Wikipedia

Geneviève Thiroux d'Arconville

frantziar idazlea, poeta, itzultzailea, anatomista eta kimikaria

Marie-Geneviève-Charlotte Thiroux d’Arconville, ezkongabetan Marie-Genevieve-Charlotte Darlus, ezagunagoa Geneviève Thiroux d’Arconville izenez (Paris, Frantzia, 1720ko urriaren 17a – Ibidem, 1805eko abenduaren 23a) frantziar idazlea, poeta, itzultzailea, anatomista eta kimikaria izan zen. Elikagaien usteltzea eta kontserbazioa aztertu zituen.[1][2][3][4]

Geneviève Thiroux d'Arconville

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakMarie-Geneviève-Charlotte Darlus
JaiotzaParis, 1720ko urriaren 17a
Herrialdea Frantzia
Lehen hizkuntzafrantsesa
HeriotzaParis, 1805eko abenduaren 23a (85 urte)
Familia
AitaAndré-Guillaume Darlus
Ezkontidea(k)Louis-Lazare Thiroux d'Arconville (en) Itzuli
Seme-alabak
Hezkuntza
Hizkuntzakfrantsesa
Jarduerak
Jarduerakkimikaria, itzultzailea, anatomista, idazlea, biologoa eta poeta
InfluentziakPierre-Joseph Macquer (en) Itzuli eta Antoine de Jussieu

Ibilbidea aldatu

André-Guillaume Darlus jaiotzetiko fermier generale (diru batzaile) aberatsaren eta Françoise Geneviève Gauditerren alaba zen. Lau urte besterik ez zituela hil zitzaion ama.[5][1]

Ahizpa txikiarekin batera hazi zen, eta garai hartako arauek neskato aberatsentzat agintzen zuten bezala, arte-prestakuntzan oinarritutako heziketa jaso zuten. Testuinguru horretan, Genevièvek ez zuen ikasi idazten zortzi urte bete arte. 14 urterekin ezkondu egin zuten Parisko Parlamentuko aholkulari eta kamara bateko presidente izan zen -Lazare Thirod’Arconvillerekin (1712-1789), adostutako ezkontza izan zen. Senar-emazteek hiru seme izan zituzten: Louis Thiroux de Crosne (1736-1794), André-Claude Thiroux de Gervilliers (1737-1810) eta Alexandre-Louis Thiroux de Montdésir (1739-1822).[5][1]

Aurrekari horiek —noblezia finantzario eta parlamentarioaren alaba eta ezkondua— ez zuten eragotzi fisika-, kimika-, medikuntza-, botanika-, literatura-, moral-, hizkuntza- eta historia-zaletasuna garatzea. Halako moldez non, artearekiko, antzerkiarekiko eta operarekiko zale amorratua izan arren, gizarteko bizitzari uko egin zion irakasgai horiek ikasteko.[5][1]

Litekeena da erabaki horretan hogeita hiru urterekin izan zituen baztangaren ondorio fisikoak zerikusia izatea, eta mundutik erretiratzera bultzatu izatea.[5][1]

Ibilbidea aldatu

Anonimatua aldatu

Geneviève Thiroux d’Arconville-k bere anonimatua gordeta argitaratu zuen, anonimotasunaren erabakia hartzeko arrazoi zehatzak ez dira ezagunak. Dagoen informazioak pentsarazten du pertsonaia publiko baten emazte izateak haren identitatea ezkutatzera eraman zuela ziur aski, baita emakumezko zientzialariek jasaten zituzten kritikak jasateko beldurra ere, genero femeninoarentzako desegokitzat jotzen zen eremu batean. Beraz, bere idazkiak beste emakume batzuei zuzenduta ez bazeuden ere, bere testuak erreferentziaz beterik zeuden, eta horiei esker ezagut zitekeen.[5][1]

1805eko abenduaren 23an hil zen. Haren ilobak, Pierre Bodard de la Jacopière (1758-1826) sendagile eta botanikariak, gogora ekarri zuen garai hartan, hitz hauekin:

«Geneviève, 85 urterekin, bere izpirituak bere maitasun guztia, su guztia, eta bere irudimenak ez zuen galdu gazteriaren freskotasuna eta xarma. Hil aurretxoan, Souvenirs idatzi zuen, eta eskuizkribu horietako hamahiru antologia-liburuki dago.»[5][1]

Lan zientifikoa aldatu

 
Emakumezkoen eskeletoaren lehen irudikapenetako bat egin zuen, aurretik eta atzetik begiratuta.

Genevièveren lehen argitalpena Alexander Monro (1697-1767) sendagile britainiarraren Osteologiari buruzko itzulpen bat izan zen, A treatise on the anatomy of the human bones with An account of the reciprocal motions of the heart and A description of the human lacteal sac and duct. Bere bertsioan, eta Monroren iritziaren kontra (hura baitzegoen ikasteko modu bakarra hilotzekin zuzenean lan egitea zela), Thiroux d’Arconvillek hogeita hamar bat eskeleto-taula gehitu zituen; besteak beste, emakumezkoen eskeleto baten lehen irudikapenetako bat.[1][2]

Halaber, materia-taula bat gehitu zuen, lanaren ordena bistaratzeko; taula aldatu egin zuen, Alexander Monrori eskaintza-taula bat, hitzaurre luze bat, azalpen-oharrak eta iruzkinak. Jatorrizko bertsioa tamaina txikiko eta ilustraziorik gabeko tratatua zen, baina frantsesezko bertsioa bi liburukitan eta irudiekin aurkeztu zen. Hala ere, ekarpen horiek gorabehera, liburua ez zen argitaratu haien egilea aitortuta, pentsa daiteke garai hartako emakumezko zientzialariek jasotzen zituzten kritiketatik babesteko. 1759an amaitu zen, eta prozesu luze baten ondoren, itzulpengintzaren hogeita hamaika marrazki egin zituen Jean-Joseph Sue (1710-1792) anatomistaren izenarekin argitaratu zen.[1][2]

 
Marie-Geneviève-Charlotte_Thiroux_d'Arconville_Putrefaction_RGNb10368371.01.tp_1766

Usteltzea eta kontserbazioa aldatu

1755 eta 1763 urteen artean, Geneviève Thiroux d’Arconville usteltzea aztertzen aritu zen. Usteltzea zientzia fisiko guztien giltza eta historia naturalaren oinarria zela uste zuen. Elikagaien kontserbazioa aztertu zuen eta, gainera, materiaren eraldaketari buruzko ikerketa hasi zuen. Ehunka esperimentu egin zituen substantzia ustelkorren kontserbazioari buruz (haragia, arraina, arrautzak, esnea, etab.) protokolo zorrotz bati jarraituta: egunero idazten zuen bere laginen degradazio-egoera kanpoko baldintzekin batera (hezetasuna, beroa, etab.).[1]

Merkurio kloruroa ere sartu zuen, usteltzeari aurre egiteko gai zen agente gisa. Bere esperimentuen emaitzak bilduta, 1766an bere Essai pour servà l’histoire de la putréfaction argitaratu zuen.[1][2]

Argitalpenak aldatu

Bere argitalpenen artean, hauexek nabarmentzen dira:

Itzulpenak aldatu

  • Avis d’un Père à sa Fille, 1756, ingelesetik itzulia, Lord Halifax.[6][7]
  • Leçons de chimie, 1759, Shaw ingelesetik itzulia. Thiroux D’Arconville-k jatorrizkoaren akatsak zuzendu zituen, mediku ingelesaren esperimentuak gehitu zituen, ikasgai horiek Ingalaterran argitaratu zirenetik frantsesezko itzulpena argitaratu arte egindako aurkikuntzak. Tratatu honrren hasieran, kimikaren sorrera eta aurrerapena deskribatzen zituen atariko hitzaldia idatzi zuen.[7]
  • Romans, 1761, ingelesetik itzulia: Littleton eta Aphra Behn.[7]

Saiakerak aldatu

  • De l’Amitié, 1761. Lagun-motei buruz hitz egiten du.[7]
  • Traité des passions, 1764.[7]
  • Méditations sur les tombeaux.[7]
  • Mélanges de littérature, de morale et de physique, 1775.[7]
  • Pensées et réflexions morales sur divers sujets, 1760, 1766an berrargitaratua.[7]

Eleberriak aldatu

  • Dona Gratia d’Ataïde, comtesse de Ménessés, histoire portugaise, 1770.[7]
  • Estentor eta Thérisse.[7]
  • L'Amour éprouvé par la mort, 1763.[7]
  • Les Malheurs de la jeune Émilie.[7]
  • Les Samiens, kontatu.[7]
  • L’amour éprouvé par la mort, ou Lettres modernes de deux amans de Vieille-Roche, 1763.[7]
  • Mémoires de Mlle de Valcourt, 1767.[7]

Historia aldatu

  • Histoire de François II, roi de France et d’Écosse, 1783.[7]
  • Histoire de Saint-Kilda.[7]
  • Vie de Marie de Médicis, princesse de Toscane, reine de France et de Navarre, 1774.[7]
  • Vie du cardinal d’Ossat, avec son Discours sur la Ligue, 1771.[7]

Zientzia aldatu

  • Traité d’ostéologie[7].
  • Essai pour servir à l'histoire de la putréfaction, 1766. Bere esperientzia eta gogoeten fruitu den tratatua.[7]

Bibliografia aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Marie-Geneviève-Charlotte Thiroux d’Arconville: una polímata en el Siglo de las Luces | Ciencia y más | Mujeres con ciencia. .
  2. ↑ a b c d Noyce, Pendred. (9 de diciembre de 2017). «Geneviève Thiroux d'Arconville» Remarkable Minds: 17 More Pioneering Women in Science and Medicine. ISBN 9780990782902..
  3. ↑ (Gaztelaniaz) RPV-0963. (2023-10-17). «Geneviève Thiroux d’Arconville: una científica excepcional en el siglo XVIII francés - REVISTA LITERARIA EL CANDELABRO» revistaliterariaelcandelabro.blog (Noiz kontsultatua: 2024-01-28).
  4. ↑ (Ingelesez) «Marie-Geneviève-Charlotte Darlus Thiroux d’Arconville and Community during the French Enlightenment» The Scholar & Feminist Online 2018-10-26 (Noiz kontsultatua: 2024-01-28).
  5. ↑ a b c d e f Passeron, Irène. (2011-11-15). «Patrice Bret et Brigitte VanTiggelen : Madame d’Arconville. Une femme de lettres et de sciences au siècle des Lumières. Préface d’Elisabeth Badinter, Hermann, 2011, 198 p., ISBN : 978 2 7056 8085 5.» Recherches sur Diderot et sur l'Encyclopédie (46): 270–272.  doi:10.4000/rde.4881. ISSN 0769-0886..
  6. ↑ Reynolds, Siân. (2018-12-01). «Fortunée Briquet, Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits (édition commentée de Nicole Pellegrin). Strasbourg, Presses universitaires de Strasbourg, 2016, 403 p.» Clio. Femmes, Genre, Histoire (48) ISSN 1252-7017..
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u «Marie-Geneviève-Charlotte Thiroux d'Arconville (1720-1805) - Auteur - Ressources de la Bibliothèque nationale de France» data.bnf.fr.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Geneviève_Thiroux_d%27Arconville&oldid=9566456"(e)tik eskuratuta