Martha Betz Shapley
Martha Betz Shapley (Kansas City, AEB, 1890eko abuztuaren 3a – Tucson, AEB, 1981eko urtarrilaren 24a) izar bitar eklipsatzaileei buruzko ikerketarengatik ezaguna zen astronomo estatubatuarra izan zen.[1][2]
| Martha Betz Shapley | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Martha Betz |
| Jaiotza | Kansas City, 1890eko abuztuaren 3a |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Heriotza | Tucson, 1981eko urtarrilaren 24a (90 urte) |
| Hobiratze lekua | North Cemetery (en)  |
| Familia | |
| Ezkontidea(k) | Harlow Shapley (1914ko apirilaren 15a - |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Familia | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Missouriko Unibertsitatea (1908 - 1913) Bryn Mawr College (1913 - 1914) |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | astronomoa |
| Enplegatzailea(k) | Westport High School (en) (1912 - 1913) Mount Wilson Behatokia (1914 - 1921) Harvard College Behatokia (1921 - 1952) |
| Kidetza | Phi Beta Kappa Elkartea |
  | |
Biografia aldatu
Shapley Misurin jaio zen, Carl Betz (1854–1898) musika irakaslearen zazpi seme-alabetako bat, eta bere bikotekidea.[3] Familia alemaniar etorkinen ondorengoa zen, eta aitonak behin esan zion Carolina Herschel astronomoa ikusi zuela Hannoverko kaleetan, Alemanian.[3][4] Ama eta bi ahizpak eskolako irakasle bihurtu ziren, eta Shapley bera 15 urterekin hasi zen irakasle lanetan. Hiru urte geroago, Misuriko Unibertsitatean hasi zituen ikasketak; han, hezkuntzako lizentziatura bat, bigarren lizentziatura bat eta master bat lortu zituen, 1910, 1911 eta 1913an, hurrenez hurren. Phi Beta Kapparen kidea izan zen.[3]
1912an, matematikako irakasle aritu zen institutu batean, eta, handik gutxira, Pensilvaniako Bryn Mawr Collegen doktoretza lortzeko lanean hasi zen. 1914an, Misurin berarekin ikaskide izan zen Harlow Shapley astronomoarekin ezkontzeko utzi egin zuen.[3]
Ikerketa astronomikoa aldatu
Shapley senarrarekin Wilson Mendiaren Behatokira eta Harvard College-ren Behatokira joan zen, eta 1915etik 1927ra, izar bitar eklipsatzaileei buruzko ikerketak argitaratzen jarraitu zuen, izendapen akademiko formalik ez izan arren. Senarrak aldez aurretik graduondoko ikasle gisa ikertu zuen gaia, baina senarrak albo batera utzitako gaia zen. Zdenekek Kopalek espekulatu du, ezen, Shapley bikoteko matematikarik onena zenez, laguntza anonimo handia eman ziola senarrari doktorego-lanean. Azkenik, familiako bizitzaren presioak eremu horretan zuen lana alde batera uztera eraman zuen.[3][4]
Segurtasun-ikerketa aldatu
Bigarren Mundu Gerran, gerra-ahaleginari laguntzeko, Shapleyk kriptoanalisia eginez zerbitzu zibilerako lan egitea eskatu zuen. Gai hori lehenago aztertu zuen, baina ezin izan zuen lanpostu bat aurkitu Bostonen. Horren ordez, Zdeněk Kopalekin hasi zen lanean, munizioen ibilbideen taulak kalkulatuz. Gerraren ondoren, Joseph McCarthy senatariak eta Estatu Batuetako Aurkako Jardueren Batzordeak senarra ezkertiar iritzi politikoengatik ikertzen hasi zirenean, Marta ere kritikatu egin zuten, eta 1950ean, Kopalen izar bitar eklipsatzaileei buruzko datuak etxera eraman zituela jakin ondoren, lan militarretik eta segurtasun-baimenetik kendu egin zuten. Hala ere, baimena itzuli zitzaion eta hilabete batzuk geroago lanean hasteko baimena eman zitzaion.[5]
Ondorengo bizitza aldatu
Shapley-ren senarra 1952an erretiratu zen eta bikotea New Hampshire-ra joan zen, baina Shapley-k eklipsatzaile bitarrei buruzko lanarekin jarraitu zuen. 1956an, Kopalekin batera, bere azken lan garrantzitsua argitaratu zuen: Catalue of the Elements of Eclipsing Binaries. 1972an senarra hil ondoren, Arizonara joan zen berriro.[3] Bera Tucson-en hil zen 1981eko urtarrilaren 24an.[2][3][4]
Haren alaba Mildred Shapley Matthews ere astronomo ezaguna egin zen; haren seme Willis Shapley NASAren administratzaile izan zen, eta beste seme bat, Lloyd Shapley, matematikari eta ekonomialari.[3][4][3]
Erreferentziak aldatu
- ↑ «AAVSO -- Martha Betz Shapley: First Lady of Harvard College Observatory 1921-1952» app.aavso.org.
- ↑ a b Times, Special to the New York. (1981-01-27). MARTHA BETZ SHAPLEY. ISSN 0362-4331..
- ↑ a b c d e f g h i «Martha Betz Shapley - Biography» Maths History.
- ↑ a b c d «Obituary - Shapley, Martha-Betz 1890-1981» Astrophysics and Space Science 79: 261. 1981 ISSN 0004-640X..
- ↑ Welther, B. L.. (1986-09-XX). «Guilt by Association: How Mrs. Harlow Shapley Lost Her Job» Bulletin of the American Astronomical Society 18: 1055..
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q57408037
