|
[[Fitxategi:logarithmic_spiral.png|200px|thumb|EspiralKiribil logaritmiko bat. Kasu honetan, logaritmikoa]]
[[Matematika]]n,'''Kiribila''' edo '''espiralespirala'''a, erdiko puntu batetanbatean abiatzen den kurba bat da, progresiboki, erditik aldentzen dihoanadoana, honen inguruan biratzen duen aldi berean. Ohi, bi balioren araberako funtzio bat bezala definitzen da: puntuaren angelua erreferentzia ardatz batekiko, eta, angelua oinarri hartuta, puntu honetatik erdiko puntura dagoen distantzia.
== EspiralaKiribila eta helizearen arteko ezberdintasunak ==
[[Fitxategi:Schraube und archimedische Spirale.png|right|thumb|254px|Arkimedestar espiralkiribil baten irudia (beltza), helize koniko batekin (gorria) eta helize zilindriko batekin (berdea). Helize konikoaren kasuan, hau, hiru dimentsiotako espiralkiribil bezalagisa uler daiteke]]
EspiralaKiribila eta [[helize (geometria)|helizea]], oso erraz nahasten diren izenak dira. EspiralKiribil bat, laua edo hiru dimentsiotakoa izan daiteke, lauak izaten diren arren, [[binilozko diskadisko]] baten ildoa bezala edo [[galaxia espiralkiribil]] baten besoak bezala. Helizea, aldiz, soilik hiru dimentsiotako espazio batetanbatean irudika daiteke, eta etengabeko lerro zuzen bat da, malda amaigarriarekin eta ez hutsarekin, [[zilindro]] edo [[kono]] baten inguruan biratzen duena, [[torloju]] batetanbatean bezala.
== Bi dimentsiotako espiralakkiribilak ==
Bi dimentsiotako espiralikkiribilik ezagunenak, honako hauek dira:
*[[Arkimedesen espiralaekiribila]]
*Espiral [[klotoide]]a
*[[Fermaten espiralakiribila]]
*[[EspiralKiribil hiperboliko]]a
*[[EspiralKiribil logaritmiko]]a
<gallery>
Fitxategi:Archimedean spiral.svg|[[Arkimedesen espiralakiribila]]
Fitxategi:logarithmic_spiral.png|[[EspiralKiribil logaritmiko]]a
Fitxategi:Fermat's spiral.png|[[Fermaten espiralakiribila]]
Fitxategi:Hyperspiral.png|[[EspiralKiribil hiperbolikoahiperboliko]]a
</gallery>
== Hiru dimentsiotako espiralakkiribilak ==
Hiru dimentsiotako espiralakkiribilak eratzeko, beste aldagarri bat sartzen da espiralarenkiribilaren funtzioan, honen balioa, angeluaren araberako funtzio etengabe eta monotonia errepikakorrekoa dena.
=== EspiralKiribil esferikoa ===
[[Fitxategi:KUGSPI-9_Loxodrome.gif|thumb|InfinitoInfinitu biratako espiralkiribil esferikoa]]
EspiralKiribil esferiko bat, [[Lurra|Lurrean]], itsasontzi batetik, polo batetik bestera bidaiatzean egingo lukeen kurba izango litzateke, malda finito ez huts berdin bat mantenduz. EspiralakKiribilak, infinitoinfinitu biraketa izango lituzke, euren arteko distantzia, espiralakiribila poloetara hurbiltzen doan heinean txikiagoa delarik.
EspiralKiribil esferiko batetanbatean etengabe jirabiraka aritzea eragozteko modu bakarra, espiralakiribila, arkimedestarra izatea izango litzateke, hau da, itsasontziaren malda, espiralkiribil horren funtzioa, esferako espiralkiribil arkimedestarrarekin bat etortzeko haina zuzentzea.
== EspiralaKiribila ikur bezala ==
[[Fitxategi:Newgrange Entrance Stone.jpg|thumb|left]]
EspiralaKiribila, kontinente guztietan aurkitutako ikurrik antzinakoena da, funtsezko paper bat izan duelarik sinbolismoan, arte megalitikoan agertu zenetik.
Dirudienez, toki askotan "jaiotza-heriotza-jaiotza" zikloa irudikatzen zuen, baita eguzkia ere, ziklo hori jarraitzen zuela uste zena, goizero jaioz, gauez hilez eta hurrengo goizean berriz jaioz.
Gaur egun, espiralakiribila, pentsamendu ziklikoa irudikatzeko ikur bezala erabiltzen da, proposamen filosofiko, estetiko eta teknologiko ezberdinetan, eta, beraz, zorrozki aipa daiteke nolabaiteko espiralismoa edo kontzepzio espiralista, [[Martin Chirino]] eskultore kanariarraren edo [[Angel Laborde Wilson]] margolari kubatarraren artean gertatzen den bezala.
== EspiralakKiribilak naturan ==
[[Fitxategi:Haeckel Prosobranchia.jpg|thumb|Prosobranchiarren marrazkia, [[Ernst Haeckel]]ena]]
EspiralenKiribilen azterketak naturan, [[Christopher Wren]]enganaino atzera dihoandoan historia luze bat du, nork, animalien [[maskor]] askok, espiralkiribil logaritmiko bat eratzen zutela ikusi zuen. [[Jan Swammerdam]]ek, maskor ezberdin ugariren amankomuneko ezaugarriak aztertu zituen, Helixetik, [[Spirula]]raino, eta [[Henry Nottidge Moseley]]k, ''[[Gastropoda]]'' familiakoen maskorren matematika deskribatu zuen. ''Hazkuntza eta formari buruz'' izeneko bere lanean, [[D'Arcy Wentworth Thompson]]ek, zabalki aztertzen ditu espiralkiribil hauek. Maskorrak nola eratzen diren deskribatzen du, kurba itxi bat ardatz finko baten inguruan biraraziz, kurbaren forma beti berdin mantentzen delarik, baina tamaina, progresio geometrikoan handituz. Maskor batzuetan, ''[[nautilus]]'' eta ''[[ammonoidea|amoniteetan]]'' kasu, jatorrizko kurbakkkurbak, ardatzarekiko perpendikularra den plano batetanbatean biratzen du, eta maskorrak, diskadisko lau forma bat eratzen du. Beste batzuetan, patroi okertu bat jarraitzen du, helize formako espiralkiribil bat heratuzeratuz.
Thompsonek, adar, hortz hatzazal eta landareen anatomian espiralenkiribilen agerpena ere aztertu zuen.
== Ikus, gainera ==
| 