Wikipedia

Sinfonia

Sinfonia mendebaldeko musika klasikoan hedatutako konposizio musikal mota da, gehienetan, orkestrarako konposatua. Eskuarki, lau mugimendutan banatuta dago, bakoitza une eta egitura desberdinarekin. Hasiera batean, ondoren interpretatzen zenarekin zerikusirik izan gabe interpretatzen ziren.

Gustav Mahlerren 8. sinfoniaren estreinaldia Philadelphiako orkestraren eskutik, 1916.

Definizioa aldatu

Terminoak antzinako greziar aroan sortu zenetik esanahi asko izan baditu ere, XVIII. mendearen amaieran, hitzak gaur egun ohikoa den esanahia hartu zuen: normalean sekzio edo mugimendu ezberdinez osatuta dagoen obra, askotan lau, lehen mugimendua sonata formakoa delarik. Sinfoniaren forma aldatu egin da garai klasikoaren, erromantikoaren eta XX. mendearen arteko denborarekin; adibidez, Arthur Threisherren sinfonia garaikideak hiru mugimendukoak dira.

Sinfonia bat interpretatzeko, orkestraren tamaina ez da aldaezina. Denborarekin, oro har, hazi egin da: dozena pare bat instrumentu dituen ganbera-orkestra bat Joseph Haydnen sinfonia bat interpretatzeko nahikoa denean, Gustav Mahlerren sinfonia batek zenbait interprete gehiago behar ditzake. Ia beti, orkestra batek osatzen du, eta, hariz (biolina, biola, biolontxeloa eta kontrabaxua), metalez, zurezko haize-instrumentuez eta perkusioz osatutako atal batek osatzen du. Sinfoniak instrumentuen zati guztiak biltzen dituen partitura musikal batean idazten dira. Orkestrako musikariek beren instrumenturako idatzitako musika duten zatiekin soilik jotzen dute. Sinfonia batzuek ahots zatiak ere badituzte, adibidez, Ludwig van Beethovenen Bederatzigarrena. Garai klasikoan, famatuak dira Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart eta Beethovenen sinfoniak.

Sinfoniak heldutasuna lortu zuen Beethovenekin. Haren sinfoniek lehen Allegro mugimendu sonata bat izaten zuten, mugimendu geldo bat (batzuetan, gai eta bariazio moduan), erritmo hirutarreko mugimendu bat (normalean, scherzo bat; lehen, ohikoa, minueto eta hirukote bat zen), eta, azkenik, beste mugimendu azkar bat (rondo). Badira azken mugimendu bat forma-sonata gisa idatzita duten sinfoniak. Frantziako eta Italiako operen oberturen alderdiak hartzen ditu, eta bere egiturak Kochen ereduari jarraitzen dio: allegro, andante eta liriko, eta allegro homofonikoa.

Historia aldatu

Jatorria aldatu

Sinfonia hitza latinezko symphonĭa hitzetik dator, eta hau, berriz, antzinako grezieratik: συμφωνία, «soinu egokia» (symphōnía). Hitzak kontzeptu desberdinei egiten zien erreferentzia, azkenean forma musikal bat izendatuz gaur egungo esanahian finkatu baino lehen[1].

Greziar teoria berantiarrean eta Erdi Arokoan, hitza kontsonantziarako erabiltzen zen, «diaphōnia»ren aurkaritzan. Erdi Aroan eta geroago, sinfonia latindarra hainbat instrumentu deskribatzeko erabili zen, batez ere aldi berean soinu bat baino gehiago sortzeko gai zirenak. Isidoro Sibiliakoa izan zen sinfonia hitza bi buru zituen danbor baten izen gisa erabili zuen lehena, eta 1155etik 1377ra bitartean, symphonie forma frantsesa organistrum edo zarrabetearen izena zen. Erdi Aroko Ingalaterra berantiarrean, sinfonia bi zentzuetan erabili zen, baina, XVI. mendetik aurrera, dulzemelearen sinonimoa zen. Alemanez, Symphonie termino generikoa izan zen espinetentzat eta birjinalentzat, XVI. eta XVIII. mendeen artean[2].

Elkarrekin jo esanahiaren zentzuan, hitza XVI. eta XVII. mendean argitaratutako zenbait konpositoreen izenburutan agertzen da, esaterako, 1697an eta 1615ean, hurrenez hurren, argitaratutako Giovanni Gabrieliren Sacrae Symphoniae eta Symphoniae sacrae, liber secundus lanetan; Eclesiastiche sinfonie, dette canzoni in aria francese, per sonare, et cantare, op.16 Adriano Banchierik 1607an argitaratua; Sinfonie musicali, op.18 Ludovico Grossi da Viadanarena 1610ean argitaratua; eta Symphoniae sacrae I, op.6, eta Symphoniarum sacrarum secunda pars, op. 10 Heinrich Schützena, 1629an eta 1647an, hurrenez hurren, argitaratuak. Viadanaren bilduma izan ezik, musika instrumentala eta sekularra biltzen zuena, guztiak obra bokalak eta sakroak ziren, batzuetan instrumentuekin lagunduta[3][4].

Barrokoa aldatu

XVII. mendean, aro barrokoaren zatirik handienean, sinfonia terminoa hainbat konposizio ezberdinetarako erabili zen, operetan, sonatan eta kontzertuetan erabilitako pieza instrumentalak barne, normalean obra handiago baten zati bezala. Operako sinfonia edo italiar obertura, XVIII. mendean, hiru mugimendu kontrastedun egitura estandar bat zuen: azkarra, geldoa, azkarra eta dantzaren antzekoa. Forma hori jotzen da orkestra sinfonikoaren aitzindari zuzentzat. Obertura eta sinfonia hitzak trukagarritzat jo ziren XVIII. mendearen zati handi batean.

XVII. mendean, instrumentu multzo handi baterako konposatutako piezek ez zuten, zehazki, zein instrumentuk jo behar zuten adierazten, XIX. mendetik gaur egunera arte egin ohi den bezala. XVI. mendeko konpositoreek piezak idatzi zituztenean, espero zuten obra horiek edozein musikari taldek interpretatzea. Adibide bat jartzearren, XIX. mendeko lan batean baxu lerroa biolontxelo, kontrabaxu bikoitz eta beste instrumentu zehatz batzuetarako markatuta dagoen bitartean, XVII. mendeko obra batean, sinfonia baterako pieza basso continuo batek ez luke zehaztuko zein instrumentuk interpretatuko lukeen papera. Piezaren emanaldia biolontxelo eta klabikordioa bezain talde txiki batekin egin zitekeen. Hala ere, emanaldi baterako aurrekontu handiagoa edukiz gero eta soinu handiagoa behar izanez gero, basso continuo talde batek hainbat instrumentu (klabikordioa, lutea, etab.) eta baxu instrumentu ezberdin batzuk (biolontxeloa, kontrabaxua, biola, edo serpentoi batek interpreta litzake.

Musika adeitsu eta klasizismokoa aldatu

 
Joseph Haydn, sinfonien konpositore ospetsua, Morzin familiarekin Vienan egin zuen egonaldian aurkitu zuen forma hori, 1757an

LaRue, Bonds, Walsh eta Wilson-ek The New Grove Dictionary of Music and Musiciansen bigarren edizioan idazten dute «sinfonia izugarrizko intentsitatez landu zela XVIII. mendean»[5][Oh 1], Paper garrantzitsua jokatu zuen bizitza publikoan, erlijio-zerbitzuak barne[5], baina, emanaldi sinfonikoetarako, laguntza eremu bereziki sendoa aristokrazia izan zen. Vienan, beharbada sinfonien konposiziorako Europako lekurik garrantzitsuena zenean: «Literalki, ehunka familia noblek musika-establezimenduen alde egin zuten, denbora, oro har, Vienaren eta beren arbasoen ondasunen artean (Inperioko beste leku batzuetan) banatuz»[6]. Orduko orkestraren tamaina normala nahiko txikia zenez, gorteko establezimendu horietako askok sinfoniak interpretatzeko gai ziren. Joseph Haydn gazteak, 1757an Morzin familiarentzat musika-zuzendari gisa lehen lana hartu zuenean ikusi zuen bere orkestra propioa musika-eszena bizi eta lehiakor baten parte baino ez zela familia Vienan zegoenean eta aristokrata ugarik beren taldeekin kontzertuak babesten zituztela[7]

LaRue, Bonds, Walsh eta Wilsonen artikuluak orkestra sinfonikoaren hedapen mailakatua arakatzen du XVIII. mendean[8]. Hasieran, sinfoniak hari-sinfoniak ziren, lau zatitan idatziak soilik: lehen biolina, bigarren biolina, biola eta baxua[Oh 2]. Batzuetan, lehen sinfonistek biola zatia ere alde batera utzi zuten, horrela hiru zatiko sinfoniak sortuz. Baxu zati jarraitu bat ere ahal izan zen, zeinak fagot bat eta klabezin bat edo akordeko beste tresna bat zituen[9].

Multzo xume honi egindako lehen gehikuntzak tronpa pare bat izan ziren; batzuetan oboe pare bat, eta, gero, tronpa eta oboe biak batera. Mendean, beste instrumentu batzuk gehitu zitzaizkion orkestra klasikoari: flautak (batzuetan oboak ordezkatuz), fagotentzako zati bereiziak, klarineteak, tronpetak eta tinbalak. Obrak aldatu egin ziren partituran, tresna gehigarri horietako zein agertuko zen kontuan hartuz. Kide handiko orkestra klasikoak, mende amaieran kide handieneko sinfonietarako zabaldua, arestian aipatutako hari-estandarren multzoa zuen, haize-bikoteak (txirulak, oboeak, klarineteak, fagota), tronpa pare bat eta tinbalak. Teklatuzko tresna jarraitua (klabezina edo pianoa) aukerakoa zen oraindik.

 
Wolfgang Amadeus Mozartek 24 urtetan, gutxienez, 47 sinfonia konposatu zituen

Sinfoniaren estilo italiarra, (opera-antzokietan, askotan, obertura eta atsedenaldi gisa erabiltzen dena), hiru mugimenduko forma estandar batera aldatu zen: mugimendu azkar bat, mugimendu motel bat eta beste mugimendu azkar bat. XVIII. mendean, ohitura bihurtu zen lau mugimenduko sinfoniak idaztea[10] hurrengo paragrafoan deskribatutako ildoei jarraituz. Hiru mugimenduko sinfonia, poliki-poliki, itzaltzen joan zen; Haydnen lehen hogeita hamar sinfonien erdiak, gutxi gorabehera, hiru mugimendu ditu; Wolfgang Amadeus Mozarten ustez, hiru mugimenduko sinfonia araua zen, beharbada bere lagun Johann Christian Bach-en eraginpean[Oh 3]. 1786ko Mozarten Praga sinfonia da hiru mugimenduko sinfonia klasikoaren adibide berantiar azpimarragarri bat[11][12].

Bilakaera horretatik sortu zen lau mugimenduen forma honako hau izan zen:

  1. Irekiera sonata bat edo allegro a.
  2. Andante moduko mugimendu geldoa.
  3. Minuet edo scherzo a hirukotearekin.
  4. Allegroa, rondoa edo sonata.

Diseinu horren aldaketak (mugimendu ertainen ordena aldatzea edo lehen mugimenduari sarrera geldoa gehitzea) arruntak ziren. Haydn, Mozart eta bere garaikideek, lau mugimenduen forma musikara edo hainbat instrumentutara mugatu zuten ganbera orkestrarako, hala nola laukoteetara, nahiz eta Ludwig van Beethovenez geroztik sonata bakarlariak lautan bezain sarri idazten diren hiru mugimendutan[13].

Lehen sinfonien konposizioa Milanen, Vienan eta Mannheim-en zentratu zen. Milango eskola Giovanni Battista Sammartinirengan zentratu zen, eta Antonio Brioschi, Ferdinando Galimberti eta Giovanni Battista Lampugnani barne hartu zituen. Vienako formaren lehen adierazleek Georg Christoph Wagenseil, Wenzel Raimund Birck eta Georg Monn izan ziren, eta ondorengo sinfonia garrantzitsuen vienar konpositoreek, berriz, Johann Baptist Wanhal, Carl Ditters von Dittersdorf eta Leopold Hofmann. Mannheimeko eskolak Johann Stamitz bere baitan hartu zuen[14].

XVIII. mendearen azken zatiko sinfonista garrantzitsuenak dira: Haydn, gutxienez, 106 sinfonia idatzi zituena 36 urtetan[15], eta Mozart, gutxienez, 47 sinfonia 24 urtetan[16].

Erromantizismoa aldatu

 
Ludwig van Beethovenek sinfonia genero oso hedatua bihurtzen lagundu zuen.

XIX. mendearen hasieran, Ludwig van Beethovenek kantitate handitan ekoiztutako eguneroko genero baten sinfonia, horrenbestez, modu goren batera igo zuen, non konpositoreak musikaren potentzial gorena lortzen ahalegindu ziren obra gutxi batzuetan[17]. Hasieran, bere modeloak, Mozart eta Haydn, zuzenean berdintzen zituzten bi lan egin zituen; gero, zazpi sinfonia gehiagorekin (Hirugarren Sinfoniarekin hasita) generoaren irismena eta anbizioa hedatu zuen. Bere Bosgarren Sinfonia, beharbada sinfoniarik ospetsuena da; emozionalki trumoitsua den do minorreko irekiera-mugimendutik klabe maiorreko amaiera garailera igarotzeak eraman zuen ondorengo sinfonistek, hala nola Johannes Brahms[18] eta Gustav Mahler[19], onartutako eredura. Bere Seigarren Sinfonia obra programatikoa da, txori-kantuen imitazio instrumentalak eta ekaitza aurkezten dituena, eta, modu ez oso konbentzionalean, bosgarren mugimendu bat (sinfoniek, gehienez, lau mugimendu izaten zituzten). Bere Bederatzigarren Sinfoniak ahots bakarlarientzako zatiak eta azken mugimenduko korua biltzen ditu, eta horrek koral sinfonia bihurtzen du[20].

Franz Schuberten sinfonietatik, bi errepertorioko funtsezko elementuak dira, eta maiz interpretatzen dira. Bere Zortzigarren Sinfoniatik (1822), lehen bi mugimenduak baino ez zituen osatu; lan oso erromantiko hori bere goitizenagatik deitzen zaio Bukatugabea. Bere azken sinfonia osoa, Bederatzigarrena (1826), lan izugarria da Klasizismoaren hizkuntzan[21].

Lehen erromantikoetatik, Felix Mendelssohnek (bost sinfonia, gehi hamahiru hari-sinfonia) eta Robert Schumannek (lau) sinfoniak idazten jarraitu zuten molde klasikoan baina beren lengoaia musikala erabiliz. Aitzitik, Hector Berliozek programa-lanak bultzatu zituen, Romeo eta Julieta sinfonia dramatikoa, Harold Italian biolarako sinfonia eta jatorrizko Sinfonia Fantastikoa barne. Azken hori ere programa-obra bat da, eta martxa bat, bals bat eta bost mugimendu ditu ohiko lauen ordez. Bere laugarren eta azken sinfonia, Grande Symphonie Funèbre et Triomphale (jatorriz Symphonie Militaire izenekoa), 1840an konposatu zuen berrehun kideko musika banda militar batentzat, aire zabalean interpretatzeko, eta banda-sinfonia baten adibide goiztiarra da[22]. 1851n, Richard Wagnerrek adierazi zuen Beethovenen ondorengo sinfonia guztiak epilogo bat besterik ez zirela, funtsean ezer berririk eskaintzen ez baitzuten. Izan ere, Schumannen azken sinfoniaren ondoren, 1850ean konposatutako Hirugarrena, bi hamarkadatan Franz Liszten poema sinfonikoak sinfonia eskala handiko musika instrumentalaren forma nagusi gisa baztertu zuela zirudien. Hala ere, Lisztek bi sinfonia koral programatiko ere konposatu zituen, Fausto eta Dante. Sinfonia beste era batera eklipsatu bazen ere, ez zen denbora asko igaro, 1870 eta 1880ko hamarkadetan «bigarren aro» batean, berpiztu baino lehen, Anton Bruckner, Johannes Brahms, Piotr Ilitx Txaikovski, Camille Saint-Saëns, Aleksandr Borodin, Antonín Dvořák eta César Francken sinfoniekin, neurri handi batean Berlioz eta Liszten elementu programatikoak saihestu zituztenak eta, gutxienez mende batez, kontzertuen errepertorioan nagusi izan zirenak[17].

XIX. mendean, konpositoreek orkestra sinfonikoaren tamaina handitzen jarraitu zuten. Mende hasieran, eskala handiko orkestrak flauta, oboe, klarinete, fagot, tronpa, tronpeta eta, azkenik, tinbalen multzo batek osatuko luke[23]. Hau da, esaterako, Beethovenen Lehen, Bigarren, Laugarren, Zazpigarren eta Zortzigarren sinfonietan erabilitako partitura. Tronboiak, lehenago musika sakrora eta antzerkira mugatu zirenak, orkestra sinfonikora gehitu ziren, bereziki Beethovenen Bosgarren, Seigarren eta Bederatzigarrenean. Dunbal, triangelu eta txindaten konbinazioa (batzuetan pifanoa ere), XVIII. mendeko musikagileek turkiar erako musika deiturikoan efektu kolorista gisa erabili zutena, gero eta gehiago erabiltzen hasi zen XIX. mendearen bigarren erdian genero konnotazio horiek gabe[23]. Mahlerren garaian, konpositore batek sinfonia bat idatz zezakeen orkestra instrumentuen benetako bilduma bat egiteko[23]. Instrumentu ugari gehitzeaz gain, XIX. mendeko sinfoniak, pixkanaka, hari-instrumentu interprete gehiagorekin eta haize zati gehiagorekin gehitu ziren, eta, beraz, orkestra nabarmen hazi zen kopuruan, baita kontzertu aretotan ere[23].

Erromantizismo berantiarra, modernismoa eta postmodernismoa aldatu

XIX. mendearen amaiera aldera, Gustav Mahler sinfonia luzeak eta eskala handikoak idazten hasi zen, eta XX. mendearen hasierara arte jarraitu zuen konposatzen. Bere Hirugarren Sinfonia, 1896an osatua, emanaldi gehienetarako ehun minutu inguruko iraupenarekin, erregulartasunez interpretatutako sinfoniarik luzeenetakoa da. Zortzigarren Sinfonia 1906an konposatu zen, eta Milen Sinfonia ezizena jaso zuen, berau burutzeko behar ziren ahots ugariengatik.

XX. mendeak dibertsifikazio handiagoa ikusi zuen konpositoreek sinfonia izendatu zituzten obren estiloan eta edukian[24]. Konpositore batzuek, Dmitri Shostakovitx, Sergei Rakhmaninov eta Carl Nielsen barne, lau mugimenduren forma tradizionalean idazten jarraitu zuten, eta beste konpositore batzuek, berriz, ikuspegi desberdinak hartu zituzten: Jean Sibeliusen Zazpigarren Sinfonia, azkena, mugimendu batez osatua; Richard Straussen Alpeetako Sinfonia, mugimendu bakar batean eta hogeita bi zatitan banatua, mendietan zehar hamaika orduko igoera bat zehazten du, eta Alan Hovhanessen bederatzigarren sinfonia, Saint Vartan (hasiera batean op. 80 eta op. 180ra aldatua), 1949-1950ean konposatua, hogeita lau zatitan banatua dago[25]. Sinfonien iraupenean, antzeko barietatea ikusi zen; Gustav Mahlerrek interpretatzeko ordubete baino gehiago behar duten obra izugarriak konposatzen jarraitu zuen, baina beste batzuk, Havergal Brian kasu, 1927an osatu zuen bere lehen sinfoniak, Gotikoak, ia bi ordu irauten du. Eskalaren beste muturrean, Darius Milhauden 1. Sinfonia Txikiaren interpretazio batek, 1917an konposatua, hiru minutu eta erdi besterik ez du irauten.

XIX. mendearen amaieran, kezka bat sortu zen lau mugimenduko sinfonia tradizionala ikuskera formal subsumitu bakar batean bateratzeko, forma sinfoniko bidimentsionala deiturikoa, eta inflexio-puntu nagusia Arnold Schönberg-en 1. Ganbera Sinfonia, op. 9 (1909) delakoan aurkitu zuen. 1920ko hamarkadan, sinfonia hori jarraitu zuten mugimendu bakarreko beste sinfonia alemaniar nabarmen batzuek: Kurt Weill-en Lehen sinfonia (1921), Max Butting-en Ganbera Sinfonia (1923) eta Paul Dessau--ren Sinfonia (1926) barne[26].

Esperimentazio horrekin batera, XX. mendeko beste sinfoniak nahita saiatu ziren XVIII. mendeko generoaren jatorria gogora ekartzen, baita formari eta musika estiloari dagokionez ere, Sergei Prokofieven 1916-1917ko sinfonia Klasikoa eta 1938-1940 bitartean konposatutako Ígor Stravinskyren do sinfoniaren adibide nabarmenekin.

Hala ere, joera batzuek bere horretan jarraitu zuten. Lan bat sinfonia izendatzeak nolabaiteko sofistikazioa eta helburuaren seriotasuna zekarren. Sinfonietta hitza sinfonia bat baino helburu apalagoak edo arinagoak dituen lan laburrago bat izendatzeko erabili zen, hala nola Prokofieven orkestrarako Sinfonietta[27][28].

Mendearen lehen erdi aldean, konpositore modernistak, hala nola Edward Elgar, Gustav Mahler, Jean Sibelius, Carl Nielsen, Ígor Stravinsky, Bohuslav Martinů, Roger Sessions, Sergei Prokofiev, Rued Langgaard eta Dmitri Xostakovitx, sinfoniak konposatu zituzten esparru, aberastasun, originaltasun eta adierazpen premiaz apartekoak[29]. Sinfonia baten esanahiaren neurria sortu zen garaiko forma tenporalari buruzko ikuskerak islatzen dituen maila da. XX. mendean, neurri hori betetzen duten bost konpositore dira: Sibelius, Stravinsky, Luciano Berio (bere Sinfonian, 1968-1969), Elliott Carter (Hiru orkestraren sinfonian, 1976) eta Pelle Gudmundsen-Holmgreen (Symphonia/Antiphonian, 1980)[30].

XX. mendearen erdialdetik XXI. mendera arte, sinfoniarekiko interesa piztu egin da konpositore postmodernista asko kanonari nabarmen gehituz, batez ere Erresuma Batuan: Peter Maxwell Davies (10)[31], Robin Holloway (1)[32], David Matthews (9)[33], James MacMillan (4)[34], Peter Seabourne (4)[35] eta Philip Sawyers (3)[36].

Kontzertu talderako sinfoniak aldatu

Hector Berliozek, 1840an, Grande Symphonie Funèbre et Triomphale idatzi zuen banda militarrarentzat. Anton Reicha-k bere lau mugimenduko Commemoration sinfonia konposatu zuen (Musique pour célébrer le Mémorie des Grands Hommes qui se sont Illustrés au Service de la Nation Française izenez ere ezaguna) haize-talde handirako 1815ean, Luis XVI.a eta Maria Antonieta berrehorzketarekin lotutako zeremonietarako[37].

Hasierako ahalegin horien ondoren, haize-bandetarako sinfonia gutxi idatzi ziren XX. mendera arte, kontzertu-bandarako iragan mendeetan baino sinfonia gehiago idatzi baitziren. Adibideak 1932tik aurrera badauden arren, garrantzi handiko lehen sinfonia Nikolai Myaskovskyren 19. sinfonia, op. 46, 1939an osatua izan zen[38]. Beste adibide batzuk dira: Paul Hindemith-en bandarako si bemoleko sinfonia, 1951n konposatua; Morton Gould-en West Point 4. sinfonia, 1952an konposatua; Vincent Persichettiren 6. sinfonia, op. 69, 1956an osatua; Vittorio Gianniniren 3. sinfonia, 1958an konposatua; Alan Hovhanessen 4. sinfoniak, op. 165, 7. zenbakia, Nanga Parvat, Op. 175, 14. zenbakia, Ararat, Op. 194, eta 23. zenbakia, Ani, op. 249, 1958, 1959, 1961 eta 1972an hurrenez hurren[39]; John Barnes Chanceren 2. sinfonia, 1972an konposatua; Alfred Reed-en 2., 3., 4. eta 5. sinfoniak, 1979, 1988, 1992 eta 1994an hurrenez hurren; David Maslankaren hamar zenbakidun sinfonietatik zortzi[40]; Julie Giroux-en orain arteko bost sinfonia (nahiz eta gaur egun seigarren bat lantzen ari den)[41]; Johan de Meij-en 1. Sinfonia "Eraztunen Jauna", 1988an konposatua, eta bere 2. Sinfonia Sagar Handia, 1993an konposatua; Yasuhide Itoren La Vita sinfonia, hiru eszenatan, 1998an konposatua eta haize bandarako bere hirugarren sinfonia dena; John Coriglianoren 3. Sinfonia Circus Maximus, 2004an konposatua; Denis Levaillant-en PachaMama Symphony, 2014 eta 2015ean konposatua[42], eta James M. Stephenson-en 2. Sinfonia, Estatu Batuetako Marine Band-ek The President's Own estreinatu zuen, eta National Band Association-en William D. Revelli (2017)[43] eta American Bandmasters Association-en Sousa/Ostwald (2018)[44] sariak jaso zituen.

Sinfoniaren beste usadio moderno batzuk aldatu

Ingelesaren forma batzuetan, symphony hitza orkestra izendatzeko ere erabiltzen da, obra hauek interpretatzen dituen talde handiak izendatzeko. Sinfonia hitza orkestra askoren izenean agertzen da: London Symphony Orchestra, Boston Symphony Orchestra, St. Louis Symphony, Houston Symphony edo Miami's New World Symphony. Orkestra batzuentzat, Symphonyk izen osoaren bertsio laburragoa eskaintzen du; adibidez, OEDk «Vancouver Symphony» ematen du Vancouver Symphony Orchestraren forma laburtu posible gisa[45][46].

XIX. mendeko sinfonia aldatu

XIX. mendean, askatasun handiagoz sortu zuten sinfonia Franz Schubert, Felix Mendelssohn, Robert Schumann, Anton Bruckner, Johannes Brahms, eta Hector Berlioz musikagileek. XIX. mendearen bukaeran, musikagile abertzaleek landu zuten sinfonia, formaren aldetik inolako aldaketarik egin gabe, Antonín Dvořák txekiarra, eta Nikolai Rimski-Korsakov, Aleksandr Borodin, Piotr Ilitx Txaikovski errusiarrak, besteak beste.

XX. mendeko sinfonia aldatu

XX. mendeko sinfoniak, berriz, hamabi tonukoak, atonalak, elektronikoak eta neoklasikoak izan dira, eta ezin sailka daitezke ohiko moldeetan.

Sinfonia ospetsuak aldatu

Ludwig van Beethoven - sinfonia no. 5 c minor, op. 67 - i. allegro con brio
London Philharmonic Orchestra Haydn: 104 sinfonoa, 2. mugimendua0 - Andante (1. partea).
Felix Mendelssohn - no. 4 op. 90 - i. allegro vivace
Parafraseak Gustav Mahlerren sinfonien gainean, Anna Stankoren lana.

Ludwig van Beethoven

  • Joseph Haydn
    • 92. sinfonia (Oxford)
    • 103. sinfonia
    • 104. sinfonia
  1. ↑ Donde citan dos catálogos académicos que listan más de 13 000 obras distintas: LaRue, 1959 y LaRue, 1988.
  2. ↑ La línea de bajo la interpretaban violonchelo(s) o contrabajo(s), que tocaban la parte una octava abajo, y quizás también un fagot.
  3. ↑ Gärtner conjetura sobre la preferencia de tres movimientos del niño Mozart, quien señala que el padre de Mozart, Leopold, y otros compositores mayores ya preferían cuatro. Véase Gärtner, Heinz (1994). John Christian Bach: Mozart's Friend and Mentor (ingelesez). Hal Leonard Corporation. ISBN 0931340799

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ The new Grove dictionary of music and musicians. (2nd ed. argitaraldia) Grove 2001 ISBN 1-56159-239-0. PMC 44391762. (Noiz kontsultatua: 2023-04-07).
  2. ↑ Marcuse, Sibyl. (1975). Musical instruments : a comprehensive dictionary. (Corr. ed. argitaraldia) Norton ISBN 0-393-00758-8. PMC 1111429. (Noiz kontsultatua: 2023-04-07).
  3. ↑ (Ingelesez) «THE 'ECCLESIASTICHE SINFONIE' (OPUS 16) OF ADRIANO BANCHIERI (1568-1634) - ProQuest» www.proquest.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-07).
  4. ↑ Anonymous. (2019-11-20). «Review comments of Larue et al.» dx.doi.org (Noiz kontsultatua: 2023-06-08).
  5. ↑ a b LaRue et al., 2001.
  6. ↑ LaRue et al., 2001, §I.10.
  7. ↑ Carpani, Giuseppe (1823). Le Haydine, ovvero Lettere su la vita e le opere del celebre maestro Giuseppe Haydn (Second edición). p. 66.
  8. ↑ LaRue et al., 2001, §I.4.
  9. ↑ (Gaztelaniaz) Sinfonía. 2023-03-06 (Noiz kontsultatua: 2023-06-08).
  10. ↑ (Ingelesez) Hepokoski, James; Darcy, Warren. (2006-08-31). Elements of Sonata Theory: Norms, Types, and Deformations in the Late-Eighteenth-Century Sonata. Oxford University Press ISBN 978-0-19-803345-5. (Noiz kontsultatua: 2023-06-08).
  11. ↑ Jackson, 1999, p. 26.
  12. ↑ Stein, 1979, p. 106.
  13. ↑ Prout, 1895, p. 249.
  14. ↑ Anon., n.d..
  15. ↑ Webster y Feder, 2001.
  16. ↑ Eisen y Sadie, 2001.
  17. ↑ a b Dahlhaus, 1989, 265. or.
  18. ↑ Libbey, 1999, 40. or.
  19. ↑ (Ingelesez) «Mahler, Gustav» Grove Music Online  doi:10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000040696?rskey=n3u43s. (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  20. ↑ Beethovenen Bederatzigarren Sinfonia ez da lehen sinfonia korala, nahiz eta ziurrenik gehien ospatzen dena izan. Aurretik, Peter von Winterrek Schlacht-Sinfonie (Batailako sinfonia) konposatu zuen. Azken korua da, eta 1814an idatzi zuen, Beethovenen sinfonia baino hamar urte lehenago.
  21. ↑ Rosen, 1997, 521. or.
  22. ↑ Macdonald, 2001, §3: 1831-1842.
  23. ↑ a b c d LaRue et al., 2001, II.1.
  24. ↑ Anon., 2008.
  25. ↑ Tawa, 2001, 352. or.
  26. ↑ Vande Moortele, 2013, 269, 284n9.
  27. ↑ Kennedy, 2006.
  28. ↑ Temperley, 2001.
  29. ↑ Steinberg, 1995, 404.
  30. ↑ Grimley, 2013, 287. or.
  31. ↑ (Ingelesez) «Contemporary Composer – Sir Peter Maxwell Davies» Gramophone (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  32. ↑ (Ingelesez) «Prom 27: Robin Holloway, Strauss & Brahms» BBC Music Events (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  33. ↑ (Ingelesez) Bratby, Richard. (2018-05-17). «Natural selection | 17 May 2018» The Spectator (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  34. ↑ (Ingelesez) Ashley, Tim. (2015-08-04). «BBCSSO/Runnicles review – MacMillan premiere and the raw power of Mahler» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  35. ↑ Reviewer, Classical. (2016-07-13). «The Classical Reviewer: Peter Seabourne’s Symphony of Roses is given a triumphant world premiere by the Biel Solothurn Theatre Orchestra, Switzerland conducted by Kaspar Zehnder» The Classical Reviewer (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  36. ↑ (Ingelesez) «SAWYERS Symphony No 3. Songs of Loss and Regret» Gramophone (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  37. ↑ (Ingelesez) «Commemoration Symphony» Wind Repertory Project (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  38. ↑ Battisti 2002, 42. or.
  39. ↑ (Ingelesez) List of compositions by Alan Hovhaness. 2023-02-09 (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  40. ↑ (Ingelesez) Steele, Stephen K.. (2017-08-31). «Suspending Time and Figuring Out the Impossible—Remembering David Maslanka (1943-2017)» New Music USA (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  41. ↑ (Ingelesez) Oteri, Frank J.. (2020-12-16). «Julie Giroux: A Wind Band is a Box of 168 Crayons» New Music USA (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  42. ↑ (Frantsesez) Vagne, Thierry. (2016-02-17). «Denis Levaillant - Pachamama Symphony» Musique classique & Co (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  43. ↑ James Stephenson Wins 2017 NBA Revelli Award". NewMusicBox. 4 January 2018.
  44. ↑ (Ingelesez) Fraschillo, Thomas. (2018-12-20). «2018 Sousa-ABA-Ostwald Award Winner - American Bandmasters Association» www.americanbandmasters.org (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  45. ↑ (Ingelesez) Symphony. 2023-05-13 (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
  46. ↑ (Ingelesez) Mary Margaret McBride. 2023-04-28 (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).

Bibliografia aldatu

  • Ballantine, Christopher. 1983. Twentieth Century Symphony. London: Dennis Dobson. ISBN 0-234-72042-5.
  • Brown, A. Peter. 2002. The Symphonic Repertoire, Volume II: The First Golden Age of the Viennese Symphony: Haydn, Mozart, Beethoven, and Schubert. Bloomington and London: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-33487-9.
  • Cuyler, Louise. 1995. The Symphony. Second Edition. Detroit Monographs in Musicology, Studies in Music 16. Warren, Michigan: Harmonie Park Press. ISBN 978-0-899-900
  • Finscher, Ludwig: Symphonie, MGG Prisma, Verlage Bärenreiter (Kassel) und J. B. Metzler (Stuttgart) 2001, ISBN 3-7618-1620-0 und ISBN 3-476-41037-4; mit ausführlichem Literaturverzeichnis zur Symphonie-Geschichte.
  • Morrow, Mary Sue, and Bathia Churgin, eds. 2012. The Symphonic Repertoire, Volume I: The Eighteenth-Century Symphony. Bloomington and London: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35640-6.
  • Wyn Jones, David. 2006. The Symphony in the Age of Beethoven. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-86261-5.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Sinfonia&oldid=9346181"(e)tik eskuratuta