Wikipedia

Smilodon

Smilodon (antzinako grezieraz labana hortz esan nahi du), Machairodontinae subfamiliako desagertutako Felidae generoa da. Sable horzdun tigrea edo sable horzdun katua izenekin ezagutzen bada ere ez zuen gaur egungo tigre eta katuekin erlaziorik.

Smilodon
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaMammalia
OrdenaCarnivora
FamiliaFelidae
SubfamiliaMachairodontinae (en) Machairodontinae
Generoa Smilodon
Lund, 1842
Datu orokorrak
Luzera175 cm
Altuera100 cm
Masa280 kg

Ipar Amerikan azaldu zen Pliozenoaren amaieran (duela 2'5 milioi urte) eta Hego Amerikaraino iritsi zen. Ugaztun belarjale handiak ehizatzen zituen, bisonteak eta gameluak esate baterako. Duela 10.000 urte inguru iraungi zen, Ipar eta Hego Amerikako gainerako megafauna desagertu zen aldi berean. Genero honetako hiru espezie ezagutzen dira; Smilodon fatalis, Smilodon gracilis eta Smilodon populator. Jatorrizko espeziea S. gracilis izan zen, hiruetan txikiena, eta harengandik eboluzionatu zuten beste biek.

Aurkikuntzen historia aldatu

 
Lunden bildumako S. populator baten garezurra eta letagina, Kopenhageko Zoologia Museoan.

1830. hamarkadan Peter Wilhelm Lund naturalista daniarrak Brasilgo Lagoa Santa (Minas Gerais) herrian zegoen leize batean Pleistozeno aroko giza hezurrak (15 eskeleto) eta animalia erraldoien hezurrak aurkitu zituen. Tartean baziren masaileko hainbat hortz bitxi eta hiena bati zegozkiolakoan 1839an Hyaena neogaea espeziea deskribatu zuten 1839an. Hurrengo urteetan hainbat letagin aurkitu ziren eta Lundek felidoen genero ezberdin batenak zirela pentsatu zuen, hala ere hiena bihurtzeko trantsiziozko fosila zela esan zuen. Hyaenadon izena eman nahi izan zion genero berriari, baina dagoeneko izen hori hartuta zegoela konturatu eta Smilodon populator izendatu zuen 1842an. Antzingrekerazko σμίλη (smilē), "eskalpelo" edo "bi ertzetako labana", eta οδόντος (odontús), "hortza" erabili zuen eta "bi ertzetako labanaren itxura duen hortza" esan nahi du. Populator izenak aldiz "suntsitzailea" esan nahi du, izan ere inoiz izan den katurik handienaren hortzak zirela adierazi nahi baitzuen. 1846rako dagoeneko aurkituriko ale desberdinen hezurrekin hezurdura osoa aurkitua zuen, eta inguruko herrialdeetan fosil gehiago ere aurkituak ziren dagoeneko[1].

Ipar Amerikan XIX. mendearen bigarren erdialdean hasi ziren agertzen Smilodonaren fosilak[2]. 1869an Joseph Leidy paleontologoak hagin bat zuen masailezurra aurkitu zuen Hardin konderrian (Texas) zegoen bikezko ohe batean. Felis generokoa zela esan zuen eta Felis fatalis izena eman zion[3]. Izenak "hilgarria" esan nahi du. 1880an Edward Drinker Cope paleontologoak adierazi zuen F. fatalis-en masailezurra Smilodonaren antzekoa zela eta S. fatalis izena proposatu zuen[4]. Artikulu berean hirugarren espezie bat ere deskribatu zuen, S. gracilis.

Kalifornian Los Angeles inguruko La Brea eremuan bikezko (brea gazteleraz) aintzira ugari daude eta bertan hainbat animalia itsatsita gelditu dira azken hamarna milaka urtetan. Guztira 6.000 hegaztiren hondarrak, 3.500 ugaztunenak eta narrasti, anfibio eta arrain ugarirenak ere aurkitu dira[5]. Ugaztunen fosil guztietatik herena S. fatalis-enak dira eta adin tarte guztietako fosilak bildu direnez letaginen estadio guztien jarraipena egin ahal izan da. Dirudienez bertan harrapatuta geldituriko animalien usainak erakarrita bertan itsatsita gelditu ziren[6].

Deskribapena aldatu

Tamaina eta gorputza aldatu

 
Smilodon espezieen tamaina, gizakiarekin alderatuta.

Smilodonak gaur egungo felido handien tamaina zeukan, baina hauek baino sendoagoa zen itxuran. Gerrialde txikia zuen, omoplatoak altu eta lepo gihartsua. Isats laburra zuen eta gorputzadar sendoak zituen, baina hankak txikiak ziren proportzioari dagokionez[7].

Hiru espezieak desberdinak ziren tamainaz eta pisuz. Txikiena S. gracilis zen, 55-100 kg hartzen zituen. Gaur egungo jaguar baten tamaina zuen. Hhurrengoa S. fatalis zen, 160-280 kg-tako pisua, metrobeteko altuera eta 1'75 metrotako luzrea, gaur egungo lehoiaren antzerakoa. Espezie handiena S. populator zen, 220-400 kg eta 1'20 metrotako altuera. Uruguaien aurkituriko garezur batek iradokitzen du S. populator espezieko ale hark 436 kg hartuko zituela.

Burua aldatu

Smilodonaren garuna txikia zen proportzioan, gaur egungo felidoekin konparatzen badugu. Hala ere usaimen erraboila garatuagoa zuen.

Animalia hau ezaguna bada izan zituen letagin luzeengatik da. S. populator-ek esate baterako 28 cm luzerakoak zituen[8]. Letagin hauek lirainak ziren eta zerra egitura txikiak zituzten aurrealdean eta atzealdean[9]. Ez zegoen sexu dimorfismorik, izan ere arrek eta emeek baitzituzten letagin luzeak[10]. Hain luzeak izanik denbora luzea behar zuten erabat osatzeko. S. fatalis-en kasuan 18 hilabete behar izaten zituen[5].

Garezurra sendoa zen eta muturra laburra eta zabala. Gaur egungo felidoekin konparatuta hezur zigomatikoak txikiak, sakonak eta oso arkeatuak ziren. Horren ondorioz Smilodonaren haginkada potentzia gaur egungo lehoiarena baino hiru aldiz txikiagoa zen[11]. Garezurrak gandorra zuen eta bekokia pixka bat ganbila zen.

Taxonomia eta eboluzioa aldatu

 
Smilodonaren ikuspegi artistikoa, Charles R. Knight.

"Sable horzdun tigrea" esaten denean Smilodon generoa etortzen zaigu gogora baina sable-hortz kontzeptua ekomorfo bat da, hau da, dagoeneko iraungita dauden harrapar askok izan zituzten letagin oso luzeak, eboluzio konbergentearen ondorioz. Gorgonopsia, Thylacosmilidae, Machaeroidinae, Nimravidae, Barbourofelidae eta Machairodontinae azpifamilietan agertu ziren letagin luze hauek. Azken honetako kideak dira Smilodonak.

Lehenengo sortu zen Smilodon espeziea S. gracilis izan zen. Megantereon-aren ondorengoa zen eta duela 2'5 milioi urte eta 500.000 urte artean bizi izan zen. Pliozeno garaian Megantereon-a Eurasiatik etorri zela pentsatzen da, garaikidea zuen Homotherium-arekin batera. Pleistozeno garaiaren hasieran Amerikako elkartruke handia gertatu zen, kontinentea osatu baitzen eta iparraldeko eta hegoaldeko espezieen migrazioak gertatu ziren. S. gracilis-ek hegoaldea ere kolonizatu zuen orduan[12]. Duela 1'6 milioi urte S. fatalis agertu zen Ipar Amerikan eta denbora pasa ahala S. gracilis ordezkatu zuen[13]. Duela milioi bat urte hegoaldean S. populator eseziea azaldu zen. S. fatalis eta S. populator duela 10.000 urte inguru desagertu ziren.

Rincón et al. taldeak 2011ean egindako Felidoen kladograma da jarraian dagoena. Hori osatzeko fosilak eta DNA azterketak hartu zituzten kontutan[12].

Felidae

Proailurus

Pseudaelurus

Pantherinae

Panthera (tigers, lions, jaguars, and leopards) 

Felinae

Caracal 

Leopardus (ocelot and relatives) 

Felis (domestic cats and relatives) 

Herpailurus (jaguarundi)  

Miracinonyx (American cheetah)  

Puma (cougar) 

Machairodontinae

Dinofelis  

Nimravides

Machairodus  

Homotherium  

Xenosmilus

Paramachairodus

Megantereon

Smilodon gracilis

Smilodon populator 

Smilodon fatalis 

Paleobiologia aldatu

 
Smilodon baten garezurra, letagina eta baraila.

Elikadura aldatu

Inguruko harrapari nagusia izanik animalia handiak ehizatzen zituen Smilodonak. La Brean aurkituriko S. fatalis-en hezurren isotopoek erakutsi dute bisonteak (gaur egungoak baino handiagoak) eta gameluak harrapatzen zituela[14]. Garaiko Canis dirus otsoa eta Panthera atrox lehoia lehiatzaile zituela pentsatzen da, baina horiek zelai zabalak hobesten zituzten bezala Smilodonak landaretza baxuko eremuak nahiago zituen[15]. Florida aldean (Estatu Batuak) aurkituriko S. gracilis-en hortzen isotopoek aldiz pekariak eta llama antzeko Hemiaucheniak ehizatzen zituela adierazten dute[16].

Smilodonak hegoaldera hedatu ahala harrapakinak aldatuz joan ziren. Hego Amerikako S. populator-en isotopoek honako dieta hau erakusten dute; Toxodon platensis, Pachyarmatherium, Holmesina, Panochthus, Palaeolama, Catonyx, Equus neogeus zaldia eta Caiman latirostris kaimana. S. populator-ek eremu zabaletan zein basoetan ehizatzen zuen[17].

Eztabaidagaia da Smilodonaren ehizatzeko era. Ikusmen binokularra zuen eta jauzi egin zezakeen, ez ordea zuhaitzetara igo[2]. Lasterka egiteko jaioa ez zen, hanka eta isats laburregiak baitzituen[18]. Horregatik landaretza artean ezkutatu eta eraso azkarrak egingo zituela ondorioztatu da. Aurreko hanka indartsuak erabiliz animalia bota eta ondoren letaginak sartuko zizkiola erakutsi du 2007an egindako ikerketa batek[18]. Hipotesi batzuen arabera letaginekin harrapakinaren sabela erasotzen zuen baina gehienek uste dute letagin luze horiek harrapakinaren eztarrian sartu eta itotzeko erabiltzen zituela. Ahoa 120º irekitzeko gaitasuna zuen baina esan beharra dago ordea horzkada ez zela gaur egungo felidoen besteko potentea[11]. Harrapakina ehizatu ondoren letaginekin haragia zatitzen zuen, baina ez zen gai hezurrak hausteko[2].

Bizitza soziala aldatu

 
S. fatalis parea Paramylodon-engana hurbiltzen La Brea eremu zingiratsuan. Charles R. Knight, 1921

Smilodona taldekoia ala bakartia zen ere ez da zehaztu oraindik. Afrikan gaur egun aurkitzen diren harrapariek animalia baten laguntza deia entzun eta taldean erasotzen dutela ikusi da eta Smilodonak antzera jokatuko zuela proposatu izan da. La Brean harrapaturiko animalia baten inguruan Smilodonen hezur ugari aurkitu izanak hori baieztatuko luke. Bide berean aipatzen da hioide hezurrak iradokitzen du Smilodonak orro egiteko gai zirela eta elkarren artean komunikatuko zirela[19].

Beste aldeko hipotesiaren oinarrian Smilodonaren burmuin txikia dago, izaera taldekoia izateko txikiegia aukeran[20]. Burmuinaren tamaina eta bizitza sozialaren arteko erlazio hori zalantzan jartzen dutena ere badira. Bakartasunaren aldeko beste argudio bat da Smilodonaren ehizatzeko metodoak ez duela talde lanik eskatzen[21].

Paleoekologia aldatu

 
S. fatalis eta Canis dirus otsoa amerikar mamut baten gorpuagatik lehian.

Ipar Amerikan habitat aniztasun handia izan zen Smilodona bizi izan zen Pleistozeno garaian, mamut iletsuak bizi ziren iparraldeko estepa izoztu zabaletatik hasi eta hegoalderago zeuden sabana eta baso azpitropikaletaraino. Basoak sastrakadiak eta belardi zabalak mosaiko baten gisa txandakatzen ziren. Ipar Amerikako hegoaldeko eremuetan zaldiak, bisonteak, antilopeak, oreinak, gameluak, mamut amerikarrak , mastodonteak eta lurreko nagiak bizi ziren. Letagin luzeko beste felido batzuk ere baziren harraparien artean, Homotherium eta Xenosmilus, eta otsoak, hartzak eta lehoi amerikarra ere bai[2]. Harrapari horien arteko lehiaren erruz S. fatalis ez zen S. populator bezain handia bihurtu.

S. gracilis Hego Amerikan sartu zen Amerikako elkartuke handian eta S. populator-era eboluzionatu zuen. Homotherium ere sartu zen baina ez zuen hainbesteko arrakastarik izan. Aurretik Arctotherium hartza iraungi zen eta Phorusrhacidae "hegazti beldurgarria" zen kontinenteko harrapari nagusia baina Smilodonak azkar hartu zuen haren lekua eta lehiarik ezean tamaina handituz joan zen[2].

Iraungipena aldatu

Duela 10.000 urte Pleistzenoko megafauna desagertu zen eta haren barnean Smilodona ere bai. Belarjale handien desagertzearen ondorioz izan zitekeen, Smilodonak ez baitzen animalia txikiagoak ehizatzera moldatuko[22]. Beste hipotesia batek dio lehiakide berriak azaldu zirela Ameriketan; alde batetik Homo Sapiens taldeak garai hortan iritsi ziren[23], eta bestetik felidoen taldeko harrapari txikiago baino abilagoak agertu ziren.

Smilodona egungo kulturan aldatu

Aurrehistorian girotutako hainbat film eta dokumentaletan agertzen da Smilodona. BBC-ren Walking with Beasts dokumental sailean "hegazti beldurgarri" bati egiten dio aurre, eta Smilodon talde bat ere ageri da, arra bere posizioa defendatu nahian[24]. Ice Age animaziozko filmeko pertsonaia nagusietako bat ere Smilodona da[24]. Suaren bila (1981)[25] eta 10,000 BC (2008)[26] filmeetan ere agertzen da. Azkenik beldurrezko Sabertooth filmea ere badago, 2002an telebistarako egin zena[27].

Smilodonaren itxura oso ezaguna da Ameriketan eta hainbat herrialdetan zigiluetan ikusi izan da, hala nola Ekuadorren, El Salvadorren, Estatu Batuetan...

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Danieraz) Lund, Peter Wilhelm. (1841). Blik paa Braziliens dyreverden för sidste jordomvaeltning. Trykt i B. Luno's bogtrykkeri (Noiz kontsultatua: 2021-10-26).
  2. ↑ a b c d e Antón, Mauricio. (2013). Sabertooth. Indiana University Press ISBN 978-0-253-01049-0. PMC 857070029. (Noiz kontsultatua: 2021-10-26).
  3. ↑ Leidy, Joseph. (1869). The extinct mammalian fauna of Dakota and Nebraska : Including an account of some allied forms from other localities, together with a synopsis of the mammalian remains of North America. Published for the Academy, by J.B. Lippincott, (Noiz kontsultatua: 2021-10-26).
  4. ↑ Cope, E. D.. (1880-12-01). «On the Extinct Cats of America» The American Naturalist 14 (12): 833–858.  doi:10.1086/272672. ISSN 0003-0147. (Noiz kontsultatua: 2021-10-26).
  5. ↑ a b Feranec, Robert S.. (2004). Isotopic evidence of saber-tooth development, growth rate, and diet from the adult canine of Smilodon fatalis from Rancho La Brea. Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology 206, 303-310 or..
  6. ↑ (Ingelesez) «sabre-toothed cat | Size, Extinction, & Facts» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  7. ↑ «Saber-Toothed Cats» ucmp.berkeley.edu (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  8. ↑ Republic), International Conference on Materials and Applications for Sensors and Transducers (3rd : 2013 : Prague, Czech. Materials and applications for sensors and transducers III : proceedings of the 3rd International Conference : selected, peer reviewed papers from the 3rd International Conference on Materials and Applications for Sensors and Transducers, (IC-MAST 2013), September 13-17, 2013, Prague, Czech Republic. ISBN 978-3-03826-432-3. PMC 880458803. (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  9. ↑ Slater, Graham J.; Van Valkenburgh, Blaire. (2008). «Long in the tooth: evolution of sabertooth cat cranial shape» Paleobiology 34 (3): 403–419.  doi:10.1666/07061.1. ISSN 0094-8373. (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  10. ↑ «Natural History; Merriman & Stock, The Felidae of Rancho La Brea, 1932.» www.prices4antiques.com (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  11. ↑ a b (Ingelesez) Hecht, Jeff. «Sabre-tooth cat had a surprisingly delicate bite» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  12. ↑ a b Rincón, Ascanio D.; Prevosti, Francisco J.; Parra, Gilberto E.. (2011-03-17). «New saber-toothed cat records (Felidae: Machairodontinae) for the Pleistocene of Venezuela, and the Great American Biotic Interchange» Journal of Vertebrate Paleontology 31 (2): 468–478.  doi:10.1080/02724634.2011.550366. ISSN 0272-4634. (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  13. ↑ Kurtén, Björn; Werdelin, Lars. (1990-06-21). «Relationships between North and South American Smilodon» Journal of Vertebrate Paleontology 10 (2): 158–169.  doi:10.1080/02724634.1990.10011804. ISSN 0272-4634. (Noiz kontsultatua: 2021-10-27).
  14. ↑ (Ingelesez) Coltrain, Joan Brenner; Harris, John M.; Cerling, Thure E.; Ehleringer, James R.; Dearing, Maria-Denise; Ward, Joy; Allen, Julie. (2004-03-30). «Rancho La Brea stable isotope biogeochemistry and its implications for the palaeoecology of late Pleistocene, coastal southern California» Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 205 (3): 199–219.  doi:10.1016/j.palaeo.2003.12.008. ISSN 0031-0182. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  15. ↑ (Ingelesez) «Saber-tooth surprise: Fossils redraw picture of the fearsome big cat» Science 2019-08-05 (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  16. ↑ Fennec, R. S. (2005). Growth rate and duration of growth in the adult canine of S. gracilis and inferences on diet through stable isotope analysis. Bulletin of the Florida Museum of Natural History. 45 (4): 369–377 – via University of Florida..
  17. ↑ (Ingelesez) Dantas, Mário André Trindade; Cherkinsky, Alexander; Lessa, Carlos Micael Bonfim; Santos, Luciano Vilaboim; Cozzuol, Mario Alberto; Omena, Érica Cavalcante; Silva, Jorge Luiz Lopes; Sial, Alcides Nóbrega et al.. (2020-07-14). «Isotopic paleoecology (δ13C, δ18O) of a late Pleistocene vertebrate community from the Brazilian Intertropical Region» Revista Brasileira de Paleontologia 23 (2): 138–152.  doi:10.4072/rbp.2020.2.05. ISSN 2236-1715. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  18. ↑ a b (Ingelesez) McHenry, Colin R.; Wroe, Stephen; Clausen, Philip D.; Moreno, Karen; Cunningham, Eleanor. (2007-10-09). «Supermodeled sabercat, predatory behavior in Smilodon fatalis revealed by high-resolution 3D computer simulation» Proceedings of the National Academy of Sciences 104 (41): 16010–16015.  doi:10.1073/pnas.0706086104. ISSN 0027-8424. PMID 17911253. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  19. ↑ (Ingelesez) Pickrell, John. «Saber-Toothed Cats May Have Roared Like Lions» Scientific American (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  20. ↑ (Ingelesez) Radinsky, L.. (1975). «Evolution of the Felid Brain; pp. 243–254» Brain, Behavior and Evolution 11 (3-4): 243–254.  doi:10.1159/000123636. ISSN 0006-8977. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  21. ↑ (Ingelesez) McCall, Sherman; Naples, Virginia; Martin, Larry. (2003). «Assessing Behavior in Extinct Animals: Was Smilodon Social?» Brain, Behavior and Evolution 61 (3): 159–164.  doi:10.1159/000069752. ISSN 0006-8977. PMID 12697957. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  22. ↑ (Ingelesez) Meachen-Samuels, Julie A.; Valkenburgh, Blaire Van. (2010-07-02). «Radiographs Reveal Exceptional Forelimb Strength in the Sabertooth Cat, Smilodon fatalis» PLOS ONE 5 (7): e11412.  doi:10.1371/journal.pone.0011412. ISSN 1932-6203. PMID 20625398. PMC PMC2896400. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  23. ↑ (Ingelesez) DeSantis, Larisa R. G.; Schubert, Blaine W.; Scott, Jessica R.; Ungar, Peter S.. (2012-12-26). «Implications of Diet for the Extinction of Saber-Toothed Cats and American Lions» PLOS ONE 7 (12): e52453.  doi:10.1371/journal.pone.0052453. ISSN 1932-6203. PMID 23300674. PMC PMC3530457. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  24. ↑ a b (Ingelesez) «BBC Three - Walking with Beasts, Original Series, Sabre Tooth» BBC (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  25. ↑ (Ingelesez) «Quest For Fire (film)» Fictupedia Wiki (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  26. ↑ (Ingelesez) «Smilodon (10,000 B.C.)» Non-alien Creatures Wiki (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).
  27. ↑ (Ingelesez) Sabretooth. (Noiz kontsultatua: 2021-10-28).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Smilodon&oldid=9535343"(e)tik eskuratuta