Substantzia kimiko

Substantzia kimikoa konposizio zehatzeko materia homogeneoa da, eta formula kimikoen bidez adierazten dugu. Horrez gain, ikusi, uki edo neur dezakegun gauza fisikoa da. Sustantziak atomo berdinez (elementu kimikoak) edo atomo ezberdinez (molekulak) osatuta egon daitezke; esate baterako, burdina, merkurioa, edo ura eta airea. Oro har, egoera fisiko likido, solido, gaseoso edo likatsuan egon daitezke; eta fase batean egotetik beste batera egotera pasa daitezke. Horrela, ura eta lurruna substantzia kimiko bereko bi forma desberdin dira.

Substantzia sinpleak eta konposatuak

Kimikan, substantzia sinpleena elementu kimikoa da. Naturan, ehun elementu kimiko inguru daude; baina, horietatik, 50 inguru dira erabilienak edo ezagunenak. Gainerakoak, sintetikoak eta oso arraroak dira. Elementu kimikoak era eta proportzio askotan konbinatzen dira elkarren artean, eta elkarketa horiei esker daude hainbeste gorputz edo substantzia. Dena dela, gorputzen artean, bereizketa nabarmen bat egin daiteke: substantzia edo gai sinpleak, eta konposatuak.

• Gai sinpleak elementu bakar batez daude osatuta:
  • Oxigenoz bakarrik: oxigenoa (O₂), ozonoa (O₃)...
  • Karbonoz bakarrik: grafenoa, diamantea…
  • Hidrogenoz bakarrik: hidrogenoa (H₂)...

• Substantzia konposatuek, aldiz, elementu bat baino gehiago dituzte. Eta elementuen artean, beti proportzio zehatza mantentzen dute:
  • Urak hidrogenoa eta oxigenoa ditu (H₂O).
  • Amoniakoak hidrogenoa eta nitrogenoa ditu (NH₃)...

Substantzia puruak eta nahasketak

Substantzia puruak bi eratakoak izan daitezke: elementuak (gai sinpleak) ala konposatuak; baina ezin dira prozesu fisikoen bidez bereizi (deskonposatu). Hala ere, erreakzio kimikoen bitartez, posible da substantzia puruak zer osagai dituen bereiztea. Baina oinarrizko elementua (gai sinplea) bada, ezin da osagaietan deskonposatu, substantzia soila delako. Azkenik, substantzia konposatua bada, osagaietan bereiz dezakegu. Osagaietan bereizita, substantzia osatzen duten elementuak lortzen ditugu.

Nahasketa da substantzia puru biren edo gehiagoren konbinazioaren emaitza, eta homogeneoa edo heterogeneoa izan daiteke. Nahasketaren osagaiak hainbat prozesu fisikoren bidez bereiz ditzakegu, hala nola distilazioa, lurrunketa, filtrazioa, dekantazioa, kristalizazioa eta imantazioa.

• Nahasketa homogeneoak (disoluzioak) osaera eta propietate uniformeak ditu, eta haren osagaiak ezin dira ikusi begi hutsez edo mikroskopio optikoen bitartez. Adibidez: ur gatzatua, ura ozpinarekin…
• Nahasketa heterogeneoak, aldiz, ez du osaera uniformerik, eta haren osagaiak begi hutsez edo mikroskopio optikoen bitartez ikus daitezke. Adibidez: granitoa, ura olioarekin...

Abidideak

• 
  Silizio elementua hauts grisa da.
• 
  Kloruro sodikoa konposatu zuria da.
• 
  Manganeso (II) kloruro hidratatua (urez) konposatu arrosa da.
• 
  Manganeso (II) karbonatoa konposatu marroia da.
• 
  Kobalto (II) kloruro hexahidratatua (urez) konposatu gorria da.
• 
  Dikromato potasikoa konposatu laranja da.
• 
  Kromato sodikoa konposatu horia da.
• 
  Kobre (II) kloruro hidratatua (urez) konposatu berdea da.
• 
  Kobre (II) sulfato hidratatua (urez) konposatu urdina da.
• 
  Kromo (III) kloruro anhidridoa (urik gabe) konposatu purpura da.