Belaunaldi-arteko ekitatea

Belaunaldien arteko ekitatea testuinguru ekonomiko, psikologiko eta soziologikoetan belaunaldien arteko justiziaren ideia da. Ekitatea, kasuan-kasuan, norberari berea, behar duena edo merezi duena, ematea da. Haur, gazte, heldu eta zaharren arteko dinamikaren ekitateari aplika dakioke kontzeptua. Gaur egun bizi diren belaunaldien eta etorkizuneko belaunaldien arteko ekitatean ere aplika daiteke. Esaterako, egungo belaunaldiek ze mundu-mota utziko diete datozenei? ^[1]

Belaunaldien arteko ekitateari buruzko gaiak hainbat arlotan planteatzen dira. Sarritan ekonomia publikoan eztabaidatzen da, bereziki trantsizio-ekonomiari, gizarte-politikari eta aurrekontuak egiteari dagokienez. Adibidez, askok Estatu Batuen zor gero eta handiagoa belaunaldien arteko desekitatearen adibide gisa aipatzen dute, etorkizuneko belaunaldiek ondorioak jasango baitituzte.

Belaunaldien arteko ekitatea ingurumen-kezketan ere aztertzen da, garapen iraunkorra, klima-aldaketa eta abar. XX. mendean baliabide naturalak etengabe agortu izana zama handia izango da etorkizuneko belaunaldientzat. Belaunaldien arteko ekitatea ere eztabaidatzen da, bizi-mailei dagokienez, bereziki adin eta belaunaldi desberdinetako pertsonen bizi-mailetako ekitaterik ezari dagokionez. Belaunaldien arteko ekitate-arazoak zaharren zaintzaren eta justizia sozialaren eremuetan ere sortzen dira.

Gaur egun hartzen diren erabaki asko gazteen iritzirik gabe hartzen dira eta, ondorioak, aldiz, haiek eman beharko dituzte. Nolabait muturreko ekitatearen falta erakusten du fenomeno horrek.

Kontzeptua ekonomian aldatu

Historia aldatu

Sumerian erroldatutako lehen jaulkipenetik K.a. 1796koak dira; mailegu bat ez ordaintzearen zigorretako bat zorraren morrontza zen.^[2] Zenbait kasutan, lanarekin finantza-zorraren ordainketa honek zordunaren seme-alabak izan ziren, batzutan zordunaren familia betiko esklabutzara kondenatu baitzuen. Zorraren kontratu idatziak sortu eta mila urte geroago zorra barkatzearen kontzeptua agertu zen bai Itun Zaharrean, Jubileo (Lebiticus 25) deitzen dena, baita Greziako zuzenbidean ere: Solonek sisaktia kontzeptua garatu zuen. Horren arabera gurasoen zorrek ezin zuten seme-alabak esklabo bihurtu. Hor, nolabait, ekitatearen kontzeptua ikusten da.

Gaur egun, nahiz eta esklabutza legez kanpokoa izan, Shin Dong-hyuk ikerlariak Ipar Korean "Hiru belaunaldi" deituriko politika dokumentatu: gurasoen akatsengatik haurrentzako zigorra gordetzen da.

adibide gisa erabiltzen da. Stanley Druckenmillerrek eta Geoffrey Kanadak kontzeptu hau aplikatu dute, "belaunaldi lapurreta" deituz, haurtxoek beren seme-alabak utzi zituzten zor publikoaren gehikuntza handira.^[3] Beste egoera desberdin batean Stanley Druckenmillerrek eta Geoffrey Canadak kontzeptu hau aplikatu dute beste fenomeno bati, "belaunaldi lapurreta" deituz:^[4] Baby boomerren belaunaldiek haien seme-alabei zor publikoaren handitze ikaragarria utzi diete. Bata zein beste belaunaldi-arteko ekitate faltaren adibideak izan daitezke.

Inbertsioen kudeaketa aldatu

Instituzioen kudeaketaren testuinguruan, belaunaldien arteko ondarea da, erakundeen gastu-tasak ezin du bere inflazioaren itzulera-tasa gainditu behar printzipioa da. Kontzeptu hau James Tobin Ekonomialariak 1974an sortu zuen jatorriz.^[5]

Paul Krugman ekonomialariak 2013ko martxoan idatzi zuenez, inbertsio publikoa alde batera utzita eta lanpostuak sortu gabe, askoz kalte handiagoa egiten ari gara etorkizuneko belaunaldiei zorra transmitituz baino: "Izan ere, zerga-politika auzi morala da, eta lotsatu egin beharko ginateke hurrengo belaunaldiko aurreikuspen ekonomikoekin egiten ari garenaz. Baina gure bekatua oso gutxi inbertitzea da, ez gehiegi mailegatzea".^[6]

Kontzeptua ingurumen arloan aldatu

Egungo haurrek muturreko gertaera metereologiko gehiago ezagutuko dituzte.

Belaunaldien arteko ekitatea sarritan ingurumen-testuinguruetan aipatzen da, belaunaldi gazteenek neurrigabe esperimentatuko baitituzte ingurumen-kaltearen ondorio negatiboak. Adibidez, kalkulatzen da 2020an jaiotako haurrek (Alfa Belaunaldia deiturikoak) muturreko 2-7 gertaera meteorologiko izango dituztela beren bizitzan, bereziki bero-boladak, 1960an jaiotakoekin alderatuta, egungo klima-politikako konpromisoen arabera.^[7] Gainera, batez beste, helduek "lidergoa izan zuten azken hamarkadan berotegi-efektuko gas-emisioen hazkundean, eta zergadun handiena izateko bidean daude", trantsizio demografikoa, klima-aldaketari buruzko kezka txikia eta karbono-produktu intentsiboetan egindako gastu handia (besteak beste, gelak berotzeko eta garraio pribaturako erabilitako energia) bezalako faktoreen ondorioz.^[8]

Salaketa Estatu Batuetan aldatu

2015eko irailean, ingurumen-ekintzaile gazte talde batek salaketa bat aurkeztu zuen Estatu Batuetako gobernu federalaren aurka, herrialdea klima-aldaketaren aurrean behar adina ez babesteagatik: Juliana v. Estatu Batuak. Adierazpen horrek azpimarratzen zuen belaunaldi gazteenek klimarekin lotutako kalteen neurriz kanpoko kostua izango zutela: "Gazte eskatzaileek belaunaldi bizirik gazteena ordezkatzen dute, fideikomiso publikoaren onuradunak. Gazte eskatzaileek interes handia dute, zuzena eta berehalakoa, atmosfera, beste bizi-baliabide natural batzuk, bizi-kalitatea, jabetza-interesak eta askatasunak babesteko. Era berean, interesa dute bermatzeko sistema klimatikoa behar bezain egonkorra izango dela bizitzeko, askatasunerako eta jabetzarako eskubide konstituzionalak bermatzeko, eta eskubide horiek etorkizun bizigarriaren mende egongo dira". 2016ko azaroan, kasua epaiketara eramatea baimendu zen, Ann Aiken Estatu Batuetako Barruti Auzitegiko epaileak gobernu federalaren mozioa atzera bota ondoren. 2017ko apiriletik aurrera, epaiketa etenda geratu zen.^[9]

Zaharren zaintza aldatu

Zaharren zaintzaren inguruko ekitateaz ikuspuntu desberdinak daude.

Orain gutxi arte seme-alaba helduek gurasoak zaintzen zituzten. Aditu batzuen ustez, arau horren gainbehera kulturala belaunaldien arteko ekitatearen aurkako kontua da. Belaunaldi nagusiek gurasoak eta seme-alabak zaindu behar izan zituzten, eta belaunaldi gazteenak, berriz, seme-alabak bakarrik. Hori bereziki egia da gizarte-segurantzako sistema ahulak dituzten herrialdeetan. Sang-Hyop Lee irakasleak fenomeno hau deskribatu du Hego Korean non gaur egungo zaharrek herrialde garatu guztietako pobrezia-tasarik altuena duten. Bereziki frustragarria dela adierazi du, zaharrek asko inbertitzen zutelako seme-alaben hezkuntzan, eta orain traizionatuta sentitzen direlako.^[10]

Beste akademiko batzuek zaharren zaintzagatik desabantailan dagoen belaunaldiari buruz iritzi desberdinak dituzte. Steven Wisensale irakasleak ekonomia garatuetan lan egiteko adinean dauden helduek duten zama deskribatzen du, denbora luzeagoan guraso eta ahaide zaharrenak zaindu behar baitituzte. Arazo hori areagotuz doa emakumeek gero eta gehiago parte hartzen dutelako mundu lanean eta ugalkortasun-tasak behera egiten duelako. Horrek gurasoen eta izeben, osaba-izeben eta aitona-amonen zaintzaren zama seme-alaba gutxiagorengan uzten du.^[11]

Justizia soziala aldatu

Belaunaldien arteko ekitateari buruzko elkarrizketak ere garrantzitsuak dira justizia sozialaren esparruetarako; izan ere, osasun-laguntzako arreta bezalako gaiek gazteen eskubideen garrantzi bera dute, eta gazteen ahotsa premiazkoa da.^[12] Interes handia dago legeetan belaunaldien arteko ekitatea aplikatzeko.^[13]

Erreferentziak aldatu

↑ "The Big Read: Generation wars". Herald Scotland. 2017ko abuztuaren 5a. [1]
↑ Goetzmann, William. «Financing Civilization». viking.som.yale.edu.[2]
↑ Kaechon internment camp
↑ Wall Street Journal. 2013ko otsailaren 15a.[3]
↑ Tobin, James (1974) "What is Permanent Endowment Income?". [4]
↑ Krugman, Paul (2013ko martxoaren 28a). «Opinion - Cheating Our Children». The New York Times. [5]
↑ https://www.sciencenews.org/article/children-climate-change-generation-burden-extreme-heat
↑ https://phys.org/news/2022-03-people-greenhouse-gas-emission-bad.html
↑ Juliana v. United States, First Amended Complaint for Declaratory and Injunctive Relief United States District Court, District of Oregon - Eugene Division, filed 9/10/15
↑ Willian, Caroline. «Sang-Hyop Lee on the middle-income trap and demographic crisis in East Asia».
↑ Steven K. Wisensale PhD (2005) Aging Societies and Intergenerational Equity Issues, Journal of Feminist Family Therapy, 17:3-4, 79-103, doi 10.1300/J086v17n03_05
↑ Williams, A. (1997) "Intergenerational equity: An exploration of the 'fair innings' argument." Health Economics. 6(2):117-32.
↑ O'Brein, M. (n.d.) Not, 'Is it Irreparable?' But, 'Is it Unnecessary?' Thoughts on a Practical Limit for Intergenerational Equity Suits. Eugene, OR: Constitutional Law Foundation.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

(Ingelesez):[6] Belaunaldien arteko justizia. Stanford Encyclopedia of Philosophy.

Datuak: Q1502025

[1] "The Big Read: Generation wars". Herald Scotland. 2017ko abuztuaren 5a. [1]

[2] Goetzmann, William. «Financing Civilization». viking.som.yale.edu.[2]

[3] Kaechon internment camp

[4] Wall Street Journal. 2013ko otsailaren 15a.[3]

[5] Tobin, James (1974) "What is Permanent Endowment Income?". [4]

[6] Krugman, Paul (2013ko martxoaren 28a). «Opinion - Cheating Our Children». The New York Times. [5]

[7] ttps://www.sciencenews.org/article/children-climate-change-generation-burden-extreme-heat

[8] ttps://phys.org/news/2022-03-people-greenhouse-gas-emission-bad.html

[9] Juliana v. United States, First Amended Complaint for Declaratory and Injunctive Relief United States District Court, District of Oregon - Eugene Division, filed 9/10/15

[10] Willian, Caroline. «Sang-Hyop Lee on the middle-income trap and demographic crisis in East Asia».

[11] Steven K. Wisensale PhD (2005) Aging Societies and Intergenerational Equity Issues, Journal of Feminist Family Therapy, 17:3-4, 79-103, doi 10.1300/J086v17n03_05

[12] Williams, A. (1997) "Intergenerational equity: An exploration of the 'fair innings' argument." Health Economics. 6(2):117-32.

[13] O'Brein, M. (n.d.) Not, 'Is it Irreparable?' But, 'Is it Unnecessary?' Thoughts on a Practical Limit for Intergenerational Equity Suits. Eugene, OR: Constitutional Law Foundation.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]