Irurozki
Irurozki[1][a] Urraulgoiti ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.
| Irurozki | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko etxe tradizional bat | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioaurrea | |
| Udalerria | Urraulgoiti | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Irurozqui | |
| Burua (2019-2023) | Maria Camino Echauri Sierra (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31448 | |
| Herritarra | irurozkiar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°45′28″N 1°15′22″W / 42.75778°N 1.25611°W | |
| Azalera | 3,17 km² | |
| Garaiera | 560 metro | |
| Distantzia | 42,4 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 37 (2020:  0) | |
Urraulgoitiko ibarburua da. 2020 urtean 37 biztanle zituen.
Bertako biztanleak irurozkiarrak dira.
Izena aldatu
Irurozki toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Irurozqui (1106)
- Iruroqui (1280)
- Irurozqui (1366)
- Irurozqui (1534)
- Yrrurozqui (1587)
- Irurozqui (1802)
- Irurozki (1974)
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Irurozkiko armarria Urraulgoitiko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Urrezko hondo batez eta aurrean baterako bi bihotz gorriz osatuta dago goialdean eta behealdean hondo urdinez zortzi puntako urrezko izar batez. Bi aldeak zerrenda gorri batek banatzen ditu. Armarriaren ertza, urrezko zortzi gurutze dituen beste zerrenda gorri bat da. Eguzki batek koroatzen du. | » |
Geografia aldatu
Irurozki Urraulgoiti ibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Urraulgoiti Zangozako merindadeko herria da eta Nafarroako hiriburutik 56 kilometrora dago. Udaletxea Irurozkin dago. Erliebe handiko ibarra da, Ugarron bezalako arroilek nabarmenduta, lurraldeko gainerako lekuetatik isolatzen baitute. Ibarraren erdialdea nekazaritzakoa da, baina zenbat eta iparralderago edo ekialderago, orduan eta lur gutxiago dago erabilgarri. Azkenik, gainerako udalerriekin muga egiten duten eremuak menditsuak dira.
Klima aldatu
Erlieberaren desberdintasunak direla eta, Urraulgoitin bi klima desberdintzen dira, batetik hegoaldeko klima azpimediterraniarra, eta bestetik iparraldeko klima azpiozeanikoa. Iparraldean izaten diren prezipitazio ugariagoak direla eta (batez beste 1 400 mm edo gehiago urtero), pagadi ugari daude. Bien bitartean, hegoaldean, urtero 900 mm jausten direlarik, pinu basatia da espezierik ohikoena. Urteko batez besteko tenperatura 8 eta 12 gradu bitartekoa da.
Zuhaitzen artean espezierik ugariena birlandaturiko (Austriatik ekarri zituzten XVIII. mendearen amaieran) pinu lariziarrak dira, guztira 591 hektarea hartuz.
Estazio meteorologikoak aldatu
Urraulgoitin dagoen Eparotz lekuan, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Eparotz, 1974-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 22.0 | 26.0 | 29.0 | 33.0 | 38.0 | 41.0 | 40.0 | 37.0 | 32.0 | 25.0 | 21.0 | 41.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.6 | 10.2 | 13.4 | 15.3 | 19.9 | 24.9 | 28.6 | 28.5 | 24.0 | 18.4 | 12.2 | 9.1 | 17.7 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.2 | 5.2 | 7.8 | 9.8 | 13.8 | 17.9 | 20.7 | 20.7 | 17.1 | 12.8 | 7.8 | 5.0 | 11.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.1 | 0.2 | 2.3 | 4.3 | 7.7 | 10.8 | 12.8 | 12.8 | 10.1 | 7.2 | 3.3 | 0.8 | 6.0 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -17.0 | -17.0 | -9.0 | -4.0 | -3.0 | 1.0 | 5.0 | 2.0 | 1.0 | -3.0 | -8.0 | -11.0 | -17.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 69.3 | 67.9 | 62.6 | 91.9 | 71.3 | 52.8 | 35.0 | 39.5 | 62.2 | 92.0 | 93.7 | 95.2 | 833.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 47.0 | 35.5 | 50.0 | 46.0 | 38.0 | 48.0 | 56.0 | 73.0 | 66.5 | 87.0 | 54.0 | 74.5 | 87.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.5 | 9.7 | 8.9 | 12.2 | 10.7 | 6.9 | 4.6 | 4.8 | 7.0 | 10.5 | 11.5 | 12.0 | 109.3 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.6 | 1.4 | 1.2 | 0.8 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 1.1 | 6.6 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Dagoeneko 1106. urte inguruko abizen lokatibo gisa agertzen da. Mende beraren amaieran Errodrigo Argaitzek bertan zuen jauregi bat, kollazo eta errotarekin. Agian, lursail isolatuen errenta gisa, 1280an, Koroak urtean 8 soldatako 3 diru jasotzen zituen ardoaren salmentagatik, 1 kahitze 3 lapurreta eta erdi gari eta 2 garagar kahitze, baina XV. mendearen hasieran herritar guztiak kapareak ziren eta, beraz, jaun-kargarik gabeak.
1835-1845eko udal-erreformetara arte, Urraulgoiti ibarreko diputatuek eta tokiko errejidoreek gobernatu zuten, bizilagunen artean txandaka aukeratzen baitziren etxeen artean (14 1802an eta 16 1847an). Azken data horretan 50 gari-lapurreta zituen eskolak, auzotarrek hornitzen zuten kuratoa, lokalak eta hauek egoera txarrean zeuden, Agoitz eta Irunberritik posta jasotzen zuen eta irin-errota bat zuen.
Demografia aldatu
2020 urteko erroldaren arabera 37 biztanle zituen Irurozkik.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 38 | 38 | 39 | 36 | 38 | 38 | 37 | 36 | 38 | 39 | 40 | 44 | 48 | 43 | 43 | 44 | 45 | 42 | 40 | 37 | 37 |
Politika aldatu
Irurozkiko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Maria Camino Echauri Sierra da.
Kontzejua aldatu
Irurozkiko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Maria Camino Echauri Sierra da.
Kontzejuburuak aldatu
2011tik, Irurozkik kontzejuburu bat izan du:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Maria Camino Echauri Sierra | 2011 | 2015 |
| Maria Camino Echauri Sierra | 2015 | 2019 |
| Maria Camino Echauri Sierra | 2019 | jardunean |
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Urraulgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Urraulgoiti ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Jaiak aldatu
- San Adriango jaiak, irailaren lehen asteburuan
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Adrian eliza, XVIII. mendeko kristiau eliza, barroko estiloan.
Irurozkiar ospetsuak aldatu
- Zacarias Zuza (1896-1971), apaiz eta olerkari.
- Emilia Zuza (1910-1988), maistra.
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Irurozki - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ «Meteo Nafarroa - Fitxa Klimatikoak - Eparotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-19).
- ↑ Eparozko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Irurozki» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
