Ziritza
- Artikulu hau Nafarroako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ziritza (argipena)».
Ziritza[3] ([s̻iɾits̻a]) Nafarroako erdialdean dagoen udalerri txikia da, Iruñerrian kokatutakoa. Iruñeko merindadeko herri honek 123 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera. Nafarroako hiriburutik 16 kilometrora dago.
| Ziritza | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Iruñerria | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Ciriza | ||||||||||
| Alkatea | María Cristina Porrón Goñi (Txapardia) | ||||||||||
| Posta kodea | 31174 | ||||||||||
| INE kodea | 31075 | ||||||||||
| Herritarra | ziritzar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°47′26″N 1°49′36″W / 42.790555555556°N 1.8266666666667°W | ||||||||||
| Azalera | 4 km² | ||||||||||
| Garaiera | 463 metro | ||||||||||
| Distantzia | 16 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 158 (2023:  −3) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 36,66 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 23,05 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 35,71 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 19,26 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 18,30 (2018:  %8,42) | ||||||||||
Iruñerriko Mankomunitatea, zaborra bildu, ura hornitu eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz arduratzen da, Iruñean inguruko gune metropolitarreko beste hainbat herritan bezala.
Geografia aldatu
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Herria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Iruñeko merindadearen hego-mendebaldean eta Lizarrako merindadearekin mugan.
Ziritzak Etxaurirekin egiten du muga iparraldean eta ekialdean, Etxarri eta Zabaltzarekin hegoaldean, eta Gesalatz ibarrarekin mendebaldean.
Historia aldatu
Erdi Aroko jaurerria, Iruñeko katedralak eta San Joan Ospitaleko ordenak hainbat jabetza izan zituzten Ziritzan. 1388an Karlos III.a erregeak Beltran Enriquez Lakarrari eman zion Ziritzako petxaren gaineko eskubidea.
Etxauri ibarra zeharkatzen duen NA-7010 errepidea Andelos eta Argiñaritz elkartzen zituen galtzada erromatarra izan zela uste da. 1453an Vianako Karlosek jabetza guztiak bereganatu zituen berriro ere. 1630ean jaurerriaren jabea Juan Ziritza zen, Montehermosoko markesa. Ziritzaz gain Etxarriko jaurerriarekin jabe ere bazen. Herria alkate batek zuzentzen zuen, eta lege zibila betetzearen ardura zeukan. Elizako bikarioa Orreagako kabildoak izendatzen zuen.
XIX. mendearen erdialdera arte, Ziritza Etxauri ibarreko herria izan zen, nahiz eta Nafarroako beste jaurerriek baino autonomia handiagoa izan. Hasiera batean eginiko eraberritze administratiboan Otazuko auzoa izan bazen ere, 1846an udalerri independente bihurtu zen.
1850ean herriko eskolako maisuak 416 erreal jasotzen zituen urtero soldata moduan.
Demografia aldatu
| Ziritzako biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko bost etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %4,90 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Nafarroako Foru Erkidegoko 1986ko Euskararen Legearen arabera, eremu mistoan dago.[4]
Azpiegitura eta garraioak aldatu
La Pamplonesa autobus konpainiak Ziritza Iruñearekin batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
Politika aldatu
Udaletxea aldatu
Udaletxea XIX. mendean eraikitako elizatik gertu dagoen eraikuntza da. 1982an kanpoaldea eta barrualdea berriztu ziren. Eraikuntzak beheko solairua eta horren gainean harlankaitzezko lehen solairua dauzka. Antzina udaletxearen eraikinean eskola zegoen. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.
Ziritzako idazkaria Bidaurreta, Etxarri eta Etxauriko idazkari ere bada.
- HELBIDEA: San Migel kalea, 9
Udal hauteskundeak aldatu
Azken agintaldietan Ziritzako alkatea Txapardia herri kandidaturako (CPT) kide bat izan da. 2007an Rafael Gorostidi Urnieta aukeratu zuten eta haren taldeak udaleko bost ordezkariak lortu zituen. Baliogabeko botoak sei izan ziren (emandako boto guztien %10,71) eta boto zuriak hamabi izan ziren (%11,00). Abstentzioa %48,15ekoa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Aukeratua? |
| Rafael Gorostidi Urnieta | 31 | Bai |
| Jose Maria Oñati Perez | 28 | Bai |
| Juan Carlos Asnaritz Untzu | 26 | Bai |
| Maria Isabel Sainz de la Higuera Garcia | 22 | Bai |
| Jose Javier Goia Aribe | 13 | Bai |
2011n ere Txapardia izan zen aurkeztutako zerrenda bakarra; María Cristina Porrón Goñi hautatu zuten alkate.
Alkateak aldatu
Hauek izan dira Ziritzako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia |
| 1979 | 1983 | ||
| 1983 | 1987 | ||
| 1987 | 1991 | ||
| 1991 | 1995 | ||
| 1995 | 1999 | ||
| 1999 | 2003 | ||
| Fernando Jose Perez Lastra | 2003 | 2007 | Independenteak |
| Rafael Gorostidi Urnieta | 2007 | 2011 | Candidatura Popular Txapardia |
| Maria Cristina Porron Goñi | 2011 | 2015 | Candidatura Popular Txapardia |
| 2015 | 2019 | ||
| Maria Cristina Porron Goñi | 2019 | Jardunean | Candidatura Arriluze[5] |
Jaiak eta ospakizunak aldatu
Ziritzako jaiak irailaren 29an ospatzen dira.
Ondasun nabarmenak aldatu
San Migel eliza, Erdi Aroko jatorria duen eraikina da. XVI. mendearen lehen erdian berreraiki zuten. Egiturak, nabe bakarra dauka, eta gurutzadura moduan osaturiko bi kapera txiki, eta poligono itxurako aurrealdea. XVII. mendeko erretaula nagusi erromanista du.
Aipagarriak dira baita ere Etxauriko talaiaren gainean den Ama Birjinako ermita, XVI. mendeko Cabo de Armeria jauregia eta XVIII. mendeko etxe armarridunak.[6]
Ziritzar ospetsuak aldatu
- María Puy Uitzi (1915-2008), irakasle eta historialaria.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
- ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-13).
- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- Ziritzako argazkiak.
- (Gaztelaniaz) Ziritzari buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- Ziritzarako errepidearen ikuspegia Google Street View-n.
Datuak: Q1641813
Multimedia: Ciriza / Q1641813
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ziritza
