Denbora

Denbora kontzeptu edo magnitude fisikoa da, gertaeren¹ iraupena² neurtzeko (denborala) eta gertaerak iraganean, orainaldian eta etorkizunean kokatzeko erabiltzen dena.

¹ GERTAERA: gertatu den gauza, bereziki interes edo esangura duena.

² IRAUPEN: zerbaitek bere hartan dirauen denbora; gertakari baten hasieratik amaierara igarotzen den denbora-bitartea.

Denboraren bitartez, gertaerak ordenatzen ditugu; lehengo gertakariek iragana osatzen du; oraindik ez dena gertatu etorkizuna deritzogu; eta iragana eta etorkizuna ez denari eta momentu bertan egiten dugunari oraina deritzogu.

Ezaugarriak aldatu

Antzinatik hasita, denbora neurtzeko modu eta tresna asko erabili dira. Hasiera batean, bereziki Eguzkiaren mugimendua kontatzen zen, ondorioz eguzki-denborari bidea eman zitzaion.

Denboraren neurria aldatu

Iraganak, orainak eta etorkizunak denboraren lerroa deitzen duguna osatzen dute; gauza bakoitza noiz gertatu den zehazteko erabiltzen dugu lerro hori, eta beti norabide berean garatzen da, denbora beti aurrera baitoa, guk kontzeptu hori irudikatzeko dugun moduan.

Denbora neurtzeko, bestalde, errepikatzen diren unitate asko erabiltzen ditugu, denboraren lerroan egiten ditugun zati edo segmentuen arabera.

Hona hemen denbora neurtzeko erabiltzen ditugun unitate edo neurri desberdinetako batzuk:

Milurteko 1 = 1.000 urte
Mende 1 = 100 urte
Hamarkada 1 = 10 urte
Urte 1 = 365 egun (edo 366 egun, bisurteetan)
Hilabete 1 = 28/30 egun
Astebete 1 = 7 egun
Egun 1 = 24 ordu
Ordu 1 = 60 minutu
Minutu 1 = 60 segundo
Segundo 1 = Nazioarteko oinarrizko denbora-magnitudea
Milisegundo 1 = 1/1,000 segundo
Mikrosegundo 1 = 1/1,000,000 segundo
Nanosegundo 1 = 1/1,000,000,000 segundo

Neurtzeko tresnak aldatu

Erlojuak:


Eguzkikoa	Eguzki erlojua
Areazkoa	Areazko erlojua
Analogikoa (orratzekin)	erloju analogikoa
Digitala	erloju digitala

Egunak, asteak, hilabeteak:


egutegia

Gehiago jakiteko aldatu

TED en Español: “¿Cómo aprendimos a medir el tiempo? Karen Mensing”. Hemendik jasota: https://www.youtube.com/watch?v=QW3jh4rVBIE
Mundo Primaria: “¿Qué es el tiempo? ¿Cómo se mide?”. Hemendik jasota: https://www.youtube.com/watch?v=68lrhk4es9M
Esteban Esteban: “Denbora neurtzen”. Hemendik jasota: https://zientziakaiera.eus/2016/06/07/denbora-neurtzen/

Bibliografia: aldatu

Elhuyar (s.f.). Zientzia eta Teknologiaren hiztegi entziklopedikoa. Hemendik jasota: https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/denbora

Enciclopedia de Características (2017). Tiempo. Hemendik jasota: https://www.caracteristicas.co/tiempo/

Etxeberria Otaegi, Elixabete (2001). Ikaslearen hiztegia. Elhuyar/Elkarlanean: Nafarroa.

Txikipedia (s.f.). Denbora. Hemendik jasota: https://eu.wikipedia.org/wiki/Txikipedia:Denbora