoko hizkuntza bat egon daiteke, baina bere jatorrizko eremuan hizkuntza nagusia izan. Honen adibide dira, Katalanera; Frantsesa Kanadan.
Beste kasuetan mundu mailan gutxiagoko hizkuntza ez dena, gutxiagotua izan daiteke eremu jakin batean. Adibidez; Alemanera Alsacian (Frantzian kokatuta dagoen eskualde bat, non Frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra).▼
Historian zehar, kontzienteki gutxituak izan diren hizkuntzak estaturik gabeko nazioek jasan dute, euren hizkuntzak ofizialtasun estatusa izan ez dutelako beste hizkuntza baten aurrean (estatu nagusiaren hizkuntzaren aurrean batik bat).▼
▲Beste kasuetan mundu mailan gutxiagoko hizkuntza ez dena, gutxiagotua izan daiteke eremu jakin batean. Adibidez
== Gutxitze prozesua ==▼
▲Historian zehar, kontzienteki gutxituak izan diren hizkuntzak [[estaturik gabeko
Normalean erabilera publikoa izateko lege bidezko debekua izan da fenomeno honen adierazle nagusia. Horrelako egoera pairatu dute adibidez XVIII. mendetik Espainiako hizkuntza ezberdinek, gaztelaniaren mesedetan (debeku haren mugarri Primo de Rivera eta frankismoaren diktadurak izan ziren).▼
Debekua administrazio eta hezkuntzan eman da bereziki, estatuak eskura dituen tresna eraginkorrenak alegia. Gutxitzea gauzatzeko, ordea, debekua ez da zertan espresuki eman behar; Frantziako estatuan ez da onartzen Frantsesa ez den beste hizkuntza bat. De facto-ko gutxitzea deitzen zaio honi, linguista batzuek “berbigrazia” bezala definitu dutena.▼
Guillem Calaforra, Cracoviako Unibertsitateko filologo eta hizkuntzalariaren esanetan, 3 ezaugarrik definitzen dute gutxitutako hizkuntza komunitate bat:▼
▲Normalean erabilera publikoa izateko lege bidezko debekua izan da fenomeno honen adierazle nagusia. Horrelako egoera pairatu dute adibidez [[XVIII.
-Lurralde bateko berezko hizkuntza alor batzuetan erabiltzeko aukerarik ez dagoenean▼
▲Debekua administrazio eta hezkuntzan eman da bereziki, estatuak eskura dituen tresna eraginkorrenak alegia. Gutxitzea gauzatzeko, ordea, debekua ez da zertan espresuki eman behar;
-Komunitate horren elebiduna bihurtze unilaterala: gutxitutako hiztunek hizkuntza menperatzailea ikasten dute, hizkuntza menperatzailearen hiztunek elebakarrak izateko joera dutelarik.▼
▲[[Guillem Calaforra
-Aurreko egoeraren ondorioz, gutxiagotutako komunitatearen kideak komunitate menperatzailearen zati izatera jotzen dute, eta pertzepzio hori jasotzen dute kanpotarrek.▼
▲
Komunitateen arteko botere harremana sortzen da, izan ere, integrazio edo bazterketarako elementua bilakatzen da hizkuntza menperatzailea ezagutzea. Gizarte modernoetan, hizkuntza gaitasunak norbanakoaren alboratzea suposa dezake produkzio sistemarekiko. Beraz, gutxitutako hizkuntza hiztunak euren etxean atzerritar bihurtzen dira. Estatu-nazioen sorrerak fenomeno hau zabaldu zuen.▼
▲
Lurralde baten jatorrizko hizkuntzak estatusik ez izatea, hiztunek euren hizkuntza arbuiatzera darama, bereziki ekonomia eta akademiko mailan, umeenganako transmisioa kolokan jarriz.▼
▲Komunitateen arteko botere harremana sortzen da, izan ere, integrazio edo bazterketarako elementua bilakatzen da hizkuntza menperatzailea ezagutzea. Gizarte modernoetan, hizkuntza gaitasunak norbanakoaren alboratzea suposa dezake
Europar Batasunean, hainbat estatuk nazioarteko hitzarmen bat sinatu dute, “Europako Eskualde eta Gutxiagotutako Hizkuntza Gutuna” deiturikoa. Bertan gutxiengoko hizkuntzen aldeko neurriak ezartzen dira. Estatuek erabakitzen dute ordea horri atxikitzen badira eta zein mailatan babestu nahi dituzten.▼
▲Lurralde baten jatorrizko hizkuntzak estatusik ez izatea, hiztunek euren hizkuntza arbuiatzera darama, bereziki ekonomia eta
Munduan hitz egiten diren 6.000 hizkuntzetatik, %50 desagertuko dira XXI. mendean. Smithson Institutuaren arabera, hizkuntza aniztasunaren galtzea europar kolonialismoaren hedapenari zor zaio hein handi batean. Ingelesa, frantsesa, gaztelania eta portugesa, jatorrizko hizkuntzak ordezkatu dituzte eta ordezkatzen jarraitzen dute Amerika, Afrika eta Ozeanian batik bat.▼
▲[[Europar
▲Munduan hitz egiten diren 6.000 hizkuntzetatik, %50 desagertuko dira [[XXI.
Gutxiagotze prozesu hau ez da saihestezina eta prozesu historiko ezberdinen emaitza da; kontzienteki bideraturiko asimilazio eta uniformizazio politikaren ondorio dira. Egitura soziolinguistiko oro, botere eta mendekotasun egoeraren baitan daude.
==Ikus, gainera==
* [[Eremu urriko hizkuntza]]
* [[Europako eremu urriko hizkuntzen zerrenda]]
[[ca:Llengua minoritzada]]
| |||