Francis Drake
- Artikulu hau piratari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Drake (argipena)».
Sir Francis Drake (Tavistock, Devon, Ingalaterra, 1540ko otsaila/martxoa-Portobelo, Panama, 1596ko urtarrilaren 27a) itsaslapurra, esploratzailea, esklabo-trafikatzailea, politikaria eta Erregeren Itsas Armadako almiranteorde ingelesa izan zen. Hainbat itsas espedizio zuzendu zituen Iberiar Penintsulan eta Indietan zehar espainiarren interesen aurka eta, Elkano ostean, bera izan zen munduaren inguruan nabigatu zuen hurrengoa.
| Francis Drake | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
Barrutia: Bossiney (en) 
Barrutia: Camelford (en)
Barrutia: Plymouth (en) | |||||||||
| Bizitza | |||||||||
| Jaiotza | Tavistock (en) , 1540ko uztailaren 13a | ||||||||
| Herrialdea |  Ingalaterrako Erresuma | ||||||||
| Bizilekua | Buckland Abbey (en) | ||||||||
| Heriotza | Portobelo, 1596ko urtarrilaren 28a (55 urte) | ||||||||
| Hobiratze lekua | Ozeano | ||||||||
| Heriotza modua | berezko heriotza: disenteria | ||||||||
| Familia | |||||||||
| Aita | Edmund Drake | ||||||||
| Ezkontidea(k) | Mary Newman (en) (1569 - 1582) Elizabeth Sydenham (en) (1585 - 1596) | ||||||||
| Hezkuntza | |||||||||
| Hizkuntzak | ingelesa | ||||||||
| Jarduerak | |||||||||
| Jarduerak | esploratzailea, marinela, militarra, kortsarioa, politikaria eta ingeniaria | ||||||||
| Jasotako sariak | ikusi
| ||||||||
| Zerbitzu militarra | |||||||||
| Adar militarra | Royal Navy | ||||||||
| Gradua | vice admiral (en) | ||||||||
| Parte hartutako gatazkak | Anglo-espainiar Gerra | ||||||||
  | |||||||||
 | |||||||||
.svg){kind=small}
Eraso ugaritan hartu zuen parte, besteak beste, 1587ko Cadizeko erasoa, Armada Garaiezinaren porrota eta 1589ko A Coruñako erasoa... Irudi polemikoa izan zen eta da. Ingalaterra eta Espainia arlo militarrean aurrez-aurrez zebiltzan unean, Espainiarentzat pirata soila izan bazen ere, Ingalaterrarentzat, berriz, heroia, eta koroari eginiko zerbitzuak eskertu nahian, Elisabet I.a erreginak zaldun egin zuen. Espainiara urrea eta zilarra garraiotzen zituzten itsasontziei eraso egiten zieten metal horiek ebasteko eta erreginak, eskertzan, Essexko konte ere egin zuen. Magallanes itsasartea zeharkatzen eta munduari bira emanten lehen ingelesa izan zen.
Biografia aldatu
Francis Drake Tavistocken jaio zen, Devonen, Ingalaterran, 1540ko otsaila edo martxoan. Aita, Edmund Drake, nekazari eta predikatzaile protestantea izan zuen eta ama, berriz, Mary Mylwaye izan zen. Familia protestante honetan 12 anaia-arreba jaio ziren eta Francis izan zen haietatik zaharrena.
1549ko matxinada katolikoaren ondorioz, Drake sendia Kentera migratu beharrean izan zen.
Francis oso gazte hasi zen itsasoan. 13 urte besterik ez zituen merkatal-ontzi batean marinel izan zenean eta 20 urterekin Bizkaiko portuetan ibili ohi zen ontzi batean agintari zen.
1569an, Francis Drake Mary Newmanekin ezkondu zen, baina handik 12 urtera, emaztea hil egin zitzaion.
1585ean, Sydenham haraneko George Sydenhamen -Somerseteko aguazil gorena izan zen hau- oinordeko bakarra zen Elizabeth Sydenhamekin ezkondu zen. Ustez, Drakek seme-alabarik gabe hil zen eta Francis iloba izan zuen oinordeko.
Marinela aldatu
1567ko abenduan, familiartekoa zuen John Hawkinsekin batera ontziratu zen, esklabo-merkataritzan aritzeko xedean. Cabo Verde, Ginea eta San Jorge de Elminatik pasatzean, arraza beltzeko 200 bat pertsona harrapatu eta Atlantiar ozeanoa zeharkatu zuten Dominika, Margarita eta Borburatarantz joan ziren haiek saltzera. Cartagena de Indiasera joateko asmoa zuten, baina ekaitz bortitz batek Mexikoko Golkorantz bidali zituen eta, San Juan de Ulúako gotor-lekua hartu nahian, espainiarrek eraso egin zien eta porrota jasan zuten. Ingelesek barku parea galdu zuten eta atzerantz egin beharrean izan ziren. 1569ko urtarrilaren bukaeran iritsi ziren Ingalaterrara, egoera oso larrian, janik gabe ibili baitziren itzulera hartan.
Formalki tregua egoeran zeuden Espainia eta Ingalaterra, baina ika-mika ugari izan ohi zen itsasoan bi potentzien artean. Espainiarrentzat Ozeano Pazifikoan zebilen edonor pirata zen eta horrela tratatu ohi zituzten.
1570 eta 1571n, bidaia pare bat egin zuen Mendebaldeko Indietara eta 1572ko maiatzaren 5ean, berriro ontziratu zen. Panamako istmoan zegoen Nombre de Dios egoitzari eraso egiteko xedean zihoan, han geratu ohi baitzen espainiar ontziteria Espainiarantz zetorrenean. Uztailean, porrota izan zuen helburu horretan eta zauritu egin zuten, gainera. Urte osoa eman behar izan zuen pareje hartan eta, 1573an, Guillermo Le Testu frantse marinelarekin batera, urre eta zilarrez lepo zetorren espainiar ontziteria harrapatzea lortu zuen azkenean.
1573ko abuztuaren 9an itzuli zen Drake Ingalaterrara eta itzuli ziren 30 marinelak aberats bihurtu ziren. Espainiarekin bakean bazegoen ere, Elisabet erreginak gustura finantzatu zituen Draken espedizioak.[1]
Munduari bira aldatu
1577an, Elisabet I.a Ingalaterrakoak Pazifikorako beste espedizio bat antola zezan eskatu zion Drakeri, espainiar interesen aurka. Urte horretako azaroaren 15ean atera zen Plymouthetik, baina eguraldi txarrak berriro portura itzularazi zion. Abenduaren 13an aterako zen berriz, Pelicanetik. 4 ontzi eta 164 gizon joan ziren berarekin.
1578ko urtarrilaren 19an, Cabo Verdeko kostan Santa Maria izeneko portugaldar ontzia harrapatu zuen eta Hego Ameriketako kosta oso ondo ezagutzen zuen Nunho da Silva kapitaina hartu zuen berarekin[2]. Apirilaren hasieran Brasil inguruan zeuden, Rio de la Plata jarraitu zuten eta San Julianen hornitu. Nahikoa eskifaia ez zutela eta hantxe utzi zituzten 2 ontzi. Abuztu bukaeran, Magallanes itsasartea zeharkatzeari ekin zioten, baina egoera latzagoan zeuden orain, ontziak eta gizonak galdu baitzituzten indioekin borrokan.
1579an, Drake Kalifornia iparraldean zen, Espainia Berrian. Portu bat eraiki zuen, ontziak konpondu eta hornitu eta bertakoekin harremanak sustatu. Britainiarrentzako eskuratu nahi zuen lurraldea eta Nova Albion izena eman zion. Iparmendebaldeko pasabidea bilatzeari eman zion gero, Pazifikoa eta Atlantikoa komunikatu ahal izateko.
Ondoren, mendebalderantz abiatu zen, Moluka uharteetaraino iritsiz. Esperantza Oneko lurmuturra inguratu eta, 1580ko uztailean, Sierra Leonara iritsi zen. Urte horretako irailean, Golden Hind ontzia Plymouthera iritsi zen. Bertan zetorren Drake eta 59 kide zituen ondoan. Espainiarrei harrapatutako espezia eta aberastasun ugari ere bazetorren haiekin batera.
Ohore asko egin zizkioten Inglaterran. Magallanes itsasartea zeharkatzen zuen lehen ingelesa zen eta munduari bira ematen ere bai. Aurrea hartu zioten Elkanok edo Andres Urdanetak, baina Frances hori lortu zuen lehen ingelesa zen. 1581eko apirilaren 4an, Deptford portuan atrakatuta zegoen Golden Hind ontzian egin zioten zeremonian, erreginak zaldun egin zuen. Sir titulua erabiliko zuen handik aurrera eta Sic parvis magna idatzia eramango zuen bere eskudoak (Handi oro txikitik hasi behar)[3].
Ondorengo urteetan, itsasoratu gabe egon zen eta Plymoutheko alkate ere egin zuten. Ingalaterrako Legebiltzarreko kide ere bai, eta Bossineyko edo Plymoutheko ordezkari izan zen era berean.
Espainiarekin gerra aldatu
1585ean, ingeles piratek espainiar ontziteriari egiten zizkieten erasoak eta ingelesek Espainiaren aurka zeuden Herbeherei eskainitako laguntza zela-eta, Ingalaterra eta Espainiaren arteko gatazkak eztanda egin zuen. Elisabet I.a erreginak Drakeri eman zion Indietako lurralde espainiarrei eraso egingo zien eskuadroi baten agindua.
Lehenengo espedizioa Indietara (1585–1586) aldatu
1585eko irailaren 14an, Drake Plymouthetik atera zen, 21 ontzi eta 2.000 gizonen ondoan. Lisboa zuen helburu. Galizian zehar zihoanean, Bayonako uharteak sakeatu zituen eta Vigo blokeatu, hemen eta han azienda harrapatzen zielarik. Vigokoak erasoari erantzuteko prest agertu ziren eta ingelesek atzera egin behar izan zuten, ganadua utzi eta ontzietan alde eginez, Kanaria uharteetarantz.
Indietarako bidean, La Palma, Hierro eta Cabo Verden zeuden hainbat karabela ere lapurtu zuen eta Santiagori su eman zion. Atlantikoa zeharkatu eta indioak bakarrik bizi ziren Dominikara iritsi zen eta San Kristobalgo uhartera gero.
1586ko urtarrilaren 1ean, Hispaniolara iritsi zen eta 1.200 gizonek Santo Domingo hiria hartu zuten, espainiarrei erreskatea eskatuz. Hilabete geroago, hiriari su emana zion eta 25.000 dukat jasota zituen. Erretiratu eta itsasora itzuli ziren.
Antzekoa gertatu zen Cartagena de Indiasen. Otsailaren 10 hasi zen erasoa eta 6 astez egon ziren han, 107.000 dukat jaso zituzten arte.
Martxoaren 1ean, espainiar edo indioekin borrokan aritu eta gero, ez zuten baja asko, baina sukar horiek eraso itzela egin zien eta Cartagenatik atera ziren Ingalaterrara itzultzeko asmoz. Apirilaren 27an, Kuba ekialdean zeuden eta Floridarantz egin zuten. Maiatzaren 28an, San Agustin gotorlekura iritsi ziren eta hari ere su eman zioten. Roanoke uhartean, Ingalaterrara itzuli nahi zuten 100 bat kolono jaso zituen eta, 1586ko uztailaren 28an, Drake eta bere flota Portsmouthera iritsi ziren.
Espedizioa Iberiar penintsulara (1587) aldatu
1587an, Drakek Filipe II.a Ingalaterra inbaditzeko asmoz antolatzen ari zen flotari egin zion eraso. Cádiz sakeatu eta Itsas Armada Garaiezina izango zenaren 30 ontzi baino gehiago suntsitu zuen. Lisboara itzuli zen eta Santa Cruz markesa zen Álvaro de Bazánen ontziteriari mehatxu egin zion, baina ez zion erasorik egin. Azore uharteetan, Indietatik, aberastasunez lepo zetorren San Felipe karraka harrapatzeko aukera izan zuen. Arrakasta hain izan zen handia, espainiarren Ingalaterra inbaditzeko planak urtebetez atzeratu beharrean izan zirela.
Itsas Armada Garaiezina (1588) aldatu
1588an, Medina-Sidoniako dukeak agindutako Itsas Armada Garaiezina deitu zioten ontziteria ikaragarriak Plymouthi egin izon eraso. Charles Howard zen ingelesen buru, baina hantxe zen Francis Drake almiranteordea ere eta ez zen makal ibili, Andaluziako ontziteriaren komandante zen Pedro de Valdésen ontzia harrapatu baitzuen beste batzuren artean. Ingelesen hitzetan, Drake bolotan jolasean omen zegoen, erasoaren berri jaso zuenean eta horrela esan omen zuen:
| « | Partida bukatzeko beta badugu. Gero espainiarrei irabaziko diegu[4] | » |
Britainiar Itsas Armada Garaiezina (1589) aldatu
Itsas Armada Garaiezinaren porrotaren ondoren, Ingalaterrak probetxu atera nahi izan zion deskalabro hari eta bere Armada Garaitezin propioa antolatzeko erabakia hartu zuen. Bitxia bada ere, berriro izen ponpoxoa zeraman espedizio honek ere aurrekoaren paradero berdina izan zuen eta Draken beheraldiari eman zion hasiera.
Ingelesek espainiar kostari eraso eta sakeatu nahi zuten eta, bide batez, Portugalen Filipe II.aren aurkako altxamenduari lagundu. Azore uharteez jabetzen era saiatu ziren, base ezin hobea baitzen Atlantiko erdian, espainiar flotei eraso egiteko. Drakek A Coruñari ere eraso zion, baina atzerarazi egin zuten.
Portugaldarrak Filipe II.aren aurka altxatzeko ahalegina ere bertan behera geratu zen eta Azoretako asmoak ere bai. Atzerantz egin behar izan zuen, ezer lortu gabe eta galera handiak jasanez: 12.000 gizon eta 20 ontzi.
Ez zuen eskuhutsik itzuli nahi ordea, eta 4 egunez, defentsarik gabe zegoen Vigori egin zion eraso. Eskifaia desesperatuta zegoen ordurako eta erabat birrindu zuen hiri gaixoa. Hemen ere Drakek galerak jasan zituen - 500 gizon -. Ingalaterran ikerketa egin zutenean, ez zuten garbi ikusi Draken ekina eta, kritiken ondorioz, Plymouth kostaren defentsa egiten utzi zuten, kanpora ateratzen hurrengo 6 urteetan utziko ez ziotelarik.
Heriotza: Indietarako bigarren espedizioa (1595–1596) aldatu
1595ean, gerra gaizki zihoakien ingelesei eta Drakek, Panaman, handik Karibeko espainiar jabegoa dantzan jartzeko xedean, behin-betiko basea ezartzea ahalbidetuko zion erasoaldi ausartago bat proposatu zion Elisabet erreginari
Horrela lortu zuen zegoen ostrazismotik ateratzea eta gutxiago ziren indar espainiarrek hainbat porrot jasanaraziko zien kanpaina luze eta tamalgarri bati eman zion hasiera. Galeoi bat harrapatzen saiatu zen San Juan de Puerto Ricon, baina espainiar artileriak ontziari eman zioten eta, Drakek biziraun bazuen ere, ingeles ofizial pare bat hil zuten. Handik gutxira, berriro saiatuko zen San Juani eraso egiten, baina don Pedro Téllez de Guzmánek agindutako fragatek uxatu zuten.
Enríquez eta Agüero kapitainek agindutako 120 espainiar soldadu ez baziren ere, Panaman ere porrota jasan zuen
1596ko urtarrilean, Drakek 56 urte zituen eta disenteriak hartu zuen. Hilaren 28an hil zen Portobelo parean, Panamán, testamentua egin eta bere hiloba Francisi ondare guztia utziz. Thomas Baskerville geratuko zen espedizio-buru. Gorpua itsasora bota zuten, egin ohi lez. Britainiar flota berriro porrotera joan zen Isla de la Juventuden, oraingoan Bernardino González de Avellaneda eta don Juan Gutiérrez de Garibayk aigndutako eskoadraren aurrean. John Hawkins ere hil zen espedizio tamalgarri hartan eta espainiarrek 3 ontzi harrapatu zizkien, 17 hondoratu eta 2.500 heriotza eragin eta beste 500, berriz, preso hartu.
Urte hartako ekainaren 20an, Medina-Sidoniako markesari Drakeren heriotzaren berri ematen zion gutuna iritsi zitzaion, gorpua barrikan sartuta Ingalaterrarantz zihoala esaten zuelarik, baina Drake behin eta berriro zeharkatzen aritu zen ozeanoan geratu zen[5].
Literatura eta herri-kultura aldatu
Ingelesen isiltasun-politika gorabehera, Drakeren bidaiak mapa eta atlas ugaritan jasota agertu ziren, bere garaian oso hedatuak eta ezagunak. Oro har, bere bizitza eta munduari bira emateko bidaia inspirazio iturri izan ziren literatur lan garaikide eta ondorengo batzuetarako[6]:
- Juan de Castellanosek bere «Discurso de Francisco Drake» eskainiko zion, 1596 inguruan bere Elegías de hombres ilustres liburuan idatzia, baina, bere garaian, itsas inteligentzia militarragatik zentsuratua. Hain zen egiazkoa bere informazioa, ezen Pedro Sarmiento de Gamboak interpretatu baitzuen Indietako kostaldeak pirateriaren aurka defendatzearen aurka joka zezakeela. 1921ean argitaratu zen lehen aldiz.
- Lope de Vegak, Dragontea bere olerki epikoa, Drakek Diego Suarez de Amaya Jainkoaren Izena-ko alkatearen aurka jasandako porrotari eskaini zion.
- Juan de Miramontes Zuazolak Armas Antarticas liburuan aipatzen du bere balentria, 1609an idatzia baina 1921era arte ezkutatua.
- Francisco Drake La novia del hereje (1854) eleberriko antagonista da, Vicente Fidel Lópezena.
- Gabriel Garcia Marquezek Drakek Riohachari egindako erasoa aipatzen du Buendía eta Iguaran familien arteko istorioaren hasiera gisa, Cien años de soledad lanaren hasieran. La increíble y triste historia de la cándida Eréndira y de su abuela desalmada istorio sinestezin eta triste ipuinean ere aipatzen du, Erendirak hartzen duen pistola bati erreferentzia egitean. Ulisesek, bere laguntzaileak, honela dio: «Ez du balio. Francis Drakerena zen».
- Manuel Mujica Lainezek bere izena aipatzen du La enamorada del Pequeño Dragón (Misteriosa, Buenos Aires) ipuinean, Drakeren ilobarekin maitemintzen den neska gazte bati buruzkoa.
- José Milla y Vidaurrek Drake egiten du pertsonaiarik aipatuenetako bat El visitador obran.
- David Silvestrek 2007an argitaratutako La Rosa Inglésa espainiar tragedian aipatzen du.
- Ricardo Latcham ingelesak idatzitako Guayacángo piraten altxorra fikzio historikoko lanean ere aipatzen du.
Erreferentziak aldatu
- ↑ (Gaztelaniaz)https://books.google.es/books?id=F-8GAAAAYAAJ&pg=PA457&output=html&hl=es
- ↑ (Gaztelaniaz)http://memory.loc.gov/cgi-bin/ampage?collId=rbdk&fileName=d001/rbdkd001.db&recNum=19
- ↑ (Ingelesez)https://archive.org/details/lifevoyagesexplo00barrrich
- ↑ (Gaztelaniaz)http://www.grijalvo.com/Albaiges/Leyendas_Invencible.htm
- ↑ (Ingelesez)http://memory.loc.gov/cgi-bin/ampage?collId=rbdk&fileName=d013/rbdkd013.db&recNum=0&itemLink=h?intldl/rbdkbib:@field%28DOCID+@lit%28rbdk000014%29%29
- ↑ Redondo, José María García; Bueno, Consuelo Varela. (2013). «Ecos literarios y memoria cartográfica del Famous Voyage de Francis Drake» Anuario de estudios americanos 70 (2): 441–478. ISSN 0210-5810. (Noiz kontsultatua: 2023-02-12).
Kanpo loturak aldatu
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Francis Drake  |
Datuak: Q36517
Multimedia: Francis Drake / Q36517
