Txinatar karaktere
Txinatar karaktereak (txinera tradizionalez: 漢字; txinera sinplifikatuz: 汉字; pinyinez: hànzì, liteeralki Han karaktereak) txinera idazteko garatutako logogramak dira[1][2][3]. Asiako beste hizkuntza batzuk idazteko ere egokitu dira. [
Txinatar karktereak etenik gabe erabili den munduko idazkera sistemarik zaharrena da[4]. Euren zabalkuntza dela eta, batez ere Ekialdeko Asian, eta sinosferan duen erabilera historikoari erreparatuz, txinatar karaktereak dira mundu osoan erabiltzaile gehien dituen idazkeretako bat.
Txinatar karaktereak hamarnaka mila dira, nahiz eta gehienak bariante grafiko txikiak diren, testu historikoetan baino ez direnak aurkitzen. Txinan egindako ikerketek frogatu dute txinera idazteko gaitasuna izateko hiru eta lau mila karaktere inguru ezagutu behar direla[5]. [Japoniar idazketa sistema]]ren elementu garrantzitsuak dira (kanji izenarekin ezagunak) eta batzuetan, are eta gehiago historikoki, koreera idazteko ere erabiltzen dira (hanja izena hartzen dute). Vietnamera idazteko formalki erabili ziren, chữ Nôm izeneko sistemarekin, eta Zhuang hizkuntzarako ere erabili dira Sawndip izenarekin. Denak elkarrekin hartuta, "CJK karaktere" izenarekin ezagutzen den idazkuntza sistema da. Vietnamera sartzen bada, CJKV izena ematen zaio.Japonian kanji bezala ezagutzen dira eta 1026 kanji ikasten dira lehen hezkuntzan (kyōiku kanji), 2.136 guztira bigarren hezkuntza amaitu baino lehen (jōyō kanjiak); beste ehunka batzuk erabiltzen dira egunerokoan. Bigarren Mundu Gerraren osteko Japoniar kanjien sinplifikazioak eta Txinera sinplifikatuaren adopzioak eragin du Japonian eta Txinan erabiltzen diren karaktereak ez izatea berdinak. Nazio bakoitzak bere forma, ahoskera eta karaktereen zerrenda egin du. Txinako Herri Errepublikan, Singapurre eta Malaysian karaktere batzuen forma sinplifikatuak erabiltzen dira; Taiwanen, Hong Kongen, Macaon eta, hein batean, Hego Korean forma tradizionalak erabili ohi dira. Hego Korean txinatar karaktereak 7. mailan ikasten dira, eta 12. mailara arte irauten du; guztira 1.800 karaktere irakasten dira, nahiz eta horiek kasu zehatzetan baino ez diren erabiltzen: izenetan, seinaletikan, aldizkari akademikoetan, testu historikoetan... hangul idazkera alfabetikoak txinatar karaktereen erabilera alboratu du.
Antzinako txineran eta txinera klasikoan hitz asko monosilabikoak dira, eta karaktere eta hitzen arteko lotura ia zuzena da. Txinera modernoan hitz gehienek bi karaktere edo gehiago dituzte[6]. Karaktere gehienek morfema bat den silaba bat adierazten dute[7]. Salbuespen gisa, badira bi silaba dituzten morfemak (bi karakterekin idazten direnak), bi morfema dituzten silabak (bi karakterekin idazten direnak); batzuetan karaktereak polisilabikoak dira, eta hitz edo esaldi oso bat eratzen dute[8].
Txinera modernoak homofono asko ditu; beraz, silaba bera karaktere bat baino gehiagorekin adierazi daiteke, esanahiaren arabera. Karaktere bakar batek esanahi anitz izan ditzake, baita oso urrun dauden esanahiak ere; gutxitan, ahoskera ezberdinen ondorio dira ezberdintasun hauek. Txineraren barietate ezberdinetan dauden hitz ahaideak karaktere berberarekin idatzi ohi dira. Normalki, esanahi bera mantendu dute, baina askotan ahoskera ezberdina da. Beste hizkuntza batzuetan, batez ere japonieran eta batzuetan koreeran ere, karaktereak txineratik hartutako maileguak adierazteko erabiltzen dira, hitz natiboak txinatar ahoskerarekiko independenteki adierazteko edo sinpleki elementu fonetikoak direla eta. Txineraren ahoskeratik eratortzen diren egokitzapen hauei txino-xeniar ahoskera esaten zaie, eta Txinera Ertaina berreraikitzeko oso baliagarriak dira.
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Ingelesez) «Traditional medicine» www.who.int (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ (Ingelesez) Shieh, Jiann-Cherng. (2011/10/00). «The Unified Phonetic Transcription for Teaching and Learning Chinese Languages» Turkish Online Journal of Educational Technology - TOJET 10 (4): 355–369. ISSN 1303-6521. (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ Language diversity in the USA. Cambridge University Press 2010 ISBN 9780511789755. PMC 665841038. (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ «History of Chinese Writing Showed in the Museums - News - Artintern.net» en.artintern.net (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ Norman, Jerry, 1936-2012,. Chinese. ISBN 0521228093. PMC 15629375. (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ Contemporary perspectives on reading and spelling. Routledge 2009 ISBN 9780415497176. PMC 269455931. (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ «East Asian Languages and Chinese Characters» www.pinyin.info (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
- ↑ Language Log » Polysyllabic characters in Chinese writing. (Noiz kontsultatua: 2019-08-21).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q8201
Multimedia: Chinese writing / Q8201
