Wikipedia

Xahname

persiar poema epiko luzea, Ferdowsi poetarena

Xahname (persieraz: شاهنامه‎, Šāhnāmah —ahoskera: [ʃɒːhnɒːˈme]—, «erregeen liburua») Ferdowsi persiar poetak 977. eta 1010. urteen artean idatzitako olerki luzea da, Iran Handiko epopeia nazionala. 50.000 distich edo bikoz (bi lerroko bertsoak) osatuta dagoelarik[1], Xahname da poeta bakar batek idatzitako munduko poema epikorik luzeena. Gai nagusitzat du Persiar Inperioaren iragan mitikoa —eta, neurri batean, iragan historikoa ere—, munduaren sorreratik hasi eta VII. mendean arabiarrek Iran konkistatu zuten arte. Gaur egungo Iranek, Azerbaijanek, Afganistanek eta persiar kulturaren eraginpeko eskualde handiak (Georgia, Armenia, Turkia eta Dagestan) ospatzen dute epopeia nazional hau.

Xahname
Datuak
IdazleaFerdowsi
Generoaepopeia eta epika
Jatorrizko izenburuaشاهنامه
HerrialdeaGhaznavidarren Inperioa
Bahram V.aren (Bahram Gur) eta Azadeh-ren historiako ehiza-eszena bat duen platera. Plater horretako irudiek Bahram Gurren historiako atal ezagun baten irudirik zaharrena irudikatzen dute. Badirudi mendeetan zela ezaguna, baina Xahnamen bakarrik erregistratu zen, platera egin eta mende batzuetara. Iran, V. mendea. Metropolitan Museum of Art

Idazlan honek berebiziko garrantzi handia du persiar kulturan eta persiar hizkuntzan, literaturako maisulantzat jotzen baita, eta, Iranen, nortasun kultural etniko eta nazionalaren bereizgarri da[2]. Zoroastrismoaren egungo jarraitzaileentzat ere, garrantzitsua da, hor jasota baitaude lotura historikoak bi une hauen artean: erlijio horren hastapenak, batetik, eta Persiako azken sasandar agintarien heriotza, bestetik. Musulmanen konkistan sasandar agintariak hiltzeak ekarri zuen zoroastrismoaren gainbehera Iranen.

Konposizioa aldatu

 
'Rostam zikloa, Hermitage Museoko Penjikent-en horma-irudiak, VII.- VIII. mendea

Ferdowsi 977an hasi zen Xahname idazten, eta 1010eko martxoaren 8an amaitu zuen[3]. Xahname poesia eta historiografiaren monumentua da; batez ere da Ferdowsi, bere garaikideek eta bere aurrekoek Irango antzinako historiaren kontakizuntzat jotzen zutenaren birmoldaketa poetikoa. Horrelako kontu asko dagoeneko baziren prosan, adibide bat Abu-Mansuri Shahnameh izanik. Ferdowsiren lanaren zati txiki bat, Xahnameren pasarteetan zehar sakabanatuta daudenak, guztiz bere asmaketak dira.

Xahname50.000 kopla baino gehiagoko poema epiko bat da, persiera berri goiztiarrez idatzita. Batez ere, Ferdowsik, jaioterriko Tus-en, lehengo bizitzan bildutako izen bereko prosa-lan batean oinarritzen da. Xahname prosa hori, gehienbat, pahlavieraz (persiar ertaina) idatzitako lan baten itzulpena izan zen, Xwadāynāmag (Erregeen Liburua) izenez ezaguna, garai mitikoz geroztik Kosroes II.aren erregealdira (590–628) arteko Persiako errege eta heroien historiaren bilduma sasandar berantiarra. Xwadāynāmagek geroko sasandar garaiari buruzko informazio historikoa zuen, baina ez dirudi aurreko sasandar garaiko (III. eta IV. mendeak) iturri historikorik erabili zuenik[4]. Ferdowsik armada musulmanek, VII. mendearen erdialdean, sasandarrak agintetik kendu arteko historiari jarraipena emateko materiala gehitu zuen.

Pahlavi kronikaren bertsogintzari ekin zion lehena Daqiqi izan zen, Ferdowsiren garaikidea, Sasandar Inperioko gorteko poeta, eta, 1.000 bertso bakarrik osatu ostean, amaiera bortitza izan zuen. Zaratustra profetaren gorakadaz diharduten bertso horiek, ondoren sartu zituen Ferdowsik, naita, bere poeman. Xahnameren estiloak literatura idatziaren zein ahozkoaren ezaugarriak erakusten ditu. Batzuek diote Ferdowsik, iturri gisa, nask zoroastriarrak ere erabili zituela, gaur egun galdutako Chihrdad adibidez[5].

Epika hori osatzeko beste iturri pahlavi asko erabili ziren; nabarmenena Kārnāmag-ī Ardaxšīr-ī Pābagān izan zen, jatorrian sasandar aroaren amaieran idatzi zena eta Ardaxir I.a boterera iritsi zelako berri ematen zuena, eta, bere hurbiltasun historikoagatik, oso zehatza dela uste da. Testua persiar ertainaren amaieran idatzita dago, hau da, persiar modernoaren hurbileko arbasoa dena. Xahnamen emandako kronika historikoen zati handi bat epika horretan oinarritzen da, eta, hain zuzen ere, badira Ferdowsiren poemaren eta iturri horren artean pareka daitezkeen hainbat esaldi eta hitz, Zabihollah Safaren arabera[6].

Edukia aldatu

 
Mina'i ontzia Bijan eta Manijeh-ren historia irudikatuz. Iran, XII. mendearen amaieran. Freer Gallery of Art

Irango historiografia tradizionalak dio Ferdowsi Sasandar Inperioaren erorketarekin eta arabiarrek eta turkiarrek zuten agintearekin atsekabetuta zegoela. Xahnamehren, argumentuak dioenez, Persiaren urrezko egunen memoria gordetzeko eta belaunaldi berri bati transmititzeko egin zuen ahalegina da, hein handi batean, hartatik ikasiz, mundu hobeago bat eraikitzeko beharrezkoak diren ezagutzak eskuratu ahal izateko[7]. Nahiz eta aditu gehienek Ferdowsiren kezka nagusia mitoen eta historia islamiar aurreko ondarea mantentzea zela esaten zuten, hainbat autorek, formalki, zalantzan jarri dute ikuspegi hori[8].

Aro mitikoa aldatu

 
Florence Xhahnameh-ko orrialdea, ezagutzen den Xhahnameh eskuizkriburik zaharrena. Anatolia, 1217. National Central Library of Florence

Xahnamehren zati hori nahiko laburra da; liburu osoaren 2100 bat bertso edo % 4 da, eta gertaerak kontatzen ditu lan historiko baten sinpletasun, aurreikuspen eta azkartasunarekin.

Jainkoaren eta jakituriaren gorespenari buruzko irekiera baten ondoren, Xahnamehk munduaren eta gizakiaren sorreraren berri ematen du sasandarren ustearen arabera. Sarrera horri, Keyumars, lehen gizonaren historia dator, mendian garai bat bizi ondoren lehen errege ere bihurtu zena. Haren bilobak, Hushangek, Sīyāmak-en semeak, sua aurkitu zuen ustekabean, eta, bere omenez, Sadeh jaia ezarri zuen. Atal honetan kontatzen dira: Tahmuras, Jamshid, Zahhāk, Kawa edo Kaveh, Fereydūn eta bere hiru seme (Salm, Tur eta Iraj) eta bere biloba Manutxehr-en historiak.

Aro heroikoa aldatu

Xahnamehren ia bi heren, heroien aroari dagozkio, Manuchehr-en erregealditik Alexandro Handiaren konkistara arte. Aro hori Keyaniyanen erreinua izenez ere identifikatzen da, historia heroiko eta luzearen aroa ezarri zuena, non mitoa eta kondaira uztartzen diren[9]. Garai horren ezaugarri nagusia da inperioaren bizkarrezur gisa agertzen diren Saka edo Sistānī heroiek jokatzen duten paper nagusia. Garxāsp labur aipatzen da, bere seme Narimān-ekin, zeinaren semea, Sām, Manuchehr-en paladin nagusi gisa jardun baitzuen Sistanen, eskubide osoz erreinatzen zuelarik. Haren ondorengoak izan ziren: Zal bere semea eta Rostan (ausarten artean ausartena) Zālen semea, eta gero, Farāmarz.

Atal horretan deskribatzen diren historien artean daude: Zāl eta Rudābaren amodioa; Rostamen Zazpi Etapa (edo Lanak); Rostam eta Sohrab; Sīyāvash eta Sudāba; Rostam eta Akvān Dīv; Bijan eta Manijeh-ren amodioa; Afrāsīāb-ekin izandako gerrak; Goxtāsp eta Arjāsp-i buruzko Daqiqiren kontaketa, eta Rostam eta Esfandiār-ena.

 
Bahram Gur-ek herensuge bat hiltzen Indian, folio, lehen Xahanameha txikitik. Baliteke Tabriz, 1300. urtea, Chester Beatty Library

Aro historikoa aldatu

Artsazestar dinastiari buruzko aipamen labur batek, Alexandroren historiari jarraitzen dio, eta Ardaxir I.aren (Sasandar Inperioaren sortzailea) aurretik doa. Horren ostean, Sasandarren historia zehaztasun handiz kontatzen da. Sasandarren erorketa eta Persiaren arabiar konkista modu erromantikoan kontatzen dira.

Mezua aldatu

Jalal Khaleghi Mutlaq-en arabera, Xahnamehk hainbat bertute moral irakasten ditu, esaterako: Jainko bakarraren gurtza; zuzentasun erlijiosoa; abertzaletasuna; emazte, familia eta seme-alabenganako maitasuna, eta pobreei laguntzea[10].

Xahnamehn, badira Irango erregimenen segidak susmoz ikusi zituzten gaiak. Mohammad Reza Xah-ren erregealdian, epopeia, neurri handi batean, alde batera utzi zuten pertsiar literatura ulergaitz, esoteriko eta intelektual lehorraren alde[11]. Historialariek ohartarazi dute errege-hilketaren gaia eta epikan txertaturiko erregeen gaitasun eza ez zuela batere ondo irensten Irango monarkiak. Geroago izan ziren Ali Shariati (1970eko hamarkadako gazte erreformista islamikoen heroia) gisako pertsonaia musulmanak, Xahnamehren edukien aurka zeudenak, islamaren kontrako bertso kritikoak biltzen baitzituen[12]. Horiek artean lerro hau barne: tofu bar to, ey charkh-i gardun, tofu! (Tu egiozu zeure aurpegiari, oi zerua, egizu tu!), Ferdowsik zoroastrismoa hondatu zuten inbaditzaile musulmanen erreferentzia gisa erabili baitzuen[12].

Eragina persieran aldatu

 
Xahnameh mogol handiko]] folioa. Tabriz, 1330. urtea Freer Gallery of Art

Xahnamehren ondoren, mendeetan zehar, antzeko beste hainbat lan azaleratu ziren persiar hizkuntzaren kultura-esparruan. Salbuespenik gabe, horrelako lan guztiak Xahnamehn estiloan eta metodoan oinarritzen ziren, baina horietako bat berak ere ez zuen fama eta ospe maila bera lortu.

Aditu batzuen ustez, gaur egungo persiera duela 1.000 urte baino gehiago Ferdowsiren garaiko hizkuntza bera izatearen arrazoi nagusia Xahnameh gisako lanen existentzia bera da, zeinak eragin kultural eta linguistiko iraunkor eta sakona izan duten. Beste era batera esanda, Xahnameh bera da persiar hizkuntza modernoaren zutabe nagusietako bat. Ferdowsiren maisulana aztertzea ere baldintza bihurtu zen ondorengo persiar olerkariek persiera menperatzeko, haien lanetan Xahnamehri buruzko erreferentzia ugariek erakusten baitute.

XIX. mendeko E. G. Browne britainiar iranologoak Ferdowsik hiztegi arabiarra nahita saihestu zuela esan bazuen ere, aldarrikapen hori auzitan jarri dute aditu modernoek, zehazki Mohammed Moinfar-ek, zeinak adierazi du Xahnamehn hitz arabiarren adibide ugari daudela, aurretik testuan erabilitako persieraren hitzen sinonimo eraginkorrak direnak. Horrek zalantzan jartzen du Ferdowsik hitz arabiarrak nahita baztertu izanaren ideia[13].

Xahnamehek 62 historia, 990 atal eta 50.000 biko errimadun inguru ditu, Homeroren Iliadaren luzera baino hiru aldiz gehiago eta Nibelungoen kanta alemaniarraren luzera baino hamabi aldiz gehiago. Ferdowsi beraren arabera, azkenean, Xahnamehren edizioak hirurogei mila distiko inguru zituen. Baina hori zifra biribila da; fidagarri samarrak diren eskuizkribu gehienek berrogeita hamar mila distiko pasatxo gorde dituzte. Nezami-e Aruzi-k jakinarazi duenez, Mahmud Ghazniko sultanaren gortera bidalitako azken Xahnamehren edizioa zazpi liburukitan prestatu zen.

 
Xahnameh (Erregeen Liburua)

Eragin kulturala aldatu

 
Rostam-ek Alkus heroi turaniarra hiltzen du bere lantzarekin, Jainesque Shahnama-ren folioa, Indiako mendebaldea, 1425–1450, David Bilduma

Xirvanxah dinastiak izen asko hartu zituen Shahnamehtik. Xirwanxah eta bere seme Manuchihr-en arteko harremana Nizamiren Leila eta Majnoon-en zortzigarren atalean aipatzen da. Nizamik Xahnameh irakurtzeko eta jakintsuen esaera esanguratsuak gogoratzeko gomendatzen dio erregearen semeari[14].

Mehmet Fuat Köprülü turkiar historialariaren arabera:

« Izan ere, kontrakoa aldarrikatu arren, ez dago zalantzarik persiarren eragina Anatoliako seljuktarren artean nagusi zela. Hori argi erakusten du Ghiyath al-Din Kai-Khusraw I.aren ondoren tronura igo ziren sultanek antzinako persiar mitologiatik hartutako tituluak hartu zituztela, esaterako, Kai Khosrow, Kay Kāvus eta Kai Kobad eta Ala' al-Din Kai-Qubad I.ak Xahnameko pasarte batzuk Konyako eta Sivaseko hormetan idatzita zituela. Konya gorteetako etxeko bizimodua eta agintariek persiar poetekiko eta persiar literaturarekiko zuten faborearen eta atxikimenduaren zintzotasuna kontuan hartzen ditugunean, gertaera hori (hau da, persiarraren eraginaren garrantzia) ukaezina da[15]. »

Xah Ismail I.ak (1524an hila), Irango Safaviden dinastiaren sortzaileak, eragin handia jaso zuen persiar tradizio literariotik, batez ere Xahnamehtik, eta, ziurrenik, horrek azal dezake bere seme guztiei Xahnamehtik hartutako pertsonaien izena eman ziela. Dickson eta Welch-ek iradokitzen dute Ismailen Xāhnāmaye Xāhī, izan ere, Tahmāsp gaztearentzat opari bat izateko zuzendua zela[16]. Muhammad Xaybāniren uzbekoak garaitu ostean, Ismāilek Jameko (Khorasan) Hātefī poeta ospetsuari eskatu zion bere garaipenei eta ezarri berriaren dinastiari buruzko Xahnameh itxurako epika bat idazteko. Epika amaitu gabe geratu bazen ere, mathnavi adibide bat izan zen Xahnamehren estilo heroikoan, geroago errege safavidentzat idatzia[17].

Xahnamehren eragina persiar esparrutik haratago hedatu da. Erevan Unibertsitateko Victoria Arakelova irakasleak dio:

« Ferdowsik bere obra monumentala konposatu zuenetik igaro diren hamar mendeetan zehar, Xahnamehren kondaira heroikoek eta istorioek eskualde horretako herrien kontaketaren iturri nagusia izaten jarraitu dute: persiarrak, kurduak, guranak, talixiak, armeniarrak, georgiarrak, iparraldeko kaukasiar herriak, etab[18]. »

Georgiako identitateari buruz aldatu

 
Kai Khosrow eta Afrasiab-ren arteko borroka, Baysonghor Xahnameh

-ko folioa, zeinak UNESCOren Munduko Memoriaren Programan parte den. Herat, 1426–1430. Golestan jauregiako Liburutegia]]

Jamshid Sh. Giunashvilik Georgiako kulturak Xahnamehrekin duen loturari buruz, hauxe dio:

Xāh-nāma heroi askoren izenak, hala nola Rostom-i, Thehmine, Sam-i edo Zaal-i, XI. eta XII. mendeko Georgiako literaturan aurkitzen dira. Jada ez existitzen ez den Xāh-nāmaren georgiar zaharreko itzulpen baten zeharkako froga dira. ...

Xāh-nāma itzuli zen ez soilik irakurleen eta entzuleen behar literario eta estetikoak asetzeko, baizik eta gazteei heroismoaren eta Georgiako abertzaletasunaren izpiritua pizteko ere. Ideologiak, ohiturek eta georgiar mundu-ikuskerak askotan eragina izan zituzten itzulpen horietan, georgiar kultura poetikora bideratuak baitziren. Aitzitik, georgiarrek literaturako itzulpenak jatorrizko literaturatzat hartzen dituzte. Xāh-nāmaren georgiar bertsioak nahiko herrikoiak dira, eta Rostam eta Sohrāben edo Bījan eta Manijehren istorioak Georgiako folklorearen parte bihurtu ziren[19].

Farmanfarmaian Persiako Ikasketen Aldizkarian:

«

Gvakharia eta Todua gisako persiar aditu ospetsuek ondo dakite IX. eta XII. mende arteko persiar klasikoetatik eratorritako inspirazioak «sintesi kultural» bat sortu zuela eta, Georgiako mendeetako literatura idatziaren hasierako faseetan, berriro hasi zirela Iranekiko harreman literarioak, «lehen baino askoz indartsuagoak» (Gvakharia, 2001, 481. or.). Ferdowsiren Xhahnama inspirazio iturri amaigabea izan zen, ez bakarrik goi literaturarako, baita folklorerako ere. «Georgiako literatur lan eta kroniken ia orrialde guztietan [...] Xhahnamatik hartutako Irango heroien izenak daude» (ibid). Baliteke Ferdowsik, Nezāmirekin batera, Georgiako literaturan aztarnarik iraunkorrena utzi izana (...)[20]

»

.

Turkiar identitateari buruz aldatu

Batzuek hala uste duten arren, Xhahnamehko turandarrek (iturriak Avesta eta Pahlavi testuetan oinarritzen dira) ez dute turkiarrekin harremanik[21]. Xhahnamehko turaniarrak Eurasiako estepetako nomada iraniarrak ordezkatzen dituen Irango herria da, eta ez dute inolako harremanik turkiarren kulturarekin[21]. Turan, Oxusetik haratago Erdialdeko Asiako eremuen pertsiar izena VII. mendera arte (non Xhahnamehn istorioa amaitzen den), orokorrean, iraneraz mintzatzen zen lurraldea zen[22].

Richard Fryeren arabera, «Irango epikaren eragina zenbaterainokoa den erakusten dute turkiarrek, bere antzinako historia gisa onartu baitzuten, baita Irangoarena ere... Turkiarrek hain eragin handia izan zuten istorio-ziklo honengatik, non, XI. mendean, Asia Erdialdeko Kara-Khanid Khanate dinastiak bere buruari «Afrasiyab familia» izena ematen zion, eta, historia islamikoan, izen horrekin ezagutzen da»[23].

Turkiarrek, talde etno-linguistiko gisa, Xhahnamehren eragina izan dute saljuktarren etorrerarekin[24]. Toghrul III.a seljukideak Xahnameh errezitatu omen zuen bere borra guduan astintzen zuelarikAipuaren errorea: Ixteko </ref> falta da <ref> etiketarako. Turkiarrek berek ez zuten jatorri turkiarra tribuko historia turkuarekin lotu, baizik eta Xhahnamehko Turanekin[25]. Zehazki Indian, Xhahnamehn bitartez, iranianismoaren haritik mundu zibilizatuari loturiko azken postu aurreratu gisa sentitu ziren[25].

Herri kulturan aldatu

Sergey Balasanian konpositore armeniar sobietarrak eta Sharif Bobokalonov konpositore tajikistandarrak Кузнец Кова (Kova errementaria) opera idatzi zuten, Xhahnamehren Zahhak eta Kaveh-ren istorioan oinarrituta. 1940an estreinatu zen Errusiako libreto batekin kontzertuan, eta, 1941ean, Abulkasim Lahutiren tajikierazko libretoaren antzokian[26][27].

Xhahnameh film eta animazio askotara ere egokitu izan da:

  • Shirin Farhad (1931), Khosrow eta Xhirinen istorioan oinarritutako hindi hizkuntzako film luzea, J.J. Madanek zuzendua eta Jehanara Kajjan eta Master Nissar aktoreek antzeztua. Indiako bigarren soinu-filma izan zen Alam Araren ondoren (urte berean estreinatua)[21].
  • Shirin Farhad (1956), Khosrow eta Xhirinen istorioan oinarritutako Indiako abentura erromantikoko drama filma, Aspi Iranik zuzendua eta Madhubala eta Pradeep Kumar protagonista gisa[28][24].
  • Rustom Sohrab (1963), Rustam eta Sohrab-en istorioan oinarritutako abentura dramatiko indiarra, Vishram Bedekar-ek zuzendua eta Prithviraj Kapoor eta Premnath aktoreek antzeztua[21].
  • 1971–1976an, Tajikfilmek trilogia bat ekoitzi zuen: Skazanie o Rustame; Rustam i Sukhrab, eta Skazanie o Sijavushe filmez osatutakoa..
  • Zal & Simorgh (1977), Ali Akbar Sadeghik zuzendutako animazioko persiar laburra, Zālen jaiotzatik gizartera itzuli artekoa kontatzen du[29].
  • Kova the Blacksmith (1987), Munavar Mansurhojaev zuzendariak Tajikfilm-en egindako errusierazko animazio laburra, Zahhak eta Kavehren istorioan oinarrituta[30].
  • Chehel Sarbaz (2007), Mohammad Nourizad-ek zuzendutako persiar telesaila, aldi berean, Rostam eta Esfandiarren istorioa, Ferdowsiren biografia eta beste zenbait gertaera historiko kontatzen ditu[31].
  • Shirin Farhad Ki Toh Nikal Padi (2012), hindi hizkuntzaz Indiako komedia erromantikoa, adin ertaineko parsi bikote baten maitasun-harremanari buruzkoa, Khosrow eta Shirin-en istorio librean oinarritua, Bela Segalek zuzendua eta Farah Khan eta Boman Iran protagonista dituena[32][24].
  • The Last Fiction (2017), animaziozko film txalotua, Zahhaken istorioaren egokitzapena da[33].

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Ingelesez) Lalani, Farah. (2010-05-13). «A thousand years of Firdawsi's Shahnama is celebrated» The Ismaili.
  2. ↑ (Ingelesez) Ashraf, Ahmad. (2012-03-30). Encyclopædia Iranica. .
  3. ↑ Khaleghi-Motlagh, Djalal (26 January 2012). "Ferdowsi, Abu'l Qāsem i. Life" Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 31 October 2019. Retrieved 27 May 2012. the poet refers [...] to the date of the Šāh-nāma's completion as the day of Ard (i.e., 25th) of Esfand in the year 378 Š. (400 Lunar)/8 March 1010
  4. ↑ Zaehner, Robert Charles (1955). Zurvan: a Zoroastrian Dilemma. Biblo and Tannen. p. 10. ISBN 0-8196-0280-9
  5. ↑ «Ferdowsi Shahnameh Introduction» www.heritageinstitute.com (Noiz kontsultatua: 2024-04-05).
  6. ↑ Safa, Zabihollah (2000). Hamase-sarâ'i dar Iran, Tehran 1945
  7. ↑ Shahbazi, A. Shapur (1991). Ferdowsī: A Critical Biography. Costa Mesa, Calif.: Mazda Publishers. p. 49. ISBN 0-939214-83-0
  8. ↑ Khatibi, Abolfazl (2005). Anti-Arab verses in the Shahnameh. 21, 3, Autumn 1384/2005: Nashr Danesh
  9. ↑ Katouzian, Homa (2013). Iran: Politics, History and Literature. Oxon: Routledge. p. 138. ISBN 978-0-415-63689-6
  10. ↑ Mutlaq, Jalal Khaleqi (1993). "Iran Garai dar Shahnameh" [Iran-centrism in the Shahnameh]. Hasti Magazine. 4. Tehran: Bahman Publishers
  11. ↑ Ansari, Ali (2012). The Politics of Nationalism in Modern Iran. Cambridge: Cambridge University Press. p. 193. ISBN 978-0-521-86762-7
  12. ↑ a b Fischer, Michael (2004). Mute Dreams, Blind Owls, and Dispersed Knowledges: Persian Poesis in the Transnational Circuitry. Durham: Duke University Press. p. 21. ISBN 978-0-8223-8551-6
  13. ↑ Perry, John (23 June 2010). "Šāh-nāma v. Arabic Words". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 17 May 2023. Retrieved 28 May 2012
  14. ↑ Seyed-Gohrab, Ali Ashgar (2003). Laylī and Majnūn: Love, Madness and Mystic Longing in Niẓāmī's Epic Romance. Leiden: Brill. p. 276. ISBN 9004129421
  15. ↑ Köprülü, Mehmed Fuad (2006). Early Mystics in Turkish Literature. Translated by Gary Leiser and Robert Dankoff. London: Routledge. p. 149. ISBN 0415366860
  16. ↑ Dickson, M.B.; and Welch, S.C. (1981). The Houghton Shahnameh. Volume I. Cambridge, MA and London. p. 34
  17. ↑ Savory, R. M. "Safavids". Encyclopaedia of Islam (2nd ed.).
  18. ↑ Arakelova, Victoria. "Shahnameh in the Kurdish and Armenian Oral Tradition (abridged)" (PDF). Retrieved 28 May 2012
  19. ↑ Giunshvili, Jamshid Sh. (15 June 2005). "Šāh-nāma Translations ii. Into Georgian". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 22 September 2020. Retrieved 28 May 2012
  20. ↑ Farmanfarmaian 2009, 24 orr. .
  21. ↑ a b c d Bosworth, C.E. "Barbarian Incursions: The Coming of the Turks into the Islamic World Archived 2013-09-28 at the Wayback Machine". In Islamic Civilization, ed. D.S. Richards. Oxford, 1973. p. 2. "Firdawsi's Turan are, of course, really Indo-European nomads of Eurasian Steppes... Hence as Kowalski has pointed out, a Turkologist seeking for information in the Shahnama on the primitive culture of the Turks would definitely be disappointed. "
  22. ↑ Bosworth, C.E. "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the Establishment of Islam". In History of Civilizations of Central Asia, Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, ed. M.S. Asimov and C.E. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ./UNESCO Publishing, 1999. p. 23. "Central Asia in the early seventh century, was ethnically, still largely an Iranian land whose people used various Middle Iranian languages."
  23. ↑ Frye, Richard N. (1963). The Heritage of Persia: The Pre-Islamic History of One of the World's Great Civilizations. New York: World Publishing Company. pp. 40–41
  24. ↑ a b c Özgüdenli, Osman G. (15 November 2006). "Šāh-nāma Translations i. Into Turkish". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 5 October 2023. Retrieved 14 October 2011
  25. ↑ a b Schimmel, Annemarie. "Turk and Hindu: A Poetical Image and Its Application to Historical Fact". In Islam and Cultural Change in the Middle Ages, ed. Speros Vryonis, Jr. Undena Publications, 1975. pp. 107–26. "Izan ere, lehen agintariek beren burua turkiartzat bazuten ere, turkiar jatorria ez zuten Turkiako tribuaren historiarekin lotzen, baizik eta Xhahnamehko Turanekin: bigarren belaunaldian, beren seme-alabek Ferdowsiren heroien izena daramate, eta turkiar leinuak beti Afrasiyab-era jotzen du, berdin da Barani irakurri, XIV. mendean, edo Ghalib poeta maisu urduarra XIX.ean Poetek, eta haien bitartez ziurrenik klase eskolatuen gehiengoak, iranianismoaren haritik, mundu zibilizatuari loturiko azken postu aurreratua zela sentitu zuten. Poesiaren iruditeria erabat pertsiarra izaten jarraitu zuen.
  26. ↑ Опера Баласаняна «Кузнец Кова» (description). 2011-07-28
  27. ↑ Опера Баласаняна «Кузнец Кова» (plot summary of each act)
  28. ↑ Shirin Farhad (1956). .
  29. ↑ (Ingelesez) Zal & Simorgh. .
  30. ↑ Кузнец Кова (1987) Txantiloi:Erreferentzia=. Kinorium.com
  31. ↑ Producer's web site (Persian). .
  32. ↑ «India's vanishing Parsis – Not fade away» The Economist.
  33. ↑ Iran animation invited to Cannes Film Festival – ISNA. En.isna.ir.

Iturriak aldatu

  • Farmanfarmaian, Fatema Soudavar. (2009). «Georgia and Iran: Three Millennia of Cultural Relations An Overview» Journal of Persianate Studies (BRILL) 2 (1): 1–43.  doi:10.1163/187471609X445464..

.

Bibliografia osagarria aldatu

Testu persiarrak aldatu

  • A. E. Bertels (editor), Shāx-nāme: Kriticheskij Tekst, bederatzi liburuki (Moscow: Izdatel'stvo Nauka, 1960–71) (goi mailako persiar testua)
  • Jalal Khāleghi Motlagh (editor), The Shahnameh, 12 liburukitan, zeinetan zortzi liburuki testu dren eta lau azalpen-oharrak. (Bibliotheca Persica, 1988–2009) (goi mailako persiar testua). Ikus: Center for Iranian Studies, Columbia University.

Egokitzapenak aldatu

Ingelesezko eleberri grafiko modernoak:


Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Xahname&oldid=9662937"(e)tik eskuratuta