Txulapain
Txulapain (Euskaltzaindiaren arabera)[3] edo Xulapain (Udalaren arabera)[4] Nafarroa Garaiko udalerria da, Iruñeko merindadekoa. Iruñerriko iparraldean dago, Iruñetik hamabi kilometrora. 548 biztanle zituen 2014. urtean.
| Txulapain | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 San Pedro elizaren irudia, Gartziriain. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Iruñerria | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Juslapeña/Txulapain | ||||||||||
| Alkatea | Iranzu Zabaltza Bizkai (Xulapain Elkartzea) | ||||||||||
| Posta kodea | 31193 | ||||||||||
| INE kodea | 31136 | ||||||||||
| Herritarra | txulapaindar, xulapaindar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°53′00″N 1°41′00″W / 42.883333333333°N 1.6833333333333°W | ||||||||||
| Azalera | 31,51 km² | ||||||||||
| Garaiera | 525 metro | ||||||||||
| Distantzia | 12 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 574 (2022:  −11) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 18,25 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 14,78 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 35,4 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 75,64 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 5,69 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 23,10 (2018:  %2,38) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.juslapena.es | ||||||||||
Iruñeko metropoli eremuko beste hainbat herritan bezala, Iruñerriko Mankomunitatea arduratzen da zabor bilketaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz.
Geografia aldatu
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Txulapainek honako udalerriekin egiten du muga: Imotz eta Atetz iparraldean; Odieta eta Ezkabarte ekialdean; Antsoain hegoaldean;eta Itza-Gulibar mendebaldean. Udalerriko erliebea nahiko malkartsua da eta garaiera ertaineko hainbat mendi aurki daitezke hegoaldean, besteak beste, San Gregorio (945 metro), San Bartolomé (925 metro) eta Aldaun mendia (942 metro).
Klima aldatu
Txulapaingo klimak ezaugarri azpiatlantiarrak ditu, prezipitazioak ugariak dira urte osoan zehar (urtean 1.200mm inguru), nahiz eta uda garaiko bi hilabeteak lehorrak diren. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 13 gradu artekoa da, eta urtean dauden egun euritsuak 120 eta 130 bitartean.
Txulapaingo Beltzuntze kontzejuan, itsasoaren mailatik 530 metrora, Nafarroako gobernuak 1988an jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]
Etimologia aldatu
Lurralde honen berezko hizkuntza aitzinarotik euskara izan den arren, haranaren izenak jatorri erromanikoa du. Txulapain erdarazko "Jus la peña"-tik eldu da, nafar-aragoieratik hain zuzen ere, eta "haitzaren azpian" erran nahi du. 1268. urtean Val de Sant Estevan bezala idatzia agertzen da, eta 1366 eta 1427an Sant Esteuan de Ius la Peynna bezala. Konkista eta gero izena gazteleraratu zen San Esteban de Juslapeña bezala eta ordutik haranaren izena horrela idatzia izan da. Herritarrek, XX. mendera arte haien artean Xulapain bezala izendatzen zuten, mende hasieran zonaldean euskara galdu zen arte.
Herriak aldatu
Honako herri hauek osatzen dute Txulapain udalerria: Aristregi, Beltzuntze, Beorburu, Gartziriain, Larraiotz, Markalain, Nabatz, Nuin, Ollakarizketa, Otsakar, Osinaga, Untzu eta Usi. Horiei herri hustu hauek gehitu behar zaizkie: Iruzkun, Alaitz, Otsabide, Oarritz eta Untzubeiti.
Ondasun nabarmenak aldatu
- San Pedro eliza: Gartziriain kontzejuan dagoen XII. mendeko eliza.
- Doneztebe monasterioa: Aranzadi Elkarteak eta Larunbeko herritar talde batek Harriaundi mendiaren gainean (942 m) azken urte hauetan topatu dituzte monasterio erromaniko baten aztarnak, garrantzi handiko aurkikuntza arkeologikoa izan dena. Tenplua izateaz gain, beste kasu batzuetan gertatu legez, talaia funtzioak ere beteko zituen Erdi Aro hartan.[6]
Demografia aldatu
| Txulapaingo biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko hamalau etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %2,58 (Nafarroako batez besteko kopuruaren azpitik).
| Herria | Biztanleria (2014) |
|---|---|
| Aristregi | 25 |
| Beltzuntze | 65 |
| Beorburu | 34 |
| Gartziriain | 35 |
| Larraiotz | 22 |
| Markalain | 54 |
| Nabatz | 34 |
| Nuin | 47 |
| Ollakarizketa | 98 |
| Otsakar | 33 |
| Osinaga | 28 |
| Untzu | 34 |
| Usi | 39 |
Politika aldatu
Udaletxea aldatu
Udaletxea Markalain kontzejuan dago, errepidearen ondoan. 1935ean eraiki zuten eta ordutik bi aldiz zaharberritu dute, 1979an eta 1985ean. Azken berritzean, teilatua eta fatxada berriztu ziren Nafarroako gobernuak emandako 2,6 milioi pezetako diru-laguntzari esker. Eraikinak behe solairua, lehen solairua eta honen gainean eraikitako sabaia dauzka. Fatxada nagusia margoturik dago eta harrizko baoz egindako apaingarriak ditu.
Udal bulegoez gain, udaletxean herriko anbulatorioa eta etxebizitza bat daude. Antzina udaletxea Ollakarizketa kontzejuan egon zen. Udaleko idazkaria Atezko idazkari ere bada.
- HELBIDEA: San Migel kalea, 1 (Markalain kontzejua)
Udal hauteskundeak aldatu
Azken agintaldietan Txulapaingo alkateak Xulapain Elkartzea (XE) herri ekimeneko kideak izan dira. 2007an XE zerrendarik bozkatuena izan ez bazen ere, taldeko Narila Mondragon Ziarra aukeratu zuten alkate. Baliogabeko botoak hiru izan ziren (emandako guztien %1,05) eta boto zuriak hamabost (%5,32). Abstentzioa %34,03koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Juslapeña Independientes | 111 | 3 |
| Xulapain Elkartzea | 105 | 3 |
| Nueva Agrupación Independientes de Juslapeña | 51 | 1 |
2011n ere antzeko egoera izan zen. Hauek izan ziren zerrendak eta lortutako zinegotziak: Juslapeña Independientes (JI, 3), Xulapain Elkartzea (XE, 2), Grupo Juslapeña-Txulapain Taldea (2) eta PSN (0). XEko Iranzu Zabaltza aukeratu zuten alkate.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| JI | 102 | 3 |
| XE | 99 | 2 |
| Txulapain Taldea | 98 | 2 |
| PSN | 9 | 0 |
Alkateak aldatu
Hauek izan dira Txulapaingo azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[7] |
| Domingo Sarasa Lecumberri[8] | 1979 | 1983 | Agrupacion Electoral Independiente de Juslapeña |
| Francisco Orrio San Martín[8] | 1983 | 1987 | Agrupacion Electoral Independiente de Juslapeña |
| 1987 | 1991 | Independenteak | |
| 1991 | 1995 | Independenteak | |
| 1995 | 1999 | Independenteak | |
| 1999 | 2003 | Independenteak | |
| 2003 | 2007 | AEIJ | |
| Narila Mondragon Ziarra | 2007 | 2009 | Xulapain Elkartzea |
| Mikel Armendaritz Elso | 2009 | 2011 | Xulapain Elkartzea |
| Iranzu Zabaltza Bizkai | 2011 | 2015 | Xulapain Elkartzea |
| Pablo Rota Arrieta[7] | 2015 | 2019 | Independenteak |
| Pablo Rota Arrieta[7] | 2019 | Jardunean | AA |
Txulapaindarrak aldatu
- Juan Jose Oraien Aizkorbe (1899-1936): San Joan Jainkoarenaren Ordena Ostalariako erlijiosoa. Espainiako Gerra Zibilean La Malvarrosan, Valentzian, erahila. Eliza Katolikoak 2013. urteko urriak 13an Dohatsu izendatua.
- Ion Erro Armendaritz (1968 -): Nafarroako Ezker Batuko politikaria. 1995-1999 eta 2004-2011 urteen artean Nafarroako Parlamentuko parlamentaria izan zen.
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ (Gaztelaniaz) «Xulapaingo Udala» Ayuntamiento de Juslapeña / Xulapaingo Udala (Noiz kontsultatua: 2021-06-22).
- ↑ Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ "Done Mikelen bizki galdua".
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-07-06).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Juslapeña - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-16).
Bibliografia aldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. LIX, Iruñea, 1999. ISBN 84-235-1876-0
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Txulapaingo argazkiak lasonet.com webgunean.
- (Gaztelaniaz) Txulapaini buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- Markalain kontzejuko San Migel kalearen ikuspegia Google Street View-n.
- "Nafar Away" saioan (11TB).
Datuak: Q17709
Multimedia: Juslapeña
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Txulapain
| Txulapain | ||
|---|---|---|
| Aristregi | Beltzuntze | Beorburu | Gartziriain | Larraiotz | Markalain | Nabatz | Nuin | Ollakarizketa | Otsakar | Osinaga | Untzu | Usi | ||