José Mardones
José García de Mardones Ortiz de Pereda, izen labur eta artistikoz José Mardones[1] (1868ko abuztuaren 14 Fontecha, Araba – 1932ko maiatzaren 4 Madril) euskal herritar opera-abeslaria izan zen. Bere garaian munduko baxurik onenetakoa izan zen eta bere ahotsa "giza organo" bat zela esaten zen.
| José Mardones | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | José García de Mardones Ortiz de Pereda |
| Jaiotza | Fontetxa, 1868ko abuztuaren 14a |
| Herrialdea |  Araba, Euskal Herria |
| Heriotza | Madril, 1932ko maiatzaren 4a (63 urte) |
| Hobiratze lekua | San Justoren hilerria |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | opera abeslaria |
| Ahots mota | basso profondo (en)  |
| Musika instrumentua | ahotsa |
   | |
Biografia aldatu
Hastapenak aldatu
Bere gurasoak Gordiano García de Mardones (Fontechakoa) eta Juana Ortiz de Pereda (San Martín de Don, Tobalina, Gaztela) izan ziren. Ama hiru urterekin hil zitzaion, eta hori dela medio denboraldi luzeak Briviescako bere izebenean pasatu zituen. Hor hasi zituen musika ikasketak eta kolegiatako abesbatzan soprano ahotsaz kantatu zuen. Eliza-ikasketak egin zituen, lehenik Burebako hiriburuan bertan, gero Gasteizko apaizgaitegian, eta amaitzeko Burgosen.
Alabaina, bere ahotsaren kalitateak bultzatuta, ikasketa eklesiastikoak utzi eta lirikaren munduan murgildu zen. Hamasei urte besterik ez zuelako, ezin izan zuen Valladolideko Metropolitana delakoan sartu, eta bere lehen lana Palentzian lortu zuen, katedraleko salmo kantari. Madrilera jo eta elizetan kantatuz hala-hola atera zuen bizitza. San Millángo elizan bakarlari izatera heldu zen, eta bigarren mailako konpainietan aritu zen. Ordurako, Briviescan ezagutu zuen Catalina Laredorekin ezkonduta zegoen. Zarzuela lantzen hasi zen, eta Madrid moderno izeneko udako antzerki-talde batean estreinatu zen. Errege Kaperako kantari izateko lehiaketan onena izan bazen ere, Francisco Martínez de Aguirrek lortu zuen postua. Madrilgo Kontserbatorioan ikasketak burutu bazituen ere, Mardones batez ere autodidakta izan zen.
Ameriketarako lehen jauzia 1891n egin zuen, Buenos Airesko Teatro de la Ópera eta Rio de Janeiroko Óperan arituz. 1897an Lisboan César Munain gasteiztar tenorrarekin topo egin zuen, eta elkarrekin arrakasta handia erdietsi zuten. Urte bereko ekainean egin zuen bere lehen saioa Euskal Herrian, Gasteizko Teatro-Circon, Domingo Goienetxearen zarzuela konpainiarekin hain justu. Handik aurrera, zarzuela ospetsuen antzezpenetan esku hartu zuen, eta 1901ean Ruperto Chapíren konpainian sartu zen.
Arrakastaren garaiak aldatu
1904an Hego Amerikatik arrakasta handiko birak burutu zituen: Argentina, Brasil, Peru, Uruguai, Txile...Argentinan batez ere oso popularra izan zen eta 1904tik 1908ra hainbat hiritan aritu zen; herrialde honetan harreman handiak garatu zituen euskal diasporarekin eta Buenaventura Zapirainen Txanton Piperri (euskarazko lehen opera), Bilintxen Behin batean Loiolan eta beste batzuk interpretatu zituen.
1907an Lorenzo Perosik Mosè ("Moises") bere oratorioa Madrilgo Teatro Realen interpretatzeko aukeratu zuen.
1909an Bilbon aritu eta gero Ipar Amerikara jo zuen. Bostonen hasi zen, Boston Operan 1909-1910 eta 1913-1916 tartean egon zelarik; hor Florencio Constantino ortuellarrarekin ere ibili zen. Aldi berean 1913an Arturo Toscaninik Verdiren Requiem kantatzeko hautatu zuen. Garai honetan Milanetik ere ibili zen non deklamazio eskolak eman zituen. 1917an bere arrakastarik handiena heldu zitzaion, New Yorkeko Metropolitan Opera Housen[2] estreinatu zenean; 1926 arte aritu zen bertan, 21 paper desberdin jokatu zituen eta Adamo Didur, Andrés de Segurola edo Léon Rothier bezalakoen maila gainditu zuela esan zen. AEBetan beste kontu aipagarri bat ere burutu zuen: Argentinako ereserki nazionala estrainekoz grabatu zuen euskal hiritarra izan zen, Columbia estudioetan hain zuzen[3]. 1926an Europara itzuli baino lehen AEBak punta batetik bestera zeharkatzeaz gain Kanada, Kuba...ere bisitatu zituen.
Azken urteak aldatu
Denbora luzez gaixorik egon eta gero 1928-1929an azken bira egin zuen Euskal Herritik (Bilbo, Gasteiz, Donostia) nahiz estatutik (Bartzelona, Valentzia, Alacant; Zaragoza, Xixón, Uviéu; Madril, Santander, Burgos...); gero erretiratu egin zen. Fontechako aldirietan paseatzeari ekin zion eta eskualdeko herrixketako jaietan kantatuz kolaboratu zuen, adibidez Caicedo Yusoko Jasokundekoetan.
Berriro gaixotuta, 1932an Madrilen hil zen. 1993an María Luisa eta Esperanza Blanco García-Mardones bere ilobek Arabako Foru Aldundiarekin hala hitzartuta bere gorpua Fontechako hilerrira lekualdatu zuten, Aldundiak prestatutako panteoi batera.
Grabaketak aldatu
- The Great Spanish Bass, Pearl.
- Recital (Boito, Bizet, Rossini, Meyerbeer, Verdi, Gounod, Mozart, Puccini eta Rosaren aria eta duetoak), Preiser - LV.
- Recital (Bellini, Meyerbeer, Boito, Rossini, Verdi eta Mozarten aria eta zarzuelak), Aria.
- Famous Basses of the Past, Preiser - LV.
- 20 Great Basses sing Great Arias, Pearl.
- Giovanni Martinelli: Excerpts from Rossini’s Guglielmo Tell, Preiser - LV.
Bere oroimenez aldatu
1928an bertako Seme Kuttun[4] izateko ohorea lortuta, Fontechan bere izena daraman plaza dago eta 1992an Arabako Foru Aldundiak plaka bat jarri zuen bere jaiotetxean Musikaren Egunaren harira[5]. Bere gorpua ere herriko kanposantuan dago. Gasteizko Udalak[6] zein Arabako Foru Aldundiak[7] ere ohorezko izendapenak dedikatu zizkioten.
Herrialde honetako bi udalerri nagusietan José Mardones izeneko kalea dago:
- Gasteizen 1947ko abenduaren 3an izendatu zen kalea. Desagertutako Anglo-Vasco-Navarro[8] trenbidearen (egun Herrandarren kalea) paraleloa da. Arabako hiriburuan Euskal Herriko lehen saioa (1897an) egiteaz gain 1927, 1928 eta 1929an ere aritu zen.
- Laudion José Mardones kalea Arraño auzoan dago.
Argentinan pasatutako denborak ere utzi zuen bere marka: 1905ean Buenos Airesko Centro Navarrok Ohorezko Bazkide izendatu zuen.
Bibliografia aldatu
- Venancio del Val gasteiztarrak bi liburu monografiko idatzi ditu Mardonesi buruz, biak espainieraz:
- José Mardones. El mejor bajo-cantante del mundo. Alaveses célebres seriean, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1972.
- José Mardones, Arabako Foru Aldundia, Gasteiz, 1993. ISBN 84-7821-134-9, 125 or.
- Sabin Salaberri eta beste: La Música en Álava, Vital Kutxa Fundazioa, Gasteiz, 1997.
- Jean-Pierre Mouchon, "Discographie de Jose Mardones" in "Étude n°26, avril-mai-juin 2004 (Associazione internazionale di canto lirico TITTA RUFFO. Site: titta-ruffo-international.jimdo.com).
Erreferentziak aldatu
- ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.
- ↑ AEBetako antzoki liriko nagusitzat jotzen da.
- ↑ 1910eko azaroan grabatu zuen; Argentinarekin izan zuen loturaren beste froga bat da.
- ↑ Hijo Distinguido y Predilecto.
- ↑ Plaka ikusgai albiste honetan.
- ↑ Hijo Adoptivo.
- ↑ Hijo Ilustre, 1926ko apirilaren 29an.
- ↑ Ikus "Anglo-Vasco".
Ikus, gainera aldatu
Kanpo loturak aldatu
- (Gaztelaniaz) Mardones Euskomedian.
- (Ingelesez) Kantaria Cantabile-subito.de webgunean.
- (Gaztelaniaz) El_himno_argentino_y_Mardones artikulua Juan de Garay fundazio euskal-argentinarraren webgunean.
Datuak: Q12260849
Multimedia: José Mardones / Q12260849
