Wikipedia

Senedu Gebru

irakasle, idazle eta politikari etiopiarra

Senedu Gebru: Amhareraz: ሰንዱ ገብሩ (Addis Alem, Etiopia, 1916ko urtarrilaren 13a – Addis Abeba, 2009ko apirilaren 20a) irakasle, idazle eta politikari etiopiarra izan zen. 1957an, Etiopiako lehen emakumea izan zen, Parlamentu nazionalean besaulki bat hartzeko aukeratua.

Senedu Gebru
diputatu

1956 - 1960
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakሰንዱ ገብሩ, Woizero Senedu Gebru
JaiotzaOromia, 1916ko urtarrilaren 13a
Herrialdea Etiopia
HeriotzaAddis Abeba eta Addis Alem, Shewa (en) Itzuli, 2009ko apirilaren 20a (93 urte)
Hezkuntza
HeziketaLausanako Unibertsitatea
HizkuntzakAmharera
frantsesa
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria, irakaslea eta idazlea

Biografia aldatu

Bizitzako lehen urteak aldatu

Senedu Gebru 1916ko urtarrilaren 13an jaio zen Addis Alemen (Menagesha), Addis Abeba hiriburutik 30 km mendebaldera. Bere aita, Gebru Desta, Europan hezi zen eta idazlea, Adis Abebako alkate ohia eta Senatuko presidentea izan zen denbora laburrean. Bere ama, Kasaye Yelamtu, etiopiar kristau ortodoxo bat izan zen, eta fede horretan hazi zuen.[1][2][3]

Suediako Misioaren eskolan hezi zuten, Adis Abeban, 12 urte zituela Suitzara bidali baino lehen, bere ahizpa Emahoy Tsegué-Maryam Guèbrourekin batera. Ez zen eroso sentitzen ikastetxe horretan, eta Frantziako ikastetxe batean eman zuten izena. Han ikasi zuen frantsesa eta ingelesa. Urte horietan literaturarekiko maitasunaz jabetu zen, eta geroago gaiari buruzko titulu bat lortu zuen Lausanako Unibertsitatean (Suitza).[1][2][4]

Etiopiara itzultzea aldatu

1933an Etiopiara itzuli zen eta antzerki-irakasle izan zen Adís Abebako Qidus Georgis (St. George) eskolan.

Irakaskuntzan urtebete eman ondoren, hiriburua utzi zuen senarra, Lorenzo Taezaz, Hararreko gobernadorea.izendatu zutenean. Hemezortzi hilabete geroago, biak itzuli ziren Haile Selassieren gobernuan betetzen zuen papera aldatu zenean italiarren inbasioari aurre egiteko prestakizunetan.

Atzerriko kazetarientzako interpretea ere izan zen, idazketa eta literatura irakatsi zituen, eta Yoftahe Negussie antzerkigilearekin lan egin zuen eskola-lanak eszenaratzen, baita atzerritik ere.[5]

Borroka antifaxista aldatu

Seneduren aktibismo politikoa agerian geratu zen italiar inbasioaren aurreko uneetan, Etiopiari buruz idazten ari ziren kazetari atzerritarrekin zituen harremanak erabili zituenean.[3] Inbasioaren ondoren, bera eta bere neba-arrebak okupazio indarren aurkako oposizio aktiboan sartu ziren. Senarra enperadorearekin batera erbestera joan zenean, ezkontzari amaiera eman ziona, Gorera joan zen bizitzera, Illubabor probintziara, eta han akademia militar bateko ehun kadeterekin bat egin eta entrenamendua jaso zuen.[1][2][4][6]

Bere eskuadroia Neqemtera joan zen, non italiarren aurkako erresistentzia bultzatzen saiatu zen eta ia harrapatu egin zuten. Gebru Gorera itzuli zen, non Lehoi Beltzekin bat egin zuen eta Gurutze Gorriaren unitate bat ezarri zuen mediku trebakuntza jaso ondoren. Gebruk Lehoi Beltzei Italiako tropen mugimenduen berri ematen zien. Azkenean, pneumonia hartu ondoren, italiarrek harrapatu eta galdekatu egin zuten. Bien bitartean, bere neba 1937ko otsailaren 19an hil zuten. Geroago antzezlan bat idatzi zuen gertaera horri buruz. Bere parte-hartze "errebeldeak" Italiako Asinara uhartean espetxeratzea ekarri zion, bere aita eta ahizparen batera.[1][2][4][7]

1939an Etiopiara aberriratu zuten eta Dejjazmach Amede Welderekin ezkondu zen. 1941ean, herrialdea askatu ondoren, irakasle postu bat hartu zuen Deseko Weyzero Sihin eskolan.[1][2]

Karrera literarioa aldatu

Senedu Etiopiako nesken lehen eskolako zuzendariorde izendatu zuten 1943an. Bi urte geroago, zuzendari bihurtu zen, eta hau izan zen Etiopiaren historian emakume batek postu hori betetzen zuen lehen aldia. Kargua hartu zuenean, aurreko zuzendariak, atzerriratutako batek, 1942an enperadorearentzako jaiotza bizi bat antzeztu zuela jakin zuen, non paper guztiak neskek antzezten zituzten. Zuzendari izendatu zutenean, tradizio horri heldu zion berriro, eta 20 obra idatzi eta ekoiztera iritsi zen 1947 eta 1955 artean. Ekimen hori ikasleei jendaurrean hitz egiteko trebetasunak hobetzen laguntzeko modu bat izan zen.[1][2][5][7][8]

Abonehek azaltzen duenez, lan horietako asko borroka antifaxistari buruzkoak ziren, eta etiopiarren heroismoa eta martirioa erretratatzen zituzten. Tewodros enperadorea, Menilik enperadorea eta Haile Selassie enperadorea bezalako pertsonaia historikoetara ere jo zuen, baita gizarte gaietara ere, maitasuna eta ezkontza barne. Enperadorearekiko leialtasuna pieza hauetako zati askotan adierazten da. Gehienak amhareraz idatzi eta interpretatu ziren, baina kantitate txiki bat ingelesez zegoen.[5]

Urte horietan Menan enperatrizaren eskolako sukaldaritza liburuan ere lagundu zuen. Bere hitzaurrean eskerrak ematen dizkio Yengusenesh Flatie Etiopiako sukaldaritza-irakasleari, bai eta ustez errezeta europarretan parte hartu zuten hiru atzerritarri ere: "Miss Jean Robertson, Miss Kerstin Olausson eta Mrs. Niebla de Siri".

1950ean bere liburu bakarra argitaratu zuen, Ye Libbie metsihaf (Nere bihotzeko liburua), bi antzerki-lan eta poema batzuk zituena. Pieza dramatikoak idazten jarraitu zuen, baina eskola utzi zuen bere ibilbide politikoa jarraitzeko, eta interesak berehala egin zuen behera, beste ezein maisuk ere ez baitzuen lan horretarako konpromisorik hartu.[2][5][7]

Karrera politikoa aldatu

1957an, Senedu Gebruk eserleku bat bete zuen Etiopiako Parlamentuan, eta hori egin zuen lehen emakumea izan zen. Diputatuen Ganberako presidenteorde izendatu zuten azaroaren 22an. 1960an Senatuko presidenteorde izan zen eta 1966an Gizarte Gaietako Ministerioko idazkari nagusi.[5][7][9]

Urte horietan, gizonen eta emakumeen arteko erabateko parekotasunaren alde egin zuen, eta 1960ko Kode Zibileko artikuluen aurka ere egin zuen, senarrari bizilekua aukeratzeko eskubidea ematen baitzioten. Hala ere, babes txikia jaso zuen.[1][10][11]

Hirugarren aldiz ezkondu zen Aseffa Lemma komandantearekin, zeina Etiopiako kontsul izan baitzen Adenen. Garai hartan bera joaten zen bisitan, baina ez zen inoiz Yemengo hiri horretara bizitzera joan. 1969an hezkuntza agregatua izendatu zuten, bi urte inguruz bete zuen kargua.[2]

Gizalegezko bizitza aldatu

Senedu Gebru aktibista izan zen bere bizitza osoan hainbat erakundetan, tartean Etiopiako Emakumeen Ongizate Elkartean, Etiopiako Gurutze Gorrian eta Indar Armatuen Emazteen Elkartean.[7][12]

Ondorengo bizitza eta heriotza aldatu

Senedu 1974ko iraultzaren aurreko urteetan itzuli zen Etiopiara, senarra Alemanian erbesteratuta nola geratu bilatzen ari zen bitartean. Iraultzak bere ibilbide politikoarekin amaitu zuen. Adís Abeban bizitzen geratu zen eta idazten jarraitzen zuen, Addis Zemen amharerazko egunkariko "emakumeen zutabeko" ohiko kolaboratzailea ere izan zen. Bederatzi antzerki-gidoi ere eman zizkion Etiopiako Ikasketen Institutuari, Adis Abebako Unibertsitatean. 2005ean, unibertsitateak Honoris Causa doktoretza eman zion, "Etiopiako emakumeen emantzipazioaren lehen defendatzaileetako bat" zela aitortzeko.

Seme bat izan zuen, Samuel Assefa.

2009ko apirilaren 20an hil zen.

Bibliografia aldatu

  • የግርማዊት እቴጌ መነን ትምህርት ቤት የምግብ አሠራር መጽሓፍ (Menan enperatrizaren eskolako sukaldaritza liburua). Adís Abeba: Berhanena Salem, 1945
  • Ye Libbie Metsihaf (Nere bihotzeko liburua). Adís Abeba: Berhanena Salem, 1950.
  • Ye Itegie Menen Timihirt Bet Achir Tarik 1924-1949 (Emperatriz Menen 1932-1957 eskolaren historia laburra). Adís Abeba: Inprimaketa artistikoa, 1957.
  • Ye Tagayoch Simmet Ke Graziani Negegir Behuwala (Grazianiren hitzaldiaren ondorengo borrokalarien sentimenduak). 1948. Mimeografiatua.
  • Ye Etiopia Tigil (Etiopiaren borroka). 1949. Mimeografiatua.
  • Adwa (Adwako bataila). Mimeografiatua.
  • Atse Tewodros (Tewodros enperadorea). Mimeografiatua, 1951.
  • Girls' Education (Nesken hezkuntza). Behatzaile etiopiarra. bol. 1, 2.a, 1957

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e f g (Ingelesez) Molvaer, Reidulf K.. (1997). «Siniddu Gebru: Pioneer Woman Writer, Feminist, Patriot, Educator, and Politician» Northeast African Studies 4 (3): 61–75. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  2. ↑ a b c d e f g h Molvaer, Reidulf. (2009). «Siniddu Gebru (1916 - 2009)» International Journal of Ethiopian Studies 4 (1/2): 223–225. ISSN 1543-4133. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  3. ↑ a b Bizuneh, Belete. (2001). «Women in Ethiopian History: A Bibliographic Review» Northeast African Studies 8 (3): 7–32. ISSN 0740-9133. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  4. ↑ a b c (Ingelesez) Gates, Henry Louis, ed. (2011-01-01). Dictionary of African Biography. Oxford University Press  doi:10.1093/acref/9780195382075.001.0001/acref-9780195382075. ISBN 978-0-19-538207-5. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  5. ↑ a b c d e Ashagrie, Aboneh. (2012). «The role of women on the Ethiopian stage» Journal of African Cultural Studies 24 (1): 1–8. ISSN 1369-6815. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  6. ↑ Zewde, Bahru. (1993). «The Ethiopian Intelligentsia and the Italo-Ethiopian War, 1935-1941» The International Journal of African Historical Studies 26 (2): 271–295.  doi:10.2307/219547. ISSN 0361-7882. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  7. ↑ a b c d e (Ingelesez) Historical Dictionary of Women in Sub-Saharan Africa, Second Edition. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  8. ↑ «My mother, Sendedu Gebru | Ethiopia Observer» web.archive.org 2015-10-03 (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  9. ↑ (Ingelesez) «U.S.-TRAINED EXPERT GETS ETHIOPIAN POST» timesmachine.nytimes.comhttp (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).[Betiko hautsitako esteka]
  10. ↑ «“Courageous Life”: Senedu Gebru’s 100 years journey - AWiB» web.archive.org 2016-10-28 (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  11. ↑ (Ingelesez) Abye, Tigest. (2016). Life story narratives of Ethiopian women activists: the journey to feminist activism. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).
  12. ↑ (Ingelesez) Yasin, A. M.. (2013). Affirmative action for women in higher education and the civil service: The case of Ethiopia. (Noiz kontsultatua: 2022-10-27).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Senedu_Gebru&oldid=9532149"(e)tik eskuratuta