Mendibil (Oloritz)
- Artikulu hau Orbaibarreko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Mendibil».
Mendibil[1][a] Orbaibarrako Oloritz udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Erdialdea eskualdean.
| Mendibil | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko etxe bat | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Erdialdea | |
| Udalerria | Oloritz | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Mendívil | |
| Burua (2019-2023) | (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31396 | |
| Herritarra | mendibildar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°37′13″N 1°38′13″W / 42.620277777778°N 1.6369444444444°W | |
| Azalera | 3,85 km² | |
| Garaiera | 537 metro | |
| Distantzia | 24,2 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 60 (2021:  −2) | |
2021 urtean 60 biztanle zituen.
Bertako biztanleak mendibildarrak dira.
Izena aldatu
Mendibil beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Mendívil
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Mendiuil (1203)
- Mendivil (1268)
- Mendivil (1366)
- Mendivil (1534)
- Mendibil (1587)
- Mendivil (1802)
- Mendiville (1911)
- Mendibil (1974)
- Mendibil (1990)
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Mendibilgo armarria Orbaibarrako armarria da. Armarri honekhonako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago. | » |
Geografia aldatu
Mendibil Erdialdea eskualdean dago, Orbaibar ibarrean eta Oloritz udalerrian.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Oloritz udalerria Nafarroa erdialdean dago Erriberriko merindadean eta Nafarroako hiriburutik 24 kilometrora.
Klima eta landaredia aldatu
Altuera eta kokapenaren arabera aldaketak dauden arren, udalerriaren batez besteko balioak honakoak dira: Tenperatura 8 eta 13 gradu bitartekoa, prezipitazioa 600 eta 1.000mm bitartekoa, eta egun euritsuak 90 inguru. Udak nahiko lehorrak izaten dira, eta neguak euritsu eta hotzak, batez ere iparraldeko zierzo haizeak jotzen duenean. Klima, oro har, mediterraneoa edo azpimediterraneo kontinental motakoa da.
Udalerriko baso bakanetan, birlandaturiko pinuak, haritzak eta arteak daude, eta horrez gain, nahiko ondo kontserbatu diren 23 hektarea pago.
Estazio meteorologikoa aldatu
Oloritzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Barasoain pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 524 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Barasoain, 1975-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 20.0 | 22.0 | 27.0 | 29.0 | 36.0 | 40.0 | 42.0 | 41.0 | 37.0 | 31.0 | 25.0 | 18.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.2 | 10.9 | 14.3 | 16.1 | 20.6 | 25.3 | 28.4 | 28.7 | 23.8 | 18.6 | 12.6 | 9.5 | 18.2 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.1 | 10.7 | 14.7 | 18.8 | 21.4 | 21.8 | 17.9 | 13.8 | 8.6 | 5.7 | 12.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.6 | 1.9 | 3.9 | 5.3 | 8.7 | 12.2 | 14.4 | 15.0 | 12.0 | 8.9 | 4.6 | 2.0 | 7.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.5 | -9.0 | -10.0 | -3.0 | 0.0 | 2.0 | 7.0 | 7.0 | 2.0 | -3.0 | -7.0 | -11.0 | -11.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 34.6 | 41.8 | 66.6 | 55.1 | 42.6 | 25.3 | 28.8 | 43.9 | 54.3 | 59.9 | 51.7 | 548.8 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 46.0 | 22.0 | 44.0 | 40.0 | 42.0 | 38.5 | 39.0 | 86.0 | 95.0 | 44.0 | 53.0 | 40.0 | 95.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.5 | 9.0 | 8.0 | 10.7 | 10.5 | 6.4 | 5.1 | 4.9 | 5.4 | 9.8 | 11.4 | 10.9 | 102.5 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 0.9 | 1.1 | 0.9 | 0.3 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 4.7 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak kaloñako bizilagunak askatu zituen ustekabeko hilketengatik 1264. urtean. Etxague eta Untzuerekin batera, Piarres Ibañitz Lehet eta Teresa Almorabiden jaurerrira igaro zen 1336an.
Orbaibarrekoa izan zen banaketa administratibo honek iraun zuen bitartean. Gero, 1835-1845eko berrikuntzekin, Leotz udalerrian sartu zen, eta udalerri eratu zuen, Bariain, Oloritz, Lepuzain, Etxague, Orizin eta Soltxaga herriekin eta Arrazubi, Doneaniz eta Eristain baserriekin eta Olorizko bentekin.
Orbaibarrako ia herri guztiak bezala, aipatu erreformak egin arte Mendibil Iruñeko merkatuko alkatearen jurisdikziokoa zen. Ondoren, gainerakoak bezala erregimen komunaren menpe geratu zen. 1802an irin-errota zuen (bi harri egoera onean zituen, eta 1847an gehitu zen). Azken data horretan, eskola ere bazegoen, urtean berrehun erreal garirekin hornitua, eta kuratoaren hornidura Orreagako kabildora itzuli zen. Herriaren bidez, Iruñetik Tafallarako galtzada igarotzen ari zen, eta Mendibilek benta bat zuen haren gainean.
Demografia aldatu
2021 urteko erroldaren arabera 60 biztanle zituen Mendibilek.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 42 | 42 | 39 | 39 | 47 | 45 | 50 | 50 | 48 | 44 | 55 | 56 | 50 | 54 | 58 | 62 | 62 | 64 | 64 | 64 | 62 |
Garraioa aldatu
Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 322 linea zerbitzua ematen dio kontzeju honi. Herriak autobus bi geldialdia ditu zeharkarrikan, bat Iruñerantz eta bertzea Tafallarantz.
|
322 linea linea erregularra den arren, Mendibilgo geldialdiak eskariaren araberako geldialdia baita, bidaia aurreko eguneko 19:00ak baino lehen erreserbatu behar da.
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Oloritz udalerria sailkatu zituen, Orbaibarreko hainbat herriekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Oloritz udalerria ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Oloritz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %6,10k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 6,22k eta 2018n % 9,60k.
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Migel eliza, XIII. mendean eraikitako krisitiau eliza, gotiko estiloan.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Mendibil - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Olite. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Barasoaingo estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Mendibil» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q9031521
Multimedia: Mendibil (Olóriz) / Q9031521
