Togolandia
Togolandia[1] 1884tik 1914rako Mendebaldeko Afrikako protektoratu aleman bat izan zen, gaur egun Togo-ko nazioa eta Ghanako Volta eskualdea barne hartzen dituena, gutxi gorabehera 77.355 km² ditu.[2][3] Kolonia "Afrikaren banaketa" izeneko garaian ezarri zen. 1884an ezarri zen kolonia Esklaboen Itsasaldea deiturikoaren zati batean zegoen eta pixkanaka hedatu egin zen barnealdera. 1914ko Lehen Mundu Gerraren piztean, kolonia gatazkan sartu zen. Indar britainiarrek eta frantsesek inbaditu egin zuten Togolandiako kanpainan eta indar armatuen menpe egon zen. 1916an, lurralde hori Britainia Handiko eta Frantziako administrazio guneetan banatu zen. 1922an, Britainiar Togolandia eta Frantziar Togolandia sortu ziren.
| Togolandia Protektoratua Schutzgebiet Togo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1884 – 1914 | |||||||||||
| Itsasoz bestaldeko kolonia | |||||||||||
| |||||||||||
| Goiburua Monarka | |||||||||||
 Afrikako alemaniar koloniak 1913an. Togolandia nabarmendua | |||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Hiriburua | Bagida (1884–87) Sebeab (1887–97) Lome (1897–1916) | ||||||||||
| Azalera | 77.355 km² | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Dirua | Alemaniar urrezko markoa | ||||||||||
| Kultura | |||||||||||
| Hizkuntza(k) | Alemaniera (ofiziala), Ewea, Tema, Kabyea | ||||||||||
| Erlijioa | Islama, Kristautasuna, Akan erlijioa, Erlijio etnikoa | ||||||||||
| Historia | |||||||||||
| Garai historikoa | Alemaniar inperio koloniala | ||||||||||
| Aginduaren hasiera | Uztailaren 5a | ||||||||||
| Kolonia banatzea | Abenduaren 27a | ||||||||||
| Aliatuen okupazioa | 1914ko abuztuaren 26a | ||||||||||
| |||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Historia aldatu
Kolonia Afrikako europar kolonizazioaren garaiaren amaieran ezarri zen, "Afrikaren banaketa" izenez ezaguna. Bi protektoratu bereizi 1884an ezarri ziren. 1884ko otsailean, soldadu alemaniarrek Aného hiriko buruzagiak bahitu zituzten eta babes-itun bat sinatzeko behartu zituzten.[4] Lome eskualdean, Gustav Nachtigal alemaniar esploratzailea, medikua, konsul inperiala eta Mendebaldeko Afrikarako komisarioa Mendebaldeko Afrikako Togolandiako eta Kamerungoen koloniak ezartzeko bultzatzailea izan zen. Biafrako golkoko Fernando Poo espainiar jabetzako uharteko basetik Afrikako kontinentean zehar bidaiatu zuen. 1884ko uztailaren 5ean, Nachtigalek ituna sinatu zuen Mlapa III erregearekin, protektoratu aleman bat adierazten zuena Beningo golkoko Esklaboen Itsasaldean zeharreko lurrade zerrenda batean. SMS Möwe kanoi-ontzi txikian ainguratuta zegoenean, alemaniar bandera lehen aldiz igo zen Afrikako kontinentean. Consul Heinrich Ludwig Randad, Jr. kontsula, Ouidah-ko C. Goedelts enpresako agente egoiliarra, lurraldearen lehen komisario izendatu zuten.[5]
1899an, Alemaniak eta Britainia Handiak Samoako uharteetako lurraldea negoziatu zuten Iparraldeko Salomon Uharteetarako eta Tonga kontrolatzeko, Togolandiako Gune Neutrala (Yendi) eta Volta Triangelua negoziazioaren truke gisa erabiliz.[6]
Ekonomia eta hazkuntza aldatu
Alemaniak pixkanaka-pixkanaka hedatu zuen kontrola barnealdera. Koloniako administrari eta kolonoek nekazaritza zientifikoa herrialdeko esportazio nagusietara ekarri zuten (kakaoa, kafea, kotoia). Kolonietako alemaniar funtzionarioen kopurua 1890ean soilik 12 izan zen. Koloniaren azpiegitura garatu zen Afrikako maila altuenean. Koloniako funtzionarioek errepideak eta barnealdeko mendilerroetarako zubiak eta hiru trenbide eraiki zituzten Lome hiriburutik: itsasaldetik Anéhoera 1905ean, Palime-ra (Kpalimé modernoa) 1907an, eta, trenbide luzeena, Hinterlandbahn, Atakpamera 1911n.[7] 1910ean, 1.000 km errepide baino gehiago eraiki zituen bulego kolonialak.
1888an infanteriako 25 Hausarekin antolatu zen, Polizeitruppea Togoko barnealdeko eskualdean autoritate koloniala indartzeko erabili zen. 1894an, 144 kide izatera iritsi ziren, Kpandiren aurkako operazioak eta "gobernuari aurre egin zitzaizkion Togo erdialdeko herri batzuk erasotu eta suntsitu zituzten, biztanleei jabetzak konfiskatu zizkieten eta jendeak 200 eta 1.110 arteko markoko isunak ordaindu behar izan zituzten". Gainontzeko hamarkadetan, koloniako gobernuak baimendutako 35 espedizio gehiago eman zituen.
1895ean, Lome hiriburuak 31 alemaniar eta 2.084 bertako zituen. 1913an, biztanleak 7.042 pertsona ziren (194 alemaniar, 33 emakume barne), eta kolonia osoan, 316 alemaniar ziren (61 emakume eta 14 haur). Lehen Mundu Gerra baino lehenagoko urteetan, Lome "Mendebaldeko Afrikako" hiririk ederrena bilakatu zen. Alemaniako bi kolonia autosufizienteetako bat zenez, Togolandia jabetza txiki eta altxor gisa aitortu zen. Bigarren Mundu Gerra piztu arte iraun zuen.
Lehen Mundu Gerraren okupazioa eta harago aldatu
1914ko abuztuaren 6an alemaniar koloniari errenditzeko eskatu ondoren, tropa frantsesek eta britainiarrek hurrengo egunean inbaditu zuten. Protektoratuan ez zen militarrik: polizia indarrean, komandante bat eta komandante orde bat zeuden, 10 sarjentu alemaniar, bertako sarjentu bat eta 660 togoar polizia, lurralde osoan zabaldutakoak. Entente indarrek Lome hiriburua okupatu zuten, eta Kamina inguruan (Atakpame-ko ekialdean) zegoen irrati berri eta indartsu batera joan ziren. Kolonia 1914ko abuztuaren 26an errenditu zen, irrati-instalazioa eraiki zuten alemaniar teknikariek geltokia abuztuaren 24-25 gauean suntsitu ondoren. Suntsitu baino aste batzuk lehenago, Kamerun, Alemaniar Hego-mendebaldeko Afrika, Alemaniar Ekialdeko Afrika eta itsaso handietako 47 ontzi aliaturen ekintzen txostenak jaso zituzten, baita geroko arazoen ohartarazpenak ere. 1916ko abenduaren 27an, Togolandia frantziar eta britainiar administrazio guneetan banatu zen. Lehen Mundu Gerraren amaieran, Txekoslovakia sortu berria behin eta berriro saiatu zuen kolonia eskuratzen. Versaillesko Itunaren berrespenaren ostean, 1922ko uztailaren 20an, Togolandia formalki Nazioen Ligako B Klaseko agintaldia izan zen, Frantziar Togolandia eta Britainiar Togolandia artean banatua, lurraldearen bi heren eta heren bat hartzen zutenak, hurrenez hurren.
Lehengo alemaniar koloniako britainiar eremua Ghanan sartu zen 1957an, 1956ko maiatzaren 9ko plebiszito baten ostean, britainiar eremuko biztanleen % 58k bozkatu zuen Ghanan sartzea bere independentzia lortu ondoren, britainiar administrazioaren menpean geratu beharrean. Frantziak gobernatutako eskualdean Togoko Errepublika bihurtu zen 1960an, gaur egun Togoko Errepublika izenez ezagutzen dena. 1960an, estatu berriak Togolandiako azkenaurreko gobernadore alemaniarra, Adolf Friedrich Mecklenburgeko dukea, herrialdeko independentzia ospakizun ofizialetara gonbidatu zuen.
Togolandiako gobernadoreen zerrenda aldatu
Togolandiako kolonia alemaniarraren 1884tik 1914ra bitarteko gobernadoreak:
- 1884 – 1884: Gustav Nachtigal
- 1884 – 1885: Julius Freiherr von Soden
- 1885 – 1887: Ernst Falkenthal
- 1887 – 1888: Jesko von Puttkamer
- 1888 – 1891: Eugen von Zimmerer
- 1891 – 1892: hutsik
- 1892 – 1895: Jesko von Puttkamer
- 1895 – 1902: August Köhler
- 1902 – 1903: Waldemar Horn
- 1904 – 1910: Johann Nepomuk von Zech auf Neuhofen
- 1910 – 1912: Edmund Brückner
- 1912 – 1914: Adolf Friedrich von Mecklenburg-Schwerin
- 1914 – 1914: Hans-Georg von Doering
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia. 168. araua: Afrika kolonialeko toponimia. .
- ↑ .
- ↑ David Owusu-Ansah. Historical Dictionary of Ghana (4 ed.). Rowman & Littlefield. xii. or.
- ↑ Laumann, "A Historiography of German Togoland", 195. or.
- ↑ Washausen, Hamburg und die Kolonialpolitik, 79. or.
- ↑ Paul M. Kennedy, "The Samoan Tangle: A Study in Anglo-German-American Relations, 1878–1900", Harper & Row, 1974. or.
- ↑ Haupt,Deutschlands Schutzgebiete, 82. or.
Datuak: Q161062
Multimedia: German Togo / Q161062
