Wentworth Webster
Wentworth Webster (Uxbridge, Middlesex, Erresuma Batua, 1828ko ekainaren 16a - Sara, Lapurdi, 1907ko apirilaren 2a) idazle britaniar euskaltzalea izan zen; euskal ipuinen biltzaile eta foruzale apaiz anglikanoa izan zen.[1]
| Wentworth Webster | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Uxbridge (en)  , 1828ko ekainaren 16a |
| Herrialdea |  Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua |
| Heriotza | Sara, 1907ko apirilaren 2a (78 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | euskara frantsesa ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | antropologoa, idazlea eta collector of fairy tales (en) |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | anglikanismoa |
 | |
Biografia aldatu
Ingalaterrako Uxbridge herrian sortua, 1828an, apaiz anglikano bilakatu zen eta mundua zeharkatu zuen (Eskozia, Alemania, Suitza, Azoreak, Brasil, Argentina, Egipto) Frantzian instalatu baino lehen, etxeko irakasle gisa, lehenik Bagnères-de-Bigorre herrian eta ondotik Euskal Herrian, Biarritzen. 1869an, Donibane Lohizuneko eliza anglikano berriko kapilau izendatua izan zutelarik, eta kargua bete zuen 1882a arte, noiz dimisioa eman zuen eta Sarara, Bexienia etxera, bizitzera joan zen.[2]
Intelektual eleaniztun izan zen, Euskal Herria eta euskararen zalea, artikulu andana bat argitaratu zituen euskal gaiez Ingalaterran, Estatu Batuetan, Frantzian eta Espainian. Esate baterako, Websterrek berreskuratu eta berrargitaratu zuen Pierre d'Urteren Grammaire Cantabrique Basque (1712), 1900. urtean.
Harreman hertsiak izan zituen jakintsu anitzekin (Louis Lucien Bonaparte, John Riz, Hugo Schuchardt, Julio Urkixo…) eta horietarik baten proposamena jarraikiz (Anton Abadia) abiatu zuen Euskal Herriko ipuin eta legenden bilketa.
Hari zor zaio, gainera, Altabizkarko kantuaren egileen auzia argitu izana. Baina lanik garrantzitsuena 1901ean argitaratu zuen Basque legends elezahar bilduma du.
Euskal ipuinak aldatu
Websterrek heldu zion XVIII. mendetik Europan garatu zen joera intelektual bati: literatura herrikoiaren eta ahozkoaren ipuinak biltzekoa, zeina hazi zen batez ere Grimm anaiek Alemanian egindako ahaleginetik. XIX. mendean Webster eta Jean-François Cerquand izan ziren euskal ipuin biltzaile nagusiak, joera horren barruan.[3]
1993an, euskarazko bertsioa argitaratu zen, Xipri Arbelbidek paratuta, Ipuinak izenburupean (bi liburuki).[4]
Ipuinen bilketarako, Sara inguruko pertsona zaharren ahotik elezaharrak jaso zituen, hitzez hitz, eta ondoren, ingelesera itzuli eta moldatu zituen.[5] Bilketan lagundu zioten gehienak andreak izan ziren. Badirudi batzuk sutondoan kontatuak zirela eta beste zenbait beste modu honetan bilduak. Lehenik goizaldean joaten zen errekan goiti amuarrainak harrapatzen; hauek saskiratuak zituenean herriko apaizaren etxean ate-joka agertzen zen. Horrek oso gogo onez errezibitzen zizkion amuarrainak. Azkenean, biok atsoren batekin elkartzen ziren kafe garaiko solasa haren ipuinekin goxatzera. Websterrek biltzen zituen arkatzez, eta apaizak argitzen komprenitzen ez zituen hitzak.[6] [7]
Argitalpenak aldatu
- Basque Legends (1877)
- Ipuinak (I eta II) (1993, Kriselu)[8]
Aintzatespenak aldatu
- Sarako Bechienia etxaltean oroitarri bat eraiki zioten herriko euskaltzaleek. Honela dio testuak: "Wentworth Webster / Euskaldunen adiskide / Kartsu eta jakintsuari 1828-1907 / Etche huntan / Bizi izan zen / Hamabi urthe / Krespotegian hil zen."
Bibliografia aldatu
- Urkizu, Patri. (D.L. 2000). Wentworth Webster (1828-1907). Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia ISBN 84-457-1611-5
- Mercero Etxeberria, Imanol: Websterren bildumako ipuinen azterketa berria. - Egan, 2006-1/2, 5-47[9]
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Urkizu, Patri. (D.L. 2000). Wentworth Webster (1828-1907). (1. [argit.]. argitaraldia) Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia ISBN 84-457-1611-5. PMC 796366104. (Noiz kontsultatua: 2021-08-27).
- ↑ «Euskal Herriko ipuinak, Webster-ek bilduak» Bilketa, Euskal funtsen ataria (Noiz kontsultatua: 2023-10-03).
- ↑ Berhokoirigoin, Jenofa. (2019-01-20). «Maialen Moreno: "XVI. mendean jasotako istorio batzuk nik orain jaso ditut ahoz eta euskaraz "» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-10-03).
- ↑ «Arbelbide Mendiburu, Xipri - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2023-10-03).
- ↑ (Gaztelaniaz) «El papel de Webster, Estephana Hirigaray y Barandiarán en nuestra mitología» EITB Euskal Irrati Telebista (Noiz kontsultatua: 2021-08-27).
- ↑ Urkizu (2000)
- ↑ Zaika, Natalia. (2018-11-22). «Berridazketaren gaia Webster eta Cerquand-en ipuinetan» EKE (Noiz kontsultatua: 2023-10-03).
- ↑ «Wentworth Webster: Euskal ipuinak» klasikoak.armiarma.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-27).
- ↑ Etxeberria, Imanol Mercero. (2006). «Websterren bildumako ipuinen azterketa berria» EGAN (2): 5–47. ISSN 0422-7328. (Noiz kontsultatua: 2021-08-28).
Ikus, gainera aldatu
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Wentworth Webster  |
Kanpo estekak aldatu
- Wentworth Webster literaturaren zubitegian
- Euskal Ipuinak. Armiarma.eus . Basque legends liburuaren euskarazko bertsioa. Iturria: Ipuinak (I eta II), Wentworth Webster (Xipri Arbelbideren edizioa). Euskal Editoreen Elkartea, 1993
Datuak: Q3567291
Multimedia: Wentworth Webster / Q3567291
