Untziti (kontzeju)
Untziti[1][a] Untzitibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.
| Untziti | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioaurrea | |
| Udalerria | Untzitibar | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Unciti | |
| Posta kodea | 31422 | |
| Herritarra | untzitiar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°44′50″N 1°30′07″W / 42.7472°N 1.5019°W | |
| Azalera | 5,96 km² | |
| Garaiera | 606 metro | |
| Distantzia | 19,8 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 73 (2021:  1) | |
Untzitibarreko ibarburua da. 2021 urtean 73 biztanle zituen.
Bertako biztanleak untzitiarrak dira.
Izena aldatu
Untziti toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Uncite (1020)
- Unciti (1067)
- Uncit (1268)
- Unat (1349)
- Hunçit (1366)
- Vncit (1532)
- Uncit (1534)
- Unciti (1556)
- Unciti (1649)
- Unciti (1767)
- Unciti (1829)
- Untziti (1974)
Etimologia aldatu
Untziti toponimoa eta euskaratik datorren toponimoa dela dirudi. Etimologia gertagarrienaren arabera, "huntzen lekua", -iti lekua adieraziko lukeen atzizkiari esker. Atzizki hori Nafarroako eremu euskalduneko beste biztanle-izen batzuetan agertzen da, hala nola Erbiti, Zilbeti edo Gorriti izenekoetan, eta Loiti edo Urrutia bezalako lekuizenetan, baina gaur egungo hizkuntzan jada ez dago halakorik.
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Untzitiko armarria Untzitibarreko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo urdin batez eta aurrean sei puntako urrezko izar batez osatuta dago. | » |
Geografia aldatu
Untziti Untzitibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Untzitibar Zangozako merindadearen ekialdean kokatzen da. NA-234 errepideak ibar osoa zeharkatzen du. Iruñerriko gune metropolitarraren ekialdera dago. Udaletxea Untzitin dago. Erliebe ertaingo ibarra da. Itzaga mendiaren magalean dago, ibarbide emankor eta laua eratuz, eta, ondoren, mendilerro menditsu bat.
Klima aldatu
Untzitibarrek klima azpimediterraneoa dauka, eta urteko batez besteko tenperatura aldakorra da, 12 gradu herrigunean eta 10 herriko gunerik menditsuenetan. Prezipitazioak nahiko urriak dira udan baina ugariak gainontzeko urtaroetan, guztira 950mm inguru jausten dira urtero 110 egunetan.
Udalerriko landarediaren erdia baino gehiago ameztiek osatzen dute. Duela mende asko, Untzitibar gehiena estaltzen zuten arren, gizakiaren eraginez asko murriztu da. Birlandatutako zuhaitzak 229 hektarea osatzen dituzte. Horrez gain, Izaga haitzaren inguruetan pagadiren bat aurki daiteke.
Estazio meteorologikoak aldatu
Untzitibarran ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Elo pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 528 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n inauguratuta.[4] Udalerriko adierazgarriena da, haran berean baitago, 4 kilometro eskasera.
 Datu klimatikoak (Elo, 1984-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 22.5 | 25.0 | 27.5 | 35.0 | 40.0 | 40.0 | 41.0 | 37.5 | 30.5 | 23.0 | 19.5 | 41.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.7 | 10.5 | 13.8 | 15.9 | 20.1 | 24.8 | 28.1 | 28.5 | 24.2 | 18.9 | 12.5 | 9.4 | 17.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.5 | 9.0 | 11.0 | 14.5 | 18.5 | 21.2 | 21.5 | 18.2 | 14.2 | 9.1 | 6.1 | 12.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 2.1 | 2.5 | 4.3 | 6.0 | 9.0 | 12.2 | 14.4 | 14.6 | 12.1 | 9.4 | 5.7 | 2.8 | 7.9 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -12.0 | -8.5 | -10.0 | -1.5 | 0.0 | 3.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -1.0 | -5.5 | -9.5 | -12.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 80.4 | 69.2 | 74.0 | 84.5 | 69.1 | 53.1 | 40.1 | 33.9 | 52.9 | 80.9 | 101.4 | 77.9 | 817.4 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 57.6 | 46.0 | 69.3 | 56.8 | 56.2 | 69.1 | 59.3 | 98.3 | 93.0 | 74.5 | 64.5 | 65.5 | 98.3 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 12.7 | 10.9 | 10.5 | 12.4 | 10.8 | 6.9 | 5.3 | 5.1 | 7.2 | 10.0 | 12.8 | 11.5 | 115.8 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.7 | 2.6 | 1.6 | 0.6 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 0.5 | 1.2 | 8.3 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Leireko monasterioak 1094an jaso zuen dohaintza bidez jauregi bat bertan. Karlos III.a erregeak 1393an eman zion hiribildua Leonel anaia bastardoari eta Nafarroa leinuko ondorengoei. Elizaren patronatua, Paulo II.a aita santuak 1464an Pedro Nafarroakoari berretsia, Iruñeko apezpikuari eman zitzaion 1481ean, Filipe Nafarroakoak uko egin ziolako.
Demografia aldatu
2021 urteko erroldaren arabera 73 biztanle zituen Untzitik.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 68 | 60 | 64 | 66 | 71 | 72 | 69 | 68 | 69 | 70 | 71 | 68 | 74 | 74 | 75 | 74 | 72 | 75 | 75 | 72 | 72 |
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Untzitibar sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Itzagaondoa eta Ibargoiti ibarrekin hitz egiten zena.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Untzitibar atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]
Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da Pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Untzitibarreko mintzaira zaharrak ia ez du hiztunik.
Jaiak aldatu
- San Pedroko jaiak: apirilaren azken asteburuan
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Pedro eliza zaharra, XIV. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
- San Pedro eliza berria, XVIII. mendeko kristiau eliza.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ Untziti - Lekuak - EODA. (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Eloko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Untziti» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q23000330
