Urbeltz gorritzailea (Coprinopsis atramentaria) onddo espezie bat da.[1] Antzina tinta-iturri gisa erabili zen, bildu eta deskonposatzen uzten zuten, likido oretsu eta beltz bat sortzeko. Hobe ez kontsumitzea, ezta aleak gazteak direnean ere.

Urbeltz gorritzailea
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaFungi
KlaseaAgaricomycetes
OrdenaAgaricales
FamiliaPsathyrellaceae
GeneroaCoprinopsis
Espeziea Coprinopsis atramentaria
Mikologia
 
orriak himenioan
 
arrautza-formako txapela
 
himenioa askea da
 
hanka biluzik dago
 
espora beltzak dauzka
 
saprobioa da

Oharra: ez fidatu soilik orri honetan ematen diren datuez perretxiko bat identifikatzeko orduan. Inolako zalantzarik izanez gero, kontsultatu aditu batekin.

Sinonimoa: Coprinus atramentarius.

Deskribapena aldatu

Kapela: 3 eta 8 cm arteko diametrokoa. Lehenengo oboidea, gero kanpai formakoa eta azkenik irekia, baina inoiz ez da zabaltzen, ezkata fin-finekin, ia erpinetik datozen ildo paraleloekin. Azal satinatua, kolore arre-gris argikoa edo gris-lur kolorekoa.[2]

Orriak: Libreak, oso estu eta sabeldunak; lehenengo zuriak, gero grisaxkak, azkenik beltzak eta delikueszenteak.

Orri libreak: Oinera hurbiltzen diren orriak, baina ukitzen ez diotenak.

Hanka: Zurixka, zilindrikoa, hutsa, pixka bat mehetua goialdean. Oinaren behe aldea ezkata arreez zipriztinduta. Eraztuna iheskorra da, ia ez da ikusten, eta beltzaxka esporak geratzen diren lekuan.

Haragia: Zurixka, biguna, usain eta zapore nabarmenik gabea.

Etimologia: Coprinus hitza grezieratik dator, “cóprinus” hitzetik, eta esan nahi du: simaurrari dagokiona, simaurretan hazten dena. Atramentarius epitetoa berriz latinetik dator, “atramentum” hitzetik, eta tinta esan nahi du. Delikueszente beltzagatik.

Jangarritasuna aldatu

Jangarria gaztetan. Toxikoa edari alkoholdunekin batera kontsumitzen bada. Eretismo kardio-baskularra sortzen du, aurpegiaren azala gorritzea, izerdia, palpitazioak eta abar.[3]

Nahasketa arriskua aldatu

Coprinus fuscescens perretxikoarekin, oso antzekoa da, eta litekeena da Coprinopsis atramentaria espeziearen aldaera bat izatea. Coprinellus domesticus espeziearekin, txikia da eta multzokatuta ateratzen da. Coprinellus truncorum espeziearekin, enbor hiletan hazten da. Coprinopsis insignis perretxikoarekin, oso antzekoa da.[4]

 
Urbeltz gorritzaileak

Sasoia eta lekua aldatu

Udaberritik udazkenera. Multzotan estu, bideetatik hurbil, lurperatutako motzondoetan, belar-eremuetan, hainbat zuhaitz ipurdiren ondoan.[5]

Banaketa eremua aldatu

Ipar Amerika, Europa, Afrika, Erdialdeko eta Hego Amerika, Asia, Australia, Zeelanda Berria.

Galeria aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza  •   Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012  •   Euskalnatura  •   Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987  •   Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973  •   Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
  2. (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 368 or. ISBN 84-404-0530-8..
  3. (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputacion foral de vizcaya, 201 or. ISBN 84-505-1806-7..
  4. (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 330 or. ISBN 978-84-617-0196-4..
  5. (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 165 or. ISBN 84-282-0253-6 (T.I). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..

Kanpo estekak aldatu