E3 linea (Euskotren)

Euskotrengo aldiriko zerbitzua
Txorierriko linea» orritik birbideratua)

Euskotren Trenako E3 linea (Euskotrengo 4. linea, lehena) Eusko Trenbideak enpresak Kukullaga eta Lezama geltokien artean egiten duen zerbitzua da. Linea mendebaldetik ekialdera doa, Artxanda mendia inguratzen.

Kukullaga ↔ Lezama
Euskotren Trena

Map

Datu orokorrak
Garraio motaAldiriko trena
EskualdeakBilboaldea eta Txorierri,
 Euskal Herria
Geltokiak16
Bidaiariak1 479 098 (2018)[1]
JabeaEuskal Trenbide Sarea
Webguneawww.euskotren.eus
Ustiapena
Hasiera1894ko maiatzaren 2a
EragileaEuskotren Trena
Ibilgailuak44 (beste linearekin)
Ibilgailuen luzera52-69 m
Maiztasuna15' - 30'
Datu teknikoak
Luzera13,170 km
Galiboa1 000 mm
Abiadura maximoa80 km/h

Lehen bidaia 1894ko maiatzaren 2an egin zuen Ferrocarriles Vascongados enpresak, Begoña eta Lezama arteko geltokietan.

16 geltokietatik 7tan Bilboko metroarekin lotura dago.

Historia

aldatu
Artikulu nagusia: «Bilbo-Lezama trenbidea»

Linea irekitzea

aldatu

1894ko maiatzaren 2an Bilbo-Lezama trenbidea inauguratu zen, Begoña eta Lezamako (gaur egungo Kurtzeako) geltokien artean, Artxanda mendia gainetik zeharkatuz, 13,493 kilometroko luzera zuen trenbide bidez. Bost geltoki zituen: Begoña, Artxanda, Derio, Zamudio eta Lezama. Trenbide tarte bakarra falta zen amaitzen, Begoña eta Bilbo-Calzadas geltoki-buruaren artekoa, gaur egungo Bizkaiko Arkeologi Museoa jasotzen duen eraikina, Miguel Unamuno plazan.

Inauguratu eta egun gutxira, 1894ko uztailaren 7an Zurbarango tren istripua gertatu zen, tren misto bat (bidaiariak eta zamak garraiatzen zituena) errailetik irten eta lubeta batera erorita. Istripuan 13 hildako eta 18 zauritu izan ziren, eta burdinbide konpainiak Artxanda gaineko trenbidearen ordezko ibilbide bat proiektatzera behartuta ikusi zuen bere burua.[2]

Lehenengo luzapena

aldatu

Trenbidea inauguratu zenean ez zuen denborarik eman Begoña eta Bilbo-Calzadas geltokiaren arteko tartea amaitzeko, inguruko orografiak suposatzen duen oztopo handiagatik. Oztopoa gainditzeko, bihurgune gogor eta malda handiz betetako tartea eraiki zen, 40 milareneko maldak zituena.

1895ko martxoaren 18an Bilbo-Calzadas eta Begoña arteko tartea ireki zen, trenbideari geltoki bakarra gaineratuz, aipatutako Calzadasko geltokia, alegia. Bilboko familia garrantzitsuenek parte hartzen bazuten ere, tren hau defizitarioa zen. Laster hasi ziren zerbitzu berri bat eskaintzen hasi ziren: Vista Alegre hilerria eta Bilbo lotzen zuenez, hileta zerbitzuak eskaini zituzten. Egunero ateratzen zen trena hilotzak eramaten, eta kapera bat eraiki zuten Mallonan familiak artatzeko[3].

1901eko urriaren 4n trenbidea zerbitzuz kanpo gelditu zen, ibiltzen zen lokomotora bakarrak matxura izan ondoren. Etena aprobetxatuz, Artxanda mendi gaineko trazadura zuzentzeko proiektua egin zen.

Bigarren luzapena

aldatu

1908ko urriaren 31n Artxanda tunel bidez zeharkatzen zuen trenbide bakarreko 1.352 metro luzedun saihesbidea inauguratu zen, eta horrekin batera Loruriko geltokia eta Ola eta Larrondoko geltokiak martxan jarri ziren. Gainera, Sondikako geltokira heltzen zen trenbide adarra ere eraiki zen, geltoki horretan Lutxana-Mungia trenbidearekin lotura ezarriz.[4] Guztira 8 kilometroko luzerako trenbide berria egin zen, trenbidea guztira 11.386 kilometro luze zela.

Hirugarren luzapena

aldatu

1909ko abuztuaren 5ean Bilbo eta Sondika arteko ibilbide zuzenak hasi ziren, Berreteagan kilometro bateko trenbide adar bat martxan jartzearekin batera, Berreteagako hirukia izenez ezaguna. Trena, Bilbo-Calzadas geltokitik hasita, 460 metro luzeko tunela zeharkatzen zuen, Mallonako hilerria atzean utzita lurzoruratzen zen, ondoren beste bi tunel zeharkatzen zituen (220 eta 130 metro luzekoak) eta Loruriko geltokira heltzen zen. Ondoren, Artxanda inguratuta Salbera heltzen zen, eta 1.350 metro luzeko trenbide bakarreko tunela zeharkatu eta gero Olako geltokira heltzen zen. Asua ibaia zeharkatu ondoren Derioko geltokia zegoen, eta handik aurrera jatorrizko trenbidearen trazadurari jarraitzen zion, Lezamako Kurtzea auzoko geltokira arte.

FTS, FEVE eta EuskoTren

aldatu

1947ko uztailaren 1an trenbidea Ferrocarriles y Transportes Suburbanos de Bilbao (FTS) enpresak bereganatu zuen. Konpainia honek trenbidearen elektrifikazioa egin zuen, 1950eko martxoaren 5ean inauguratutakoa.

1969ko apirilaren 1an Bilbo-Calzadas geltokia isolatuta gelditu zen, lurtadura baten ondorioz, eta Loruriko geltokia linearen geltoki-buru bihurtu zen.

1977ko abenduaren 30ean trenbidea Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE) enpresak bere egin zuen behin-behinean, eta hurrengo urteko abenduaren 15ean Eusko Kontseilu Nagusiari eskualdatu zitzaion, honek Eusko Trenbideak sozietatea sortu ondoren horren menpe gelditu zela. Hala, zerbitzua berreskuratu zen 1986ko azaroaren 28an, EuskoTrenen esku.[5]

Zerbitzua berriro martxan jarrita, hurrengo urteetan moldaketa eta hobekuntza asko egin ziren trenbidean. Sondikako geltoki berria eraiki zen, hainbat geraleku berri ireki ziren eta trenbidea Kurtzeatik Lezamara luzatu zen.[6]

Laugarren luzapena

aldatu

1995ean Metro Bilbao enpresak Euskotrenen Bilbo-Plentzia trenbidearen zati gehiena bereganatu zuen, San Ignazio eta Plentzia arteko tartea, hain zuzen ere, trenbide hori moldatuz Metroaren 1. linea ezartzeko. Bitartean, Euskotrenek San Ignazio eta Bilbo-Aduana (gaur egungo Zazpikaleetako geltokia) geltokien arteko tartea mantendu zuen. San Ignazio eta Zazpikaleen arteko tartea oso laburra izanik, eta Zazpikaleetako eta Calzadasko geltokiak oso hurbil zeudela aprobetxatuz, 1996ko irailaren 16an Zazpikaleetako eta Calzadasko geltokien arteko lotura eraiki zen, tunel baten bitartez. Hala, San Ignazio-Zazpikaleak eta Calzadas-Lezama trenbideak bateratu ziren eta Calzadasko geltokia behin-betiko zerbitzuz kanpo gelditu zen.

Bateratutako trenbide berrian hobekuntzak ezarri ziren, hala nola Zumalakarregiko geltokia martxan jartzea. Trenek hurrengo ibilbidea egiten zuten Bilbon zehar: San Ignazioko geltokian hasita, itsasadarreko eskuinaldetik igarotzen ziren, Ibarrekolanda, Deustu, Unibertsitatea, Matiko, Zumalakarregi eta Zazpikaleetako geltokiraino. Han, Calzadasko geltoki inguruan 180ºko bihurgunea egin eta Loruriko geltokira heltzen ziren, ondoren, Artxandako tunela zeharkatu eta Olako geltokira heltzeko. Hortik Sondikara bideratzen ziren, Berreteagako hirukia erabilita, Bilbo, Sondika eta Lezama helmuga dituzten ertzek osatutako trenbide hirukia, alegia. Behin Sondikan, trenek martxa aldaketa egiten zuten eta Lezamaraino heltzen ziren, bidean Loiu, Derio eta Zamudio zeharkatuz.

Trenbide tarteen itxiera

aldatu

Aipatutako trazadura horrek ez zuen luze iraun, izan ere, 2000. urtean Enekuriko tunelak eraikitzean San Ignazio eta Deustu arteko trenbidea bertan behera gelditu zen, San Ignazio eta Ibarrekolandako geltokiak itxita, eta Bilbo-Lezama trenbidearen geltoki-burua Deustuko geltokia izatera pasaraziz.[7]

Urte berean Loruriko geltokia ere itxi zen, Matikoko geltokia Lorurikotik oso gertu zegoenez, bakarra irekita mantentzeko erabakia hartuta.

2010eko maiatzaren 15ean, Bilboko metroaren 3. linea eraikitzeko lanak zirela eta, Deustu eta Zazpikaleetako geltokien arteko trenbide tartea itxi behar izan zen, tartean Unibertsitatea, Matiko eta Zumalakarregiko geltokiak egonda. Tarte horren ixtearekin batera, Loruriko geralekua berrireki zen, Matikoko geltokiko erabiltzaileek erabil zezaten.[8] Hasiera batean tarte honen mozketa hiru urteren buruan berreskuratzea aurreikusten zen arren, ez zen inoiz berriro martxan jarri, eta gaur egun Deustuko geltoki inguruko katenaria eraitsi da.

2015eko ekainaren 1.an Zazpikaleak eta Loruriko geltokien arteko trenbidea ere eten zen, Metroaren lanekin jarraitzeko. Loruri eta Sondikako geltokien artean tren anezka jarri zen martxan, eta Lutxana-Sondika trenbidea erabiliz Lutxana eta Lezama arteko bidaiak egiten hasi ziren.

Urte bereko azaroaren 2an Loruriko geltokia behin-betiko itxi zen, Ola eta Zazpikaleetako geltokien arteko trenbidea ere eten ondoren. Loruriko geltokiaren inguruan ere azpiegitura eraitsi zen, bai trenbideak zein katenariak.

Metroaren 3. linea

aldatu

2017ko apirilaren 8an Bilbo-Lezama trenbidea erabiltzen duen Metroaren 3. linea inauguratu zen. Kukullaga-Etxebarri geltokitik hasita, non Bilbo-Donostia trenbidearekin bat egiten den, trenbideak Bilboko iparraldeko auzo garaiak zehakatzen ditu, Otxarkoaga, Txurdinaga eta Zurbaranbarrin geltokiak izanda, ondoren Zazpikaleetara heltzeko. Gero, berriro ere iparraldera jotzen du, Uribarri eta Matikon getokiak edukita, eta hortik Olako geltokira abiatzen da, Artxanda mendi azpitik eraikitako trenbide bikoitzeko tunel berrien bitartez. Jatorrizko trenbide bakarreko tunela larrialdietarako irteera gisa moldatuta dago, eta behin Ola inguruan, trenbide zaharrera lotzen da. Lan hauekin batera, Zazpikaleetako eta Matikoko geltokiak berritu ziren, eta Zumalakarregiko geltokia izan zena Uribarriko geltokirako sarbide bihurtu zen. Gainontzeko geltokiak berriak dira.

Geltokiak

aldatu
Geltokia Gunea Udalerria Konexioak
    Kukullaga 2. gunea Etxebarri         
    
    Otxarkoaga 1. gunea Bilbo         
    
    Txurdinaga 1. gunea Bilbo         
    
    Zurbaranbarri 1. gunea Bilbo         
    
    Zazpikaleak 1. gunea Bilbo         
          
    Uribarri 1. gunea Bilbo         
    
    Matiko 1. gunea Bilbo         
    
    Ola 2. gunea Sondika
    Sondika 2. gunea Sondika     
    Larrondo 2. gunea Loiu
    Elotxelerri 2. gunea Loiu
    Derio 2. gunea Derio
    Lekunbiz 2. gunea Zamudio
    Zamudio 2. gunea Zamudio   Parke Teknologikoa 
    Kurtzea 2. gunea Lezama
    Lezama 2. gunea Lezama

Geltokien izena

aldatu
Ikus zerrenda: «Euskotrenen geltokiak»

Euskotren Trena sareko geltokiak Euskal Trenbide Sarea enpresak kudeatzen eta mantentzen ditu 2004ko irailaren 2tik. Hala ere, Eusko Trenbideak enpresak ditu trenak eta horiek ustiatzeaz arduratzen da.

Azpiegitura

aldatu

Lineak Bilbo—Lezama burdinbidea bakarrik erabiltzen du, Kukullaga eta Lezama geltokien artean.

Planoa

aldatu
 

Ustiapena

aldatu

Linea Eusko Trenbideak usiatzen du Euskal Trenbide Sareak kudeatutako trenbide eta geltokietan.

Maiztasunak

aldatu

Trenak goizeko 5:36etatik gaueko 23:20etara arte ibiltzen dira lanegunetan, 15 minutuko maiztasunaz 20:20ak arte, eta hortik aurrera 30 minutukoaz.

Larunbat, igande eta jaiegunetan trenak 7:16etan hasi eta 30 minutuko maiztasunaz ibiltzen dira 23:13ak arte.

Larunbat gauetan gaueko zerbitzua dago, bi ordutan behin tren bat dagoelarik.

Euskotren Trenaren   linearen maiztasunak
UDAKO ORDUTEGIA NEGUKO ORDUTEGIA
Astelehenetik Ostiralera Larunbat eta Jaiegunak Astelehenetik Ostiralera Larunbat eta Jaiegunak
5:30 > 23:15 7:30 > 23:15 5:30 > 23:15 7:30 > 23:15
15' 30' 15' 30'

Batez besteko denborak

aldatu

Ibilbideko batez besteko denborak adierazgarriak dira, eta trafikoaren edo beste ezusteko batzuen arabera alda daitezke.

  lineak Kukullaga geltokia honako hauekin komunikatzeko aukera ematen du:[9]

Gaur egun, Euskotren Trenaren flota 44 ibilgailuarik osatzen dute.[10]

Euskotren Trenaren ibilgailuak
Eraikitzailea Modeloa Kopurua Entregatzeko urteak Luzera (m) Eserlekuak Guztizko edukiera
Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles S-900 30 2011 - 2014 69,458 214 400
Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles S-950 14 2016 - 52,458 94 296

Tarifak

aldatu

Guneak

aldatu

Linea horrek, guztira, 2 gune zeharkatzen ditu:

Bidaiariak

aldatu
  linearen bidaiarien bilakaera 1900-2018 (milioi bidaiari)[11]

Hasierako urteetako bidairien datuak hurrengoak dira: 94 000 (1900), 285 900 (1910), 572 500 (1929)[12]

2015eko ekainaren 1tik 2017ko apirilaren 8a arte Metroaren 3. linearen lanengatik mozketak egin ziren linean.[13]

Irudiak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. Bizkaiko Garraio Partzuergoa. «Bizkaiko garraio publikoaren txostena» (Noiz kontsultatua: 2019-03-03).
  2. (Gaztelaniaz) Spanish Railway  » Blog Archive  » Ferrocarril de Bilbao a Lezama (Suburbanos de Bilbao). (Noiz kontsultatua: 2017-11-14).
  3. «El Ferrocarril de Lezama: el transporte entre Bilbao y su cementerio de Vista-Alegre en Derio» Euskonews & Media (Noiz kontsultatua: 2018-12-11).
  4. VIA VIEJA DE LEZAMA. (Noiz kontsultatua: 2017-11-14).
  5. (Gaztelaniaz) Spanish Railway » Blog Archive » Ferrocarriles y Transportes Suburbanos de Bilbao S.A. (FTS). (Noiz kontsultatua: 2017-11-14).
  6. Olaizola, Juanjo. (2012-05-25). Historias del tren: EUSKOTREN CUMPLE 30 AÑOS. (Noiz kontsultatua: 2017-11-14).
  7. (Gaztelaniaz) Correo, El. «Comienzan en Deusto las obras para dotar al barrio de 200 nuevos aparcamientos» elcorreo.com (Noiz kontsultatua: 2017-11-14).
  8. Europa Press. «EuskoTrenek autobusen zerbitzua eskainiko du larunbatetik Deustu-Zazpi Kaleak tartean, metroaren 3. lineako obrengatik» (Noiz kontsultatua: 2013-02-11).
  9. «Sarrera | Euskotren» www.euskotren.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-28).
  10. EUSKOTREN S/900 ALDIRIKO TRENA
  11. Bizkaiko Garraio Partzuergoa. «Bizkaiko garraio publikoaren mugikortasunaren datuak» (Noiz kontsultatua: 2017-11-16).
  12. (Gaztelaniaz) Bilbao a Lezama (Línea FC). (Noiz kontsultatua: 2017-11-14).
  13. (Gaztelaniaz) La línea 3 del metro será inaugurada el 8 de abril con un acto social abierto. Deia, Noticias de Bizkaia. (Noiz kontsultatua: 2017-03-14).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu