Sergei Eisenstein
Sergei Mikhailovitx Eisenstein (letonieraz: Sergejs Eizenšteins; errusieraz: Сергей Михайлович Эйзенштейн; Riga, 1898ko urtarrilaren 22agreg./urtarrilaren 10ajul. - 1948ko otsailaren 11) Sobiet Batasuneko antzerki eta zinema zuzendari eta teorizatzailea izan zen. Haren film isilek eragin handia izan zuten hurrengo urteetako dokumentaletan eta narrazio zuzendariengan muntatze teknika berritzailea zela-eta. Eisensteinen ekarpena hauxe izan zen: drama zinematografikoaren estetika eta ideologiaren gaineko kontzepzio berria drama kolektiboen gaineko argumentuen inguruan.
Zinemaren aurrendaritzat hartzen da, eta, gerora, muntaia modernoaren aitatzat izan da hartua. Haren figurak garrantzi handia du, zinemako hizkuntzaren eta narratibaren oinarrien zati bat eraiki baitzuen, «atrakzioen muntaketaren» teoriari ―eta praktikoari—esker. Kontzeptu hori funtsezkoa da, eta, gaur egun, oraindik, inguruneari aplikatzen zaion guztia (ia) kontzeptu horren gainean dago.[1]
Eisensteinekin, muntaia metraje baten ebakiak editatzeko, arte bihurtuko litzateke, ikuslearen arreta erakar eta molda dezan, zinema mutuan aurrera egiten zuen sekuentzia kronologiko tipikoa alde batera utzita.
Bizitza
aldatuSergei Eisenstein urtarrilaren 22an jaio zen (greg./urtarrilaren 10a) Rigan, Livoniako Gobernazioan, Errusiako Inperioa (gaur egungo Letonia)[2][3]. Lituaniako familia burges bateko semea izan zen. Familia maiz mugitu zen bere lehen urteetan, Eisensteinek bere bizitzan egiten jarraitu zuen moduan. Aita, Mikhail Osipovich Eisenstein, arkitektoa eta jatorri judukoa Kieveko Gobernazioan jaio zen, aita merkatari judu, Osip, eta ama suediar batengandik[4][5].
Sergei Eisensteinen aita Errusiako Eliza Ortodoxora bihurtu zen; ama, berriz, Julia Ivanovna Konetskaia, Errusiako familia ortodoxo batekoa zen[6]. Merkatari oparo baten alaba zen[7]. Juliak Riga utzi zuen 1905eko Errusiako Iraultzaren urtean, Sergei berarekin eramanez San Petersburgora[8]. Semea, noizean behin, aita ikustera itzultzen zen, eta, 1910 inguruan, aita haiekin elkartu zen[9] Dibortzioa etorri, eta Juliak familia utzi zuen Frantziara bizitzera joateko[10]. Eisenstein kristau ortodoxo gisa hazi zen, baina, gero, ateo bihurtu zen[11][12]. Txikitatik, Eisensteinengan eragina izan zuten filmen artean dago: The Consequences of Feminism (1906) Alice Guy-Blaché lehen emakume zinemagilearena[13].
Heziketa
aldatuParis eta Mosku artean igaro zuen haurtzaroa piano, Argazkigintza, alemana, frantsesa, japoniera eta ingelesa ikasten. Zientzia ikasketetara bideratutako Realschulera joan zen Ingeniaritza Eskolako sarrera prestatzeko. Marrazki bizidunak egiten zituen, eta antzezpena berak sortutako haurrentzako antzerki talde batean.[14] Gurasoei atsegin emateko edo, arkitekto zen aitaren eraginez,[15] ingeniaritza eta arkitektura ikasketak egitea erabaki zuen Petrogradoko Ingeniaritza Zibileko Institutuan. 1915ean bukatu zuen karrera, hartara 17 urte zituela. Bere kabuz, Pizkundeko artea ere ikasi zuen, eta Vsevolod Meyerhold eta N. Yevreinov-en abangoardiako antzerki-ekoizpenetan parte hartu zuen[14]. Bi urte geroago, 1917ko tsarraren erorketak eta Otsaileko iraultzak eragina izango du bere bizitza kultural eta politikoan; Sergei gazteak Armada Gorrirako erabili zituen bere jakintzak.[1] Sir Gay izenaz sinatuak saldu zizkien bere lehen marrazki bizidun politikoak Petrogradoko zenbait aldizkariri, eta, 1918an, izena eman zuen Armada Gorriko boluntario gisa.
Armadan, berriro uztartu zituen bere teknikari zerbitzua, antzerki, filosofia, psikologia eta hizkuntzalaritza ikasketak. Hainbat ekoizpenetan parte hartu, eta taularatu zuen, eta, horretarako, taldeak eta jantziak ere diseinatu zituen.[14]
Karrera
aldatuAntzerkitik zinemara
aldatu1920an, Eisensteinek armada utzi zuen Moskuko Estatu Nagusiko Akademiara joateko, eta Proletkult kultur erakundeko langileen lehen antzokian lanean hasi zen[16], eszenografo eta jantzi-diseinatzaile gisa. Instituzio artistiko sobietar esperimental horrek, lehendik zeuden forma artistikoak errotik aldatu, eta langile klasearen estetika iraultzailea sortu nahi zuen. Bertan egindako produkzioek Gas Maskarak, Moskuko zerrendak, edo На всякого мудреца довольно простоты, erromatartuz (errom.) Na vsyakogo mudretsa dovolno prostoty (Nahikoa ergelkeria gizon jakintsu guztietan) izena zuten[17]. Vsevolod Meyerhold-en diseinatzaile gisa lan egin zuen[18]. Eisensteinek 1923an hasi zuen bere karrera teoriko gisa[19] монтаж аттракционов, errom. montazh attraktsionov (Erakargarrien muntaia) idatziz LEF (ЛЕФ) arte aldizkarirako[20]. Bere lehen filma, Дневник Глумова, errom Dnevnik Glumova (Glumovaren egunkaria) Мудрый человек, errom. Mudryy chelovek (Gizon jakintsua) antzerki ekoizpenerako; urte horretan bertan ere Dziga Vertov-ekin antzeztu zen, hasieran irakasle gisa kontratatua[21][22]
Стачка, errom. Stachka (Greba) (1925) Eisensteinen lehen film luzea izan zen. Броненосец Потёмкин, errom. Bronenosets Potomkin (Potemkin korazatua) (1925) mundu osoan izan zen txalotua. Gehienbat nazioarteko ospe horri esker zuzendu zuen: Октябрь «Десять дней, которые потрясли мир», errom. Oktyabr' «Desyat' dney, kotoryye potryasli mir» (Urria «Mundua astindu zuten hamar egun») 1917ko Urriko Iraultzaren hamargarren urteurreneko ospakizun handi baten barruan: ondoren zuzendu zuen: Старое и новое «Генеральная линия», errom. Staroye i novoye «General'naya liniya» (Bide orokorra ―Zahar eta berria izenez ere ezaguna). SESBetik kanpoko kritikariek lan horiek goraipatu zituzten arren, Eisensteinen filmetako ikuspegia egiturazko gaietan, hala nola kamera-angeluak, jendetza-mugimenduak eta muntaia, bera eta bere gogoko beste batzuk, hala nola Vsevolod Pudovkin eta Aleksandr Dovjenko, sobietar zinema komunitatearen kritikaren mendean jarri zituen. Horrek autokritika artikulu publikoak egitera eta bere ikuskera zinematografikoak erreformatzeko konpromisoak hartzera behartu zuen, errealismo sozialistaren doktrina gero eta zehatzagoetara egokitzeko[erreferentzia behar].
Bidaiak mendebaldeko Europara
aldatu1928ko udazkenean, urria oraindik sutan zegoela sobietar auzo askotan, Eisenstein Sobietar Batasuna utzi zuen Europan zehar bira bat egiteko bere betiko Grigori Aleksandrov zinema-kolaboratzailea eta Eduard Tisse argazki-zuzendaria lagun zituela. Ofizialki, suposatzen zen bidaiak, hirurei, soinu-filmei buruz ikasteko aukera eman behar ziela eta mendebalde kapitalistaren aurrean sobietar artista gisa aurkeztea. Eisensteinentzat, ordea, Sobietar Batasunetik kanpoko paisaiak eta kulturak ikusteko aukera izan zen. Hurrengo bi urteak Berlinen, Zurichen, Londresen eta Parisen eman zituen biran eta hitzaldiak ematen[23]. 1929an, Suitzan, Eisensteinek Tissek zuzendutako abortuari buruzko hezkuntza-dokumentala gainbegiratu zuen, Frauennot – Frauenglück (Emakumeen atsekabea - emakumeen zoriona) izenburukoa[24].
Ameriketako proiektuak
aldatu1930eko apirilaren amaieran, Jesse L. Lasky zinema ekoizleak, Paramount Pictures-en izenean, Eisensteini Estatu Batuetan film bat egiteko aukera eskaini zion[25]. 100.000 dolarren truke, epe laburreko kontratua onartu zuen (1.500.000 dolar 2017ko dolarretan) eta 1930eko maiatzean heldu zen Hollywoodera, Aleksandrov eta Tisserekin batera[26]. Eisensteinek Basil Zaharoff arma-trafikatzailearen biografia eta George Bernard Shaw-en Arms and the Man (Armak eta gizona) filmaren bertsio bat proposatu zituen, eta Blaise Cendrars-en Sutter's Gold (Sutterren urrea) pelikularako planak osoki garatu zituen[27], baina kontu guzti horietan ezin izan zuen estudioko ekoizleak hunkitu[28]. Paramountek Theodore Dreiserren An American Tragedy (Ameriketako tragedia bat) filmaren bertsio bat proposatu zion[29]. Horrek Eisenstein gogoberotu zuen; lana irakurri eta gustatu zitzaion, gainera, Dreiser Moskun ezagutu baitzuen garai batean. Eisensteinek gidoi bat osatu zuen 1930eko urriaren hasieran[30], baina Paramounti ez zitzaion gustatu, eta, gainera, Major Pease[31] Hollywoodeko Zuzendari Teknikoen Institutuko presidenteak eraso egin zien. Peasek, komunisten aurkako zorrotzak, kanpaina publiko bat muntatu zuen Eisensteinen aurka. 1930eko urriaren 23an, «elkarren arteko adostasunez», Paramountek eta Eisensteinek kontratua baliogabetzat jo zuten, eta Eisensteinen taldeak Paramountek ordaindutako txartelak jaso zituzten Moskura itzultzeko[32].
SESBen porrotzat hartua izanaren aurrean zegoen Eisenstein. Sobietar zinemaren industria soinu-filmaren auzia hura gabe konpontzen ari zen; gainera, bere filmak, teknikak eta teoriak, hala nola bere zinema-teoria formalistak, gero eta gehiago porrot ideologiko gisa erasotzen ziren. Garai horretako bere artikulu teoriko asko, hala nola Eisenstein Disney-ri buruz, hamarkada batzuk geroago azaleratu dira[33].
Eisensteinek eta bere taldeak denbora dezente eman zuten Charlie Chaplin-ekin[34], hark Upton Sinclair egile sozialista estatubatuar ongile jator batekin biltzea gomendatu zion Eisensteini[35]. Sinclairren lanak onartuak eta oso irakurriak ziren SESBen, eta Eisensteinek ezagutzen zituen. Biek elkar miresten zuten, eta Sinclairrek 1930eko urriaren amaieratik urte hartako Esker On Egun arteko luzapena lortu zuen SESBetik kanpo egoteko Eisensteinentzat, baita Mexikora bidaiatzeko baimena ere. Eisenstein aspaldi zegoen Mexikoz liluratuta, eta herrialdeari buruzko film bat egin nahi zuen. Eisensteinekin eta bere lankideekin izandako elkarrizketen ondorioz, Sinclair, bere emaztea Mary eta beste hiru inbertitzaile Mexican Film Trust enpresa antolatu zuten hiru errusiarrak kontratatzeko, eta, Mexikori buruz, Eisensteinek diseinatutako film bat egiteko[36].
Mexikoko odisea
aldatu1930eko azaroaren 24an, Eisensteinek kontratu bat sinatu zuen Mexican Film Trust enpresarekin oinarri hauekin: «bere ideien arabera mexikar film bat nolakoa izan behar zuen, eta, Eisensteinen osotasun artistikoan fede osoa edukiz, filma zuzentzeko aske izatea»[37]. Kontratuak zehazten zuen: filma «ez zela politikoa» izango; finantzaketa berehala egongo zela eskuragarri eta Mary Sinclairrengandik zetorrela, eta ez zela hogeita bost mila dolarrekoa baino txikiago izango[38]; filmaketa-egutegi epea «hiru hilabetetik lau hilabete bitartekoa izango zela»[38], eta, garrantzitsuena: «Eisensteinek, gainera, onartzen du berak Mexikon egindako edo zuzendutako film guztiak, film negatibo eta kopia positibo guztiak, eta mexikar film horretan jasotako istorio eta ideia guztiak Sinclair andrearen jabetza izango dira...»[38]. Kontratuaren kodizilo batek onartzen zuen «Gobernu Sobietarrak filma izan zezakeela» [amaitua] dohainik SESBen barruan erakusteko[39]. Jakinarazi denez, hitzez argitu zen filma ordubete inguruko iraupena izango zuela[erreferentzia behar].
Abenduaren 4an, Eisenstein Mexikora zihoan trenez Aleksandrovek eta Tissek lagunduta, baita Sinclair andrearen anaia, Hunter Kimbroughek, ere, aldez aurretik, zinemagintzan esperientziarik ez zuen bankaria eta produkzio arduradun gisa arituko zena. Irteera garaian, Eisensteinek ez zuen oraindik bere filmaren zuzendaritza edo gairik zehaztua, eta, hilabete batzuk geroago, sei ataleko film baten eskema laburra egin zuen; hori, era batera edo bestera, bere proiekturako finkatuko zuen azken plan batean garatuko zela agindu zuen. Proiektuaren izenburua, ¡Que viva México!, denbora gutxira erabaki zen. Oraindik Mexikon zegoela, Frida Kahlo eta Diego Riverarekin harreman sozialak izan zituen; Eisensteinek artista horiek eta, oro har, Mexikoko kultura miresten zituen, eta bere filmei «film freskoak» deitzera bultzatu zuten[40]. AEBko zinema komunitate ezkertiarrak gogotsu jarraitu zuen Mexikoko haren aurrerapena, Chris Roberen Left of Hollywood: Cinema, Modernism, and the Emergence of U.S. Radical Film Culture liburuan azaltzen denez[41].
Filma, ordea, ez zen Eisensteinen kontratuan adostutako 3-4 hilabeteetan filmatzea lortu, eta Mexican Film Trust enpresa dirurik gabe geratzen ari zen; eta SESBetik kanpo egoteak eraman zuen Iosif Stalinek Sinclair-i telegrama bat bidaltzera, Eisenstein desertore bihurtu zelako kezka adieraziz[42]. Eisensteinek, presiopean, lerroko ekoizle gisa jardutera bidalitako Mary Sinclairren anaia txikiari, Hunter Kimbrough-i, leporatu zion filmaren arazoak[43] Eisensteinek espero zuen Sinclairtarrak presionatzea bera eta Stalinen artean muturra zezaten Eisensteinek filma bere erara amaitu ahal izateko. Diru gehiago bildu ezinik, eta, Sobietar Gobernuaren eta enpresaren gehiengoaren presioaren ondorioz, Sinclairrek produkzioa itxi, eta, Kimbroughi, Estatu Batuetara itzultzeko agindu zion filmaren gainerako zatiarekin eta hiru sobietarrekin, ordurarte filmatutakoarekin zer egin zezaketen ikusteko. Ordura arte filmatutakoaren kalkuluak doaz 170.000 oin lineal filmatu gabeko Soldadutzatik[44] 250.000 oin linealetik gorainokora[45]. Amaitzeke zegoen Soldadutza «nobelaren» filmaketa egiteko, inolako kostutan sartu gabe, Eisensteinek 500 soldadu, 10.000 arma eta 50 kanoi lortu zituen Mexikoko armadatik[43].
Kimbrough Estatu Batuetako mugara iritsi zenean, aduanak bere kutxa arakatzean, Eisensteinek egindako Jesusen karikaturak eta marrazkiak aurkitu zituen beste material pornografiko lizunen artean, Eisensteinek bagajean gehitu zituenak Kimbroughek jakin gabe[46][47]. Berriro sartzeko bisa iraungita zegoen[48], eta Sinclairrek Washingtonen zituen kontaktuek ezin izan zioten luzapen gehigarririk lortu. Eisenstein, Aleksandrov eta Tisseri, Laredo (Texas) kanpoaldean, AEB eta Mexiko mugan, hilabeteko egonaldiaren ostean, 30 eguneko «baimen» bat eman zitzaien Texasetik New Yorkera joateko eta handik Moskura abiatzeko; Kimbrough Los Angelesera itzuli zen gainerako filmarekin[48].
Eisensteinek Estatu Batuetako hegoaldetik bira egin zuen New Yorkera zuzenean joan beharrean. 1932aren erdialdean, sinclairtarrek Sol Lesser-en, New Yorken Principal Distributing Corporation banaketa bulegoa ireki berri zuen, zerbitzuak bermatu ahal izan zituen. Lesserrek produkzio osteko kilometroetako negatibo lana gainbegiratzea onartu zuen (Mexican Film Trusten kontura), eta ondoriozko edozein produktu banatzea. Bi film luze labur eta film labur bat amaitu eta estreinatu ziren 1933ko udazkena eta 1934ko hasiera bitartean Estatu Batuetan: Thunder Over Mexico (Trumoia Mexiko gainean), «Maguey» metrajean oinarritutakoa[49]; Einsestein in Mexico (Eisenstein Mexikon), eta Death Day (Heriotza Eguna), hurrenez hurren. Eisensteinek ez zuen inoiz Sinclair eta Lesserren pelikularik ikusi, ez eta, ondoren, 1940an, bere lehen biografoak, Marie Setonek, egindako Denbora eguzkitan filma ere[50]. Publikoki esan zuen proiektuarenganako interes guztia galdu zuela. 1978an, Gregori Aleksandrovek bere bertsioa kaleratu zuen –izenburu berarekin eta egile eskubideak zapalduz–, eta, 1979an, Moskuko Nazioarteko 11. Zinemaldian, Ohorezko Urrezko Saria jaso zuen. Geroago, 1998an, Oleg Kovalovek filmaren bertsio libre bat editatu zuen Fantasia mexikarra izenburupean[erreferentzia behar].
Itzulera Sobiet Batasunera
aldatuEisensteinek Mexikon izandako porrotak osasun mentalean eragin zion. 1933ko uztailean, Kislovodskeko psikiatriko batean egon zen denbora batean[51], itxuraz, Mexikoko metrajea editatzeko baimenik ez zuela inoiz lortuko behin betiko onartzeak sortutako depresioaren ondorioz[52]. Gerora, irakasle postu bat esleitu zioten lehen irakatsi zuen Estatuko Zinematografia Institutuan, eta 1933an eta 1934an ikasketa-plana idazteaz arduratu zen[53].
1935ean, Eisensteini beste proiektu bat esleitu zioten, Бежин луг, Bezhin lug (Bezhin belardia), baina badirudi filmak ¡Que viva México!-ren arazo berberak zituela. Eisensteinek, aldebakarrez, gidoiaren bi bertsio filmatzea erabaki zuen: bata, ikusle helduentzat, eta, bestea, haurrentzat; ez zuen filmatzearen egutegi argi bat zehaztu, filma liluragarri egin zuen, baina horrek kostuak gainditzea eta epeak ez betetzeak ekarri zuen. Boris Shumyatskyk, de facto sobietar zinema industriaren buruak, filmaketa eten eta ekoizpenarekin aurrera jarraitzea bertan behera utzi zuen. Momentu horretan, Eisensteinen karrera salbatzera etorri zena izan zen Stalin puntu batera iritsi zela, non Bezhin lug-en hondamendia eta une horretan industriak jasaten zuen beste hainbat arazo zerikusi gutxiago zutela Eisensteinen zinemagintzaren ikuspegiarekin hura, ustez, gainbegiratzen zuten exekutiborekin baino. Azkenean, dena Shumyatskyren bizkar gainera erori zen[54]; Shumyatsky, 1938aren hasieran, salatu, atxilotu, epaitu, traidoretzat kondenatu eta fusilatu egin zuten.
Geroago, Sobietar Batasuneko Zinematografia Erakundearen zuzendari izan zen, eta zinema irakaskuntzan aritu zen. 1938an, Александр Невский, Aleksandr Nevskiy (Alexander Nevsky) filma egin zuen, eta, 1942an, Иван Грозный, Ivan Groznyy (Ivan Izugarria) egiten hasi zen; lehen zatia, 1945ean egin zuen, eta, bigarrena, 1946-1948 artean.
Ideologia iraultzailea, poetaren jeinu bizia, adimen zorrotza eta zinemako alor guztiak menderatzen dituen zuzendariaren maisutasuna bildu zituen Eisensteinek. Sobietar Batasuneko zinema maisu handienetakoa izan zen, Aleksandr Dovjenkorekin eta Vsevolod Pudovkinekin batera. Haren obrak oso eragin handia izan zuen, muntatzeko teknika berria asmatu eta garai hartako zinemaren estetika errotik aldarazi baitzuen.
Bizitza pertsonala
aldatuEztabaidatua izan da Eisensteinen sexualitatea, eta Eisensteinen homosexualitateari buruzko film batek zailtasunak izan ditu Errusian[55][56].
Bere garaikide ia guztiek uste zuten Eisenstein gay zela. 1925eko elkarrizketa batean, Aleksandrovek ikusi zuen Eisenstein Waclaw Solski kazetari poloniarrari esaten: «Ez zaizkit neskak interesatzen» eta barrez lehertu zen; gero, azkar gelditu, eta gorritu egin zen lotsaz. Gertaera gogoratuz, Solskik idatzi zuen: «Beranduago, Moskuko guztiek zekitena jakin nuenean, Aleksandroven portaera arraroa ulergarri bihurtu zen»[57]. Upton Sinclair ondorio berera iritsi zen aduanako funtzionarioek Eisensteinen marrazki pornografikoak aurkitu ostean. Geroago, Marie Setoni esan zion: «Bere kide guztiak trotskistak ziren, eta denak homosexualak... Horrelako gizonak elkartu egiten dira»[58].
Homosexualitatea delitu bihurtu eta zazpi hilabetera, Eisenstein Pera Atasheva (jaiotzez Pera Moiseyevna Fogelman; 1900 - 1965eko irailaren 24a) zinemagile eta gidoilariarekin ezkondu zen[59][60][61]. Aleksandrov, berriz, Orlovarekin ezkondu zen urte horretan bertan.
Eisensteinek bere asexualitatea Marie Seton bere lagun minari aitortu zion: «Homosexuala naizela esaten dutenak oker daude. Inoiz ez naiz konturatu, eta ez naiz ohartzen. Homosexuala banintz esango nuke, zuzenean. Baina kontua da ez dudala inoiz erakarpen homosexualik bizitu, ezta Grisharenganako ere, nahiz eta dimentsio intelektualean joera bisexuala dudan, adibidez, Balzac edo Zola bezala»[62].
Heriotza
aldatuEisensteinek 1946ko otsailaren 2an bihotzekoa izan zuen, eta hurrengo urtearen zati handi bat sendatzen eman zuen. Bigarren bihotzekoak jota hil zen 1948ko otsailaren 11n, 50 urte zituela[63]. Bere gorpua Zinema Langileen Aretoan egon zen otsailaren 13an erraustu aurretik, eta bere errautsak Moskuko Novodevichy hilerrian lurperatu zituzten[64].
Filmografia
aldatu- Greba (Стачка, 1925)
- Potemkin korazatua (Броненосец „Потёмкин“, 1925) Nikolas II.a tsarraren garaian, itsasontzi batean matxinada bat antolatu zen batasunak indarra dakarrela erakusteko. Ez zen aktore profesionalik erabili, eta itxura dokumentala eman zion filmari (Vertovek bezala). Harraldiak tartekatu zituen: mekanikoki ilaran aurrera doazen soldaduen planoak / errepresioaren biktimen lehen plano gogorrak. Nahasketa hori sinfonia musikal gisakoa da.
- Urria: Mundua irauli zuten 10 egunak (Октябрь: Десять дней,которые потрясли мир, 1927) Petrogradoko 1917ko urriko lanaldi iraultzaileei buruzkoa. Plano kontzeptualen muntaia ideologikoaren bitartez, metafora optikoak sartzen ditu.
- Zaharra eta Berria edo Lerro nagusia (Генеральная линия edo Старое и новое, 1929)
- Gora Mexiko (Que Viva México!) (bukatugabea) (1930-1932)
- Ekaitza Mexikoren gain (Thunder Over Mexico) (1933)
- Eisenstein Mexikon (Eisenstein In Mexico) (1933)
- Heriotza Eguna (Death Day) (1933)
- Bezhin larrea (Бежин луг, bukatugabea, 1935 – 1937)
- Alexander Nevski (Александр Невский, 1938)
- Ivan Izugarria, I. atala (Иван Грозный, 1945)
- Ivan Izugarria, II. atala (1946 / 1958)
- Ivan Izugarria, III. atala (1946, bukatugabea)
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2018/01/22 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Castellanos, Francis Alexandra. (2024-02-11). «Sergei Eisenstein | Biografía, Estilo y Montaje de Atracciones» HistoriaDelCine.es (Noiz kontsultatua: 2024-08-31).
- ↑ Mitry, Jean. (7 February 2020). Sergey Eisenstein – Soviet film director. .
- ↑ Sergei Eisenstein – Russian film director and film theorist. Biography and interesting facts. 22 July 2017.
- ↑ Зашифрованное зодчество Риги. .
- ↑ Роман Соколов, Анна Сухорукова «Новые данные о предках Сергея Михайловича Эйзенштейна»: «Киноведческие записки» 102/103, 2013; стр. 314—323.
- ↑ (Эйзенштейн 1968) [1].
- ↑ (Bordwell 1993, 1 orr. )
- ↑ (Seton 1952, 19 orr. )
- ↑ (Seton 1952, 20 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 22 orr. ).
- ↑ LaValley, Al. (2001). Eisenstein at 100. Rutgers University Press, 70 or. ISBN 9780813529714..
- ↑ Eisenstein, Sergei. (1996). Taylor, Richard ed. Beyond the stars: the memoirs of Sergei Eisenstein, Volume 5. BFI Publishing, 414 or. ISBN 9780851704609..
- ↑ Eisenstein, Sergei. (2019). Yo. Memoirs. Russia: Garage Museum of Contemporary Art, 283, 443 or..
- ↑ a b c «Sergei Mikhailovich Eisenstein» www.carleton.edu (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).
- ↑ Seton, Marie (1952), Sergei M. Eisenstein: A Biography, New York: A.A. Wyn, OCLC 2935257.
- ↑ (Seton 1952, 41 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 529 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 46–48 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 61 orr. ).
- ↑ (Christie & Taylor 1994, 87–89 orr. )
- ↑ (Эйзенштейн 1968) [2].
- ↑ (Goodwin 1993, 32 orr. ).
- ↑ (Eisenstein 1972, 8 orr. ).
- ↑ (Bordwell 1993, 16 orr. ).
- ↑ (Geduld & Gottesman 1970, 12 orr. ).
- ↑ (Errusieraz) Alexander Dobtovinsky: I will personally publish the "Vnukovo Archive" of Lyubov Orlova and Grigory Alexandrov. Business FM 14 November 2019.
- ↑ (Montagu 1968, 151 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 172 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 174 orr. ).
- ↑ (Montagu 1968, 209 orr. )
- ↑ (Seton 1952, 167 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 185–186 orr. ).
- ↑ Eisenstein, Sergei. (1986). Leyda, Jay ed. Sergei Eisenstein on Disney. Calcutta: Seagull Books ISBN 978-0-85742-491-4. OCLC .990846648.
- ↑ (Montagu 1968, 89–97 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 187 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 188 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 189 orr. ).
- ↑ a b c (Geduld & Gottesman 1970, 22 orr. ).
- ↑ (Geduld & Gottesman 1970, 23 orr. ).
- ↑ (Bordwell 1993, 19 orr. ).
- ↑ Left of Hollywood: Cinema, Modernism, and the Emergence of U.S. Radical Film Culture
- ↑ (Seton 1952, 513 orr. ).
- ↑ a b (Geduld & Gottesman 1970, 281 orr. ).
- ↑ (Eisenstein 1972, 14 orr. ).
- ↑ (Geduld & Gottesman 1970, 132 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 234–235 orr. ).
- ↑ (Geduld & Gottesman 1970, 309–310 orr. ).
- ↑ a b (Geduld & Gottesman 1970, 288 orr. ).
- ↑ (Bordwell 1993, 21 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 446 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 280 orr. ).
- ↑ (Leyda 1960, 299 orr. ).
- ↑ (Bordwell 1993, 140 orr. ).
- ↑ (Seton 1952, 369 orr. ).
- ↑ (Ingelesez) Gray, Carmen. (2015-03-30). «Greenaway offends Russia with film about Soviet director's gay love affair» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2025-01-06).
- ↑ (Ingelesez) «Film claiming director Sergei Eisenstein had gay love affair shunned» The Independent 2015-02-10 (Noiz kontsultatua: 2025-01-06).
- ↑ McSmith, Andy (2015). Fear and the Muse Kept Watch, The Russian Masters – from Akhmatova and Pasternak to Shostakovich and Eisenstein – Under Stalin. New York: The New Press. pp. 160–61. ISBN 978-1-59558-056-6
- ↑ (Seton 1952, 515 orr. ).
- ↑ (Bordwell 1993, 33 orr. ).
- ↑ (Errusieraz) Pera Atasheva. .
- ↑ СЮЖЕТ МОГИЛА СЕРГЕЯ ЭЙЗЕНШТЕЙНА, ВОЗЛОЖЕНИЕ ЦВЕТОВ. (1998). .
- ↑ (Errusieraz) Юрьев, Сергей. (2018-01-21). ««Интеллектуальная ориентация». Закадровая жизнь Сергея Эйзенштейна» AiF (Noiz kontsultatua: 2025-01-06).
- ↑ (Neuberger 2003, 23 orr. ).
- ↑ «Death of Sergei Eisenstein | History Today» www.historytoday.com (Noiz kontsultatua: 2025-01-06).
Kanpo estekak
aldatu- Fernández, Tomás y Tamaro, Elena. 2004. «Biografia de Sergei Eisenstein». In: Biografías y Vidas. La enciclopedia biográfica en línea. Bartzelona.
- Perez-Marin Cordoba, Silvia 2020-12-11. "Montaje de Escenas según Sergei Eisenstein". In: Medium. Human stories & ideas.
- Nochetti, Amílcar 2021-06-18 “Sergei Eisenstein: una vida en conflicto”: un libro de cabecera. La vida en un cine.
- Kuleshov efektua. Festival internacional de cine de Morelia.
- IMDb fitxa: Sergei Eisenstein(1898-1948)
- "Sergei Eisenstein". Filmoteca Online. [Youtuben]
- "Sergei Eisenstein. Soviet film director". Britannica.
- 2018-02-9 - 2024-04-21 "Sergei Eisenstein: Films That Shook the World". BAMPFA
- Bradshaw, Peter. 2017-10-24. "Hallucinating history: when Stalin and Eisenstein reinvented a revolution". The Guardian (on line)
- "Sergei Mikhailovich Eisenstein" Carleton College (on line). Northfield, Minnesota, AEB.
- "Films directed by Sergei Eisenstein". Letterboxd. Zelanda Berria
- Cappe, bertrwend (koord) 2010. S. M. Einsenstein. La Cinémathèque française.
- SUMPF, Alexandre. 2019-04. "L’aventure américaine de Sergueï Eisenstein". L’histoire analysée par l’image