San Martin eliza (Artaitz)

San Martin eliza Untzitibarreko Artaitz kontzejuan XII. mendeko kristiau eliza bat da, erromaniko estiloan.

San Martin eliza
Kultura ondasuna
Irudi gehiago
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Untzitibar
Koordenatuak	42°44′55″N 1°28′10″W
Historia eta erabilera
Irekiera	XII. mendea
Izenaren jatorria	Martin Tourskoa
Arkitektura
Estiloa	arkitektura erromanikoa
Ondarea
BIC	RI-51-0005000
Kontaktua
Helbidea	calle San Martín, 10, 31422 Artáiz, Navarra

Eraikina

Eskultura-dekorazioagatik, Nafarroako landa-giroko erromanikoaren alerik garrantzitsuena da. Gotiko garaian, horma-pintura multzo batekin aberastu zen, bere kalitateaz gain Nafarroako horma-pinturaren lanik zaharrenen artean agertzeko interesa dutenak.

Arkitekturari dagokionez, gure eskualdeko landa-giroko erromanikoaren barruko eredurik sinpleena eta ohikoena da: lau zatiko nabe bakarra, zeinaren hegoaldean portada txaranbeldua eta tinpanoz hornitua dagoen, eta zirkuluerdi-formako absidea, lehena kanoi-ganga zorrotzez eta bigarrena labez estalia; hori guztia XII. mendearen bigarren erdian egin behar zen. XVI. mendean eraberritze eta gehigarri batzuk egin ziren: burualdetik hurbilen zeuden bi ataletako gangaren ordez gurutze-ganga bat jarri zen, iparraldean kapera bat eta sakristia bat eraiki ziren, eta beharbada dorrea ere bai; sakristiaren egilea Juan de Amasa izan zen.

Elizaren funtsezko interesa bere eskulturan datza. Alde horretatik, komeni da bereiztea portadaren dekorazioa -tinpanoa eta kapitelak- eta teilatu-hegaletako modiloi eta plaketena; lehenengoa egile on baten lana izango litzateke, Iruñeko tailerrarekin lotua, baina aragoieraren berezko elementu tekniko eta formalak ere erabiltzen dituena; bigarrena, kalitate askoz txikiagokoa, landa-eskulturaren eremu zabalaren barruan kokatu behar da. Bere gaiari dagokionez, tinpanoak krismoi tipikoa du, baina alboetan Kristoren sinboloa (Kristo-Eguzkia) duten sei puntako bi izar ditu; kapitelek, horietako bik izan ezik, bata akanto-hostoen lerro bikoitzarekin eta bestea bi harpiarekin apainduta, oso dekorazio konplexua eskaintzen dute, zeinetan animaliak, landareak eta beste gizaki batzuk nahasten diren, fantasiazko itxura duten arren. Azaleko teilatupeari eusten dioten modiloien artean ageri diren plaketen gaiak nahiko argi daude: San Migel arimak pisatzen, Meza Santua -edo azken Erroa-, Kristoren Jaitsiera Infernuetara, Isaacen Sakrifizioa, Epulon aberatsaren Banketea eta zaldunen borroka bat; basailuetan, bai elizako teilatutzatik, bai eraikineko gainerako musikarietatik:

Oso interesgarriak dira absidea estaltzen zuten horma-pinturak, denbora luzez erretaula barroko batek ezkutuan eduki zituenak; 1958an aurkitu zituzten, erauzi eta Nafarroako Museora eraman zituzten. XIII. mendearen bukaerako urteetan datatuak izan dira eta gotikorako trantsizio-obratzat hartu dira, garai hartan boladan zegoen korronte neobizantinoaren barruan kokatuz. Arkuteria azpiko lau pertsonaia-taldek sinbolizatzen duten Bildotsaren Adorazioaren gai apokaliptikoa irudikatzen dute. Egilea anonimoa da, eta Artaxoako San Saturnino elizako pinturarik zaharrenak ere egin zituen; horregatik, Artaxoa-Artaizko Maisu izendatu ohi da.

Eliza honek Pedro Durangok eta Pedro Segurak 1544an egindako alboko bi pintura-erretaula izan zituen, baina gaur egun bakarra kontserbatzen da Santa Katalinari eskainia. Pedro Moretek egindako sagrarioa eta zenbait eskultura -Kristoa, Ama Birjina eta San Martinen erliebe bat- ere aipatu behar dira, Martin Zalbak polikromatuak 1589 baino lehen. Beste pieza aipagarri bat zilarrezko gurutzea da, Joan Peritz Zabaltzakoa eta Gaspar Montalvok 1627an egina. Erretaula nagusia, barrokoa, eliza zaharberritu zenean desmuntatu zena eta bere lekura itzuli ez dena, 1727an Juan Loigorrik egina zen.

Erreferentziak

• Nafarroako Entziklopedia Handia | ARTAITZ. (Noiz kontsultatua: 2021-12-16).

Ikus, gainera

• Artaitz
• Untzitibar

Kanpo estekak

• Datuak: Q15712096
• Multimedia: Church of San Martín, Artaiz / Q15712096