Zuhatzu (Itzagaondoa)

Zuhatzu
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Herriko etxe bat
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioaurrea
Udalerria	Itzagaondoa
Administrazioa
Mota	leku
Izen ofiziala	Zuazu
Posta kodea	31421
Herritarra	zuhatzuar
Geografia
Koordenatuak	42°44′14″N 1°26′54″W / 42.73731°N 1.44825°W
Garaiera	633 metro
Distantzia	25,1 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	9 (2022)

Artikulu hau Itzagaondoko lekuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Zuhatzu».

Zuhatzu^[1]^[a] —edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Zuhatzu Itzagaondoa—^[b] Itzagaondoa ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.

2022 urtean 9 biztanle zituen.

Bertako biztanleak zuhatzuarrak dira.

Izena

Zuhatzu toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

Zuaz (1112)
Suasu (1141)
Zuazu (1142)
Çuazçu (1268)
Çuatçu (1280)
Çuaçu (1366)
Zuazu (1534)
Zuazu (1780)
Zuazu (1829)
Zuhatzu (1954)

Geografia

Zuhatzu Itzagaondoa ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Itzagaondoa Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 28 kilometrora dago. Udaletxea Ardatzen dago. Erliebe handiko ibarra da. Itzaga mendiaren magalean dago, ibarbide emankor eta laua eratuz, eta, ondoren, mendilerro menditsu bat.

Klima

Itzagaondoko klimaren ezaugarriak klima azpimediterraneoari dagozkio. Urteko batez besteko tenperatura oso aldakorra da altuera zein den, sei gradu gunerik menditsuenetan, eta 13 gradu herrigune eta hegoaldeko guneetan. Prezipitazioek ere antzeko aldakortasuna daukate, 800 hegoaldean eta 1.400mm edo gehiago mendietan. Urteroko egun euritsuak 100 eta 140 inguru izaten dira.

Jatorrizko basoetan pagoak, haritzak, ameztiak eta basa pinuak zeuden. Zoritxarrez, nekazaritzaren eragina dela eta, gaur egun 33 hektarea pago baino ez dago Itzagaondoan. Birlandaturiko pinu lariziar austriarrak (Pinus nigra) Izanozko gunean daude gehienbat, guztira 600 hektarea baino gehiago.

Estazio meteorologikoak

Itzagaondoan dagoen hemen, itsasoaren mailatik 631 metrora, Nafarroako Gobernuak 1987an jarritako estazio meteorologikoa dago.^[3]

Datu klimatikoak (Zuhatzu, 1987-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	16.0	17.0	22.0	27.5	31.0	36.0	35.5	38.5	34.0	28.0	20.0	16.0	38.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	7.1	7.9	12.0	14.7	18.6	23.9	26.9	26.7	22.5	17.3	10.7	7.5	16.3
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.3	4.6	8.0	10.7	13.9	18.6	20.8	20.9	17.6	13.5	8.0	4.6	12.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.6	1.4	4.0	6.6	9.3	13.3	14.8	15.1	12.7	9.7	5.3	17	7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-6.5	-8.0	-9.0	0.0	1.5	5.0	9.0	9.0	5.0	0.0	-5.0	-7.0	-9.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	72.4	59.5	63.2	96.1	66.9	61.2	37.6	36.6	61.1	94.5	88.2	79.7	817.0
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	40.8	37.8	36.2	62.7	53.0	59.0	51.3	64.2	106.7	78.0	57.0	59.5	106.7
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	12.9	11.4	10.7	14.2	12.5	8.4	6.0	6.0	7.7	12.2	14.1	13.6	129.8
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.0	3.8	1.9	1.5	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	1.0	2.0	12.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua^[4]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Erregeordetza-jaurerriko antzinako hiribildua, 1141ean Gartzia Ramiritz erregeak Leireko abadiari eta Larrañetako aldameneko lekuari truke eman bazion ere, errege-ondarera itzuli bide zena. 1280an Lizoainibarran sartzen zen eta koroari urteko 75 kahitzeko alea zor zitzaion, 1427an 42ra murriztuta. Ez dago jasota azken egun horretan Leirek XII. mendean dohaintza bidez eskuratutako lursailak gorde zituenik.

1543an Zuhatzuk hitzarmena egin zuen Erretarekin Itzaga mendiko belar-gozamenari buruz. 1835-1845eko udal-erreformetara arte, tokiko administrazioa uniformatuta geratu zen arte, Zuhatzuk gobernatzen zuen ibarreko diputatua eta herriko erregidorea, bere bizilagunen artean aukeratzen zena. 1850ean eskola bat zuten, urtean hirurogei gari-lapurretaz hornitua; parrokoa aurkezteko eskubidea bizilagunei zegokien. XX. mendearen hasieran landa kutxa bat sortu zen.

Demografia

2022 urteko erroldaren arabera 9 biztanle zituen Zuhatzuk.^[5]

2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
16	16	18	16	16	17	17	18	18	18	17	16	16	14	15	15	14	14	12	11	9

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Ikus, gainera: «pirinioaurrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Itzagaondoa sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Untzitibar eta Ibargoiti ibarrekin hitz egiten zena.^[6]

Koldo Zuazok, 2010ean, Itzagaondoa atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[7]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da Pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Longidako mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Jaiak

Jasokundeko Andre Mariaren jaiak: irailaren lehen asteburuan

Ondasun nabarmenak

Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XIII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.

Oharrak

↑ /zu.át͡s̻u/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
↑ /zu.át͡s̻u it͡s̻aɣ̞a.onð̞ó.a/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
↑ «Zuhatzu - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
↑ «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
↑ Zuhatzuko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
↑ «Zuhatzu» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q12269476
Multimedia: Zuhatzu (Itzagaondoa) / Q12269476

[2] /zu.át͡s̻u/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban

[3] /zu.át͡s̻u it͡s̻aɣ̞a.onð̞ó.a/ ahoskatua (laguntza)

[1] Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.

[4] «Zuhatzu - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).

[5] «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).

[6] Zuhatzuko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).

[7] «Zuhatzu» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).

[8] Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.

[9] Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

[1]

[a]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]