Txikipedia:Xareta

Xareta, nafarroako Zugarramurdi eta Urdazubi eta Lapurdiko Sara eta Ainhoako herriak osatzen duten

lurralde geografiko eta kulturala da.

Geografia

Xareta mendiz inguratua da, horek erakusten du arro edo ibar bat dela ere.

Mendiak:

Hidrologian, aldiz Xareta zeharkatzen duen ibai bat bada bakarrik, Urdazuri, Ugarana edo Urzuri deitutakoa.

Xaretako erreka guziak Urdazuri ibaiera joaten dira, Lizuniagako erreka, Infernuko erreka, Beherebentako ereka...


Atxuria	Zuhalmendi	Urdazuri ibaia

Historia

Historiaurrea

Sarako lezeak

Lehen xaretarren aztarnak Sarako lezeetan atzema ziren. Historiaurrean Xareta ohianez betea zen hortik etortzen da Xareta izena.

Neolitikoa

sarako Uriogainako lezean aurkitu da neolitiko aroko zaldi grabadura bat. Xaretako lehen laborantza lana izaten da.

Protohistoria

Protohisorian sortuko dira lehen herrixka haresidunak edo Gazteluak Sarako Gaztelugaina mendian. Artzainak mendian etxola muinoak sortuko dituzte udarentzat, baita gaur atzematen ahal den aztarna gehiena: hilak tumulu edo harrespiletan ehortuko dituzte Bixustian edo Ibanetan bezala.

Erromanizazioa

Erromatar dirua Saran

Erromatarrak k.a 56 an etorri dira inguruan. Liburu batzuen arabera templu erromatar

bat izan zen Larrunko tontorrean, Jean Luc Tobie arkeologoaren arabera

Zugarramurditik Bereraino Uriotik zeharkatuz,

erromatar bidexka bat izan zen eta Uriobeherako lezean erromatar diru tailer bat izan zen ere.

Erdi Aroa

E

Aro moderno hastapena

Sakontzeko:Lapurdiko sorgin ehiza (1609), Zugarramurdiko sorginkeria prozesua

XVI mendean eraiki dira eraikuntza gehienak: Galtzada, Kaperak, Etxeak...

Xaretan 1609 eta 1610 inkisizio prosezua izan zen Pierre de Lancre edo Alonso de Salazar inkisadoreekin. Egiazko basakeri eta terrore bat izan zen hori Xaretarentzat.

Frantziako Iraultza

1793an saratar eta ainhoatarrak exilatuak dira Landesetara Herri ahuek Erregearetzat direlako pentsatzen dutelako.

Ber urtean guduak eta hilak Xaretako arroan.

Urdazuriko Gudua

1813an Urdazuriko gudua Xareta eta ingurua urte ilun batean ekartzen ditu. Guduak, gotorlekuak eraikiz, hil ainitz eginez eta beste...

Guduako Generalak
Wellington	Marechal Soult

Lehen mundu gerla

Saran eta Ainhoako gizon batzuk Gerlako zelaietan hil ziren.

Bigarren mundu gerla

Alemanak Xareta iparraldea okupatu zuten; Baina fite erresistentzia sareak sortuko dira Cométe Sarea adibidez.