Urola Kosta

Urola Kosta
	Euskal Herria
	Zarauzko ikuspegia.
Administrazioa
Herrialdea	Gipuzkoa
Udalerriak	Aizarnazabal, Aia, Getaria, Orio, Zarautz eta Zumaia
Herri handiena	Zarautz
Geografia
Koordenatuak	43°13′52″N 2°12′49″W / 43.23117°N 2.2136°W
Azalera	108,31 km²
Demografia
Biztanleria	data22 =
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Urola Kosta Gipuzkoako iparraldeko erdialdean dagoen eskualdea da, kostaldekoa. Eskualdean itsasoratzen den Urola ibaiak ematen dio izena. Udalerri hauek hartzen ditu bere baitan: Aia, Aizarnazabal, Getaria, Orio, Zarautz eta Zumaia (antzina Azpeitia, Azkoitia, Beizama, Errezil eta Zestoa ere bai, baina gaur egun Urola Erdia osatzen dute). Urola Kostak 108,31 km²ko ditu (Gipuzkoaren % 16,5), eta 42.526 biztanle zituen guztira 2010ean (Gipuzkoaren % 5,7 baino ez). Udalerririk jendetsuena Zarautz da, 22.652 biztanlerekin, eta bertan kokatzen da Urola Kostako Udal Elkartea. Barrualdeko bi udalerriak jende gutxikoak izanik, kostaldekoen artean Zumaia nabarmen daiteke Zarautzen ondotik, 9.327 biztanlerekin, eta itsasertzean daude bilduta eskualde honetako biztanle gehienak.

Eskualdeko ekialdea, batez ere Orio eta Zarautz, oso lotuta daude Donostialdeko eskualdearekin, bere eremu funtzionalaren parte baitira. Bestalde, Orio historikoki Beterriko parte izan da, eta beraz, Donostialdeko parte.

Hizkuntzari dagokionez, Urola Kosta da elebidun gehiago duen eskualdea. Euskara nagusia da herri txikietan eta herri handietan (Zarautz), gaztelaniak garrantzi handia du.

Geografia aldatu

Mugakideak aldatu

Urola Kostak mugakide ditu iparraldean Kantauri itsasoa, hegoaldean Urola Erdia, ekialdean Donostialdea eta mendebaldean Debabarrena.

Udalerriak aldatu

	Udalerria	Alkatea	Alkatearen alderdi politikoa	Biztanleak (2010)	Biztanleen ehunekoa, Urola Kostako guztizkoan	Lur eremua (km²)
1	Zarautz	Xabier Txurruka	EAJ	22.652	53,3	14,80
2	Zumaia	Oier Korta	EAJ	9.327	21,9	11,28
3	Orio	Jose Angel Zaldua	EAJ	5.149	12,1	9,81
4	Getaria	Nika Lertxundi	EH Bildu	2.688	6,3	10,6
5	Aia	Miren Nekane Arrizabalaga	EAJ	1.999	4,7	55,27
6	Aizarnazabal	Mari Carmen Arrregi	EH Bildu	711	1,7	6,55
	Urola Kosta			42.526	100	108,31

Natura ingurunea aldatu

Pagoetako gaina eta gurutzea, Pagoetako natura parkearen erdigunea.

Morfoegituraren aldetik ikusita, bi gune daude. Iparraldean, Tertziarioko itsasaldeko mendi saila, hau da, Igeldo-Mendizorrotzeko mendebaleko muturra; Oria ibaiak itsasoratzean sortzen duen adarrak eteten du. Handik aurrera, mendi sailak ozta-ozta jarraitzen du, Orioko gainetik, berriz ere Getariako sektore deritzanean agertzeko, hots, San Anton mendian (Getariako arratoia). Sektore hori Urola ibaiaren itsasoratzeak eteten du, eta handik aurrera Mariantongo muturrean eta San Telmoko hondartzan jarraitzen du. Itsasaldeko mendikatearen hegoaldean, sakonune bat osatzen dute kanpoaldeko igarobideak (Oriako sektorea) eta Zarauzko apalguneak. Litologiaren aldetik ikusita, kanpoaldeko igarobidea tuparriz eta kare harri nahasiz dago osatua. Hemen sartzen da, hain zuzen ere, sektore hori itsasoan; horrela zabaltzen da, hondar pilaketa batek lagundurik, Zarauzko hondartza. Alderdi horretan dago baita ere Zarauzko diapiroa.

Urola ibaia Aizkorriko mendilerroaren iparraldeko isurialdean (Urola Garaia eskualdean) sortzen da, karstetako ur jarioen indarrez. Altzolaraz, Ibaieder (urtegia dauka), Errezil eta Urrestilla erreken urak jasotzen baditu ere, isuria batez beste ez du oso ugaria: 8,5 metro kubiko segundoko. Urola Kostan itsasoratzen da, lehenik Aizarnazabal eta gero Zumaia zeharkatuta, eta hondar multzo handiak utzirik. Eskualdeko ipar-ekialdea Oria ibaiak zeharkatzen du. Itsasoratzean alubioizko ordoki bat osatzen du; oraindik padura txiki batzuk gelditzen dira alderdi horretan.

Moila luze baten babesean, Orioko hondartza dago. Iparraldean eta alderdi lauetan belardiak dira nagusi eskualde honetan. Gainerakoan, pinudiak, larreak eta hariztiak dira. Interes naturalistiko berezia du Pagoetako natura parkeak. Bertan dago Pagoeta mendia (676 m), inguruan 710-715 metroko punta altuagoak dituena. Bestela, eskualde osoko mendirik altuenak Hernio (1.078 m) eta Gazume (997 m) dira. Bestalde, ekialdean Kukuarri (377 m) eta mendebaldean Andutz (612 m) daude, azken hau Izarraitzeko mendigunearen adarra dena.

Euskara aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Urolaldeko gipuzkera»

Erdialdeko euskara edo gipuzkeraren aldaera bat eskualdeko hizkera da, eta hizkuntzaren erabilera maila oso altua daukate. Zarautzen bi ikastola, Salbadore Mitxelena eta Oteitza Lizeoa, eta Orion bat, eta bertso-eskola bana, Aizarnazabalen eta Zumaian,daude eskualde honetan.

Bestela, euskarazko idazle nabarmena da Xabier Lizardi klasikoa, eta bertsolarien artean Basarri klasikoa, Andoni Egaña txapelduna eta Jon Maia polifazetikoa. Benito Lertxundi abeslari garaikidea ere euskal musikaren historian egile nagusien artean dago, eta Imanol Urbieta azpimarratzekoa da musikagile moduan, haurrentzako euskarazko abesti mordoen sortzailea baita. Mikel Markez musikaria eta Uxue Alberdi idazlea ere kontuan hartzekoak dira.

Urola Kostako Hitza egunkaria eta Erlo Telebista euskarazko hedabideen artean nabarmentzekoak dira.

Ondasun nagusiak aldatu

Zarautzaldea.
Zumaialdea
1. Aizarnazabal
  - Done Mikel Goiaingeruaren eliza
  - Atristain baserria
2. Zestoa
3. Zumaia
Iraurgi
1. Azkoitia
2. Azpeitia
3. Beizama
  - Done Petri eliza
4. Errezil
  - San Martin eliza
  - Erdoiztako San Isidro ermita

Ikus, gainera aldatu

Gipuzkoako eskualdeak

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q2655347

Erreferentziak aldatu

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.