Salomon Uharteak[1] (ingelesez: Solomon Islands) Ozeaniako uharte-estatu burujabea da, Melanesiako 990 uhartez baino gehiagoz osatua, Papua Ginea Berriaren ekialdean eta Vanuaturen ipar-mendebaldean dagoena. Salomon uhartediko uharte guztiak hartzen ditu, Bougainville eta Buka izan ezik. 28.400 kilometro koadroko eremua dauka, eta 599.419 biztanle zituen 2016an.[2]

Salomon Uharteak
Solomon Islands
Ereserkia: God Save Our Solomon Islands (en) Itzuli
Goiburua: To Lead is to Serve
("Gidatzea zerbitzatzea da")

flag of the Solomon Islands (en) Itzuli

coat of arms of the Solomon Islands (en) Itzuli
Geografia
HiriburuaHoniara
9°26′0″S 159°57′0″E
Azalera28.400 km² (139.)
Punturik altuenaPopomanaseu (2.335 m)
Punturik sakonenaOzeano Barea (0 m)
KontinenteaOzeania
MugakideakFiji, Papua Ginea Berria, Vanuatu, Australia eta Frantzia
Administrazioa
Salomon uharteetako monarkaCharles III.a Erresuma Batukoa
Prime Minister of the Solomon Islands (en) ItzuliManasseh Sogavare (en) Itzuli
LegebiltzarraNational Parliament of Solomon Islands (en) Itzuli
Harreman diplomatikoak Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria611.343 (2017) (162.)
50.112 (2013)
Dentsitatea21,53 bizt/km² (200.)
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Ezkontzeko adinagenero guztiak: 18
Emankortasun-tasa3,966 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak48.080 (2007)
Bizi-itxaropena70,726 (2016)
Giniren koefizientea37,1 (2012)
Giza garapen indizea0,564 (2021)
Ekonomia
BPG nominala1.303.453.616,1197 $ (2017)
70.754.475,7481 (2016)
BPG per capita2.132 $ (2017)
76 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa1.483.682.119 nazioarteko dolar (2017)
73.347.902 (2016)
BPG per capita EAPn2.426,923 nazioarteko dolar (2017)
74,088 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala3,2 % (2016)
Erreserbak574.230.569 $ (2017)
60.269.618 (2016)
Inflazioa−3 % (2016)
−3 (2015)
Historia
Sorrera data: 1978
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+677
ISO 3166-1 alpha-2SB
ISO 3166-1 alpha-3SLB
Ordu eremua
Elektrizitatea220 V. 50 Hz.AS/NZS 3112 (en) Itzuli eta BS 1363 (en) Itzuli
Internet domeinua.sb
solomons.gov.sb

Geografia aldatu

Kokapena aldatu

Melanesian dago. Iparraldean Papua Ginea Berria eta Nauru ditu; ekialdean, Tuvalu; hego-ekialdean, Fiji; hegoaldean, Vanuatu; hego-mendebaldean, Australia; eta mendebaldean, Papua Ginea Berria.

Erliebea eta hidrografia aldatu

Salomon Uharteak ipar-mendebaldetik hego-ekialderako norabidean aurrez aurre jarritako bi uharte-ilara edo kate dira: Vella Lavella, Kolombangara, Georgia Berria eta Guadalcanal hegoaldean, eta Choiseul, Santa Isabel eta Malaita iparraldean. Bi ilarek bat egiten dute hego-ekialdean, San Cristobal uhartean. Uharte nagusi horiez gainera, beste uharte txiki eta atoloi asko daude.

Sumendi jatorriko uharte menditsuak dira gehienak. Mendi garaiena Guadalcanal uharteko Popomanaseu da: 2.330 metro. Sumendiak ere daude, horietako batzuk aktiboak. Batzuetan lurrikarak izaten dira. Uharte handienetan ur emari lasterreko ibai txikiak daude.

Klima eta landaredia aldatu

Salomon Uharteek klima bero hezea dute, urtean zehar ia gorabeherarik ez duena: 27 °C eta 3.000 mm euri. Haize-erauntsiak izaten dira. Klima mota hori dela-eta, basoak lurraldearen %90 hartzen du. Ustiatutako basoak hazkunde bizkorreko zuhaitzez landatzen dira.

Historia aldatu

Garai koloniala aldatu

 
Salomon Uharteetako gerlariak 1895ean.

1568an iritsi zen lehen europarra, Alvaro Mendaña de Neira, Espainiako erregeren zerbitzura ari zen esploratzailea. Erreketan urrea aurkitu zuelarik, izen bibliko bat ezarri zien huharteei: urre meategiak zituen Salomonen irlak.[3] Espainiarrak ez ziren uharteetan finkatu; laster galdu zuten uharteekiko interesa, uste zituzten aberastasunak aurkitu ez zituztelarik. Geroago, herbehereetar, frantses eta britainiar esploratzaileak joan ziren. Lehenik misiolari katolikoak joan ziren eta, geroago, misiolari anglikanoak. 1870 ingurutik XX. mendearen hasiera arte, blackbirder-ek uharteko jatorriko biztanleak lanera behartu zituzten Fiji eta beste uharte batzuetako lursailetan. 1886an, alemaniarrek eta britainiarrek hitzarmen bat izenpetu zuten, eta iparraldeko uharteak Alemaniaren babespean geratu ziren eta hegoaldeko uharteak Britainia Handiarenean.

 
Estatubatuar marineak 1942ko Guadalcanalgo Kanpainan.

1899an, Alemaniak Britainia Handiaren babesean utzi zituen iparraldeko uharteak, Bougainville eta Buka izan ezik, hari Mendebaldeko Samoa uharteak utzi izanaren ordainez. Lehen Mundu Gerran, Australiako gudarosteek gainerako uharteak hartu zituzten. 1942an, Bigarren Mundu Gerran, japoniarrek hartu zituzten Salomon uharteak, eta Ozeano Bareko gudu latzenetako batzuk, Guadalcanalgo gudua esate baterako, izan ziren inguruko uharte eta itsasoetan. Protektoratuko hiriburua, Tulagi, suntsitua geratu zen. Gerra amaitu ondoren, hiriburu berri bat eraiki zen Guadalcanal uhartearen iparraldean: Honaira. Handik aurrera, pixkanaka, uharteei gero eta autonomia zabalagoa eman zitzaien, eta 1978an burujabetza osoa erdietsi zuten.

Salomon Uharteak independenteak aldatu

Burujabetasuna lortu zuenez gero, lehen ministroen aldaketa etengabea izan da Salomoneko ezaugarri nagusietako bat; izan ere, hiru urte inguru iraun izan dute beren karguan, eta politikako harremanak gorabehera pertsonaletan oinarrituak dira, alderdi politikoen arteko gorabeheretan baino areago. 1981ean, Peter Kenilorea lehen ministroaren kontrako zentsura mozioa sartu ondoren, Salomon Mamaloni izendatu zuten gobernuburu. Mamalonik arma nuklearrak garraiatzen zituzten edo energia nuklearrez zebiltzan itsasontzi edo hegazkinak herrialdean sartzeko debekua ezarri zuen. 1986-1989 bitartean Ezekiel Alebua egon zen agintean, baina 1989an berriro ere Mamalonik hartu zuen kargua. Bigarren agintaldian, Estatu Batuetako konpainia batek hondakin nuklearretarako biltegi gisa Salomoneko eremua erabiltzeari ezetza eman zion. 1994an, Francis Billy Hilly izendatu zuten lehen ministro, baina urrian legebiltzarrak kargutik eraitsi zuen, eta Mamalonik hartu zuen berriz kargua. 1997an, Bartholomew Ulufa'alu aukeratu zuten lehen ministro; ekonomia eta finantzen alorra eraberritzeko eta arrazionalizatzeko neurriak hartu zituen, eta helburu horiek izan ziren bere politikaren ardatzak. Nazioarteko politikari dagokionez, 1992an, istiluak izan ziren Salomonen eta Papua Ginea Berriaren artean, Bougainvillek Papua Ginea Berriarengandiko burujabetasuna aldarrikatu zuela-eta. Bestalde, garrantzi handiko zeregina bete zuten Salomon Uharteek Ozeano Barearen hegoaldeko politikan eta, azkenik, babesa eman zioten Kaledonia Berriaren burujabetasunaren aldeko mugimenduari.

Etnien arteko gatazka (1998–2003) aldatu

 
2007ko tsunamiak eragindako kalteak.

1980ko hamarkadan, Guadalcanalera lekualdatu ziren beste uharteetako jende asko, jaiotze tasa sendoa eta aldi berean ekonomia oso atzeratua dituen Malaitako biztanleak batik bat. Baina 1990eko hamarkadan mundu osoan lehengaien prezioek behera egin zutenean, liskarrak sortu ziren. Guadalcanalgo biztanleek kanpora bidali nahi izan zituzten gainerako herritarrak, batzuk hil eta askoren ondasunak kixkaliz. Ondorengo istiluetan bi milizia gorpuztu ziren: Isatabu Freedom Movement, Guadalcanal uharteko jatorrizko herritarren haserrea biltzen zuena, eta Malaita Eagles Force, besteek hildako herritarren mendekua eta bortxaz etxea eta ondasunak utzi behar izan zituzten 20.000 herritarren itzultzeko eskubidearen alde ari zena.[3]

2000an, Malaita Eagles Force-ko kideek lehen ministroa bahitu aurrena eta agintetik bota zuten gero. 2000ko urrian sinatu zuten bi miliziek eta Honiarako gobernu zentralak bake akordioa, baina hori paperetik egia izatera iristerik ez zen lortu.[3] 2003an, zikloi batek uharteak erraustu zituen. Urte berean, gobernatzaile jeneralak laguntza deia egin zion nazioarteko komunitateari estatuaren agintea berrezartzeko. 2.200 polizia eta militar iritsi ziren gehienbat Australia eta Zeelanda Berritik, baita Ozeano Bareko 20 nazio desberdinetatik. Helpem Fren izenez ezagutzen da operazio hau. 2007an, tsunami batek 20 hildako, ehunka zauritu eta kalte handiak eragin zituen.

Gobernua eta administrazioa aldatu

Politika aldatu

Salomon uharteek monarkia konstituzionala osatzen dute, Commonwealth erakundearen barruan. Estatuburua, beraz, Britainia Handiko errege edo erregina da, eta gobernadore batek betetzen ditu haren ordezkoak. Aginpide betearazlea lehen ministroaren esku dago, eta lau urtez behin aukeratzen da kargu hori, legegintza ahalmenak dituen legebiltzarreko 38 kideren botoen bidez.

Banaketa administratiboa aldatu

Administrazioari dagokionez, herrialdea bederatzi probintziaz eta hiri nagusi batez osatua dago. Hona hemen egungo probintziak:

Zbk. Probintzia Hiriburua Azalera
(km²)
Biztanleria
1999ko errolda
Biztanleriaren
dentsitatea (2009)
Biztanleria
2009ko errolda
1   Erdialdeko probintzia Tulagi 615 21.577 42,4 26.051
2   Choiseulgo probintzia Taro Island 3.837 20.008 6,9 26.371
3   Guadalcanalgo probintzia1 Honiara 5.336 60.275 17,5 93.613
4   Isabelgo probintzia Buala 4.136 20.421 6,3 26.158
5   Makira-Ulawako probintzia Kirakira 3.188 31.006 12,7 40.419
6   Malaitako probintzia Auki 4.225 122.620 32,6 137.596
7   Rennell eta Bellonako probintzia Tigoa 671 2.377 4,5 3.041
8   Temotuko probintzia Lata 895 18.912 23,9 21.362
9   Mendebaldeko probintzia Gizo 5.475 62.739 14,0 76.649
-   Hiriburu-lurraldea Honiara 22 49.107 2.936,8 64.609
  Salomon Uharteak Honiara 28.400 409.042 14,7 515.870

Oharra: 1 Honiara Hiriburuaren lurraldea izan ezik.

Demografia aldatu

Biztanleria aldatu

 
Tuo herriko haurrak, Fenualoa.

2016an 599.419 biztanle zituen.[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %34,6 dira, 15-24 urte bitartekoak %20, 25-54 urte bitartekoak %36,5, 55-64 urte bitartekoak %4,6 eta 65 urtetik gorakoak %4,3. Bizi itxaropena 75,6 urtekoa da; 72,9 urtekoa gizonezkoena eta 78,3 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak). 3,16 haur emakumeko da ugalkortasun-tasa osoa.[4]

Banaketa etnikoa aldatu

Uharteetako biztanle gehienak, %95,[4] melanesiarrak dira. Polinesiarrak gutxiengoa dira, %3, eta uharte nagusietatik urrun dauden atoloietan bizi dira.

Hizkuntzak aldatu

Hizkuntza ofiziala ingelesa da, baina biztanleen %1-2k bakarrik erabiltzen du; biztanle gehienek ingelesa oinarri duen pidgina erabiltzen dute, eta beste 80 melanesiar hizkuntza eta dialekto baino gehiago ere mintzatzen dira.[3]

Hizkuntzak Hiztunak Eskualdea
Pijin 24.390 (1. hizk.)307.000 (2. hizk)
'Are'are 17.800 Malaita
Arosi 6.750 Makira
Baeggu 5.900 Malaita
Baelelea 8.800 Malaita
Bauro 3.420 Makira
Birao 5.900 Guadalcanal
Bughotu 4.048 Santa Isabel
Dori'o 2.406 Malaita
Fagani 902 Makira
Fataleka 6.703 Malaita
Gela 11.876 Nggela uharteak
Ghari 12.119 Guadalcanal
Gula'alaa 1.568 Malaita
Kahua 5.170 Makira
Kwaio 13.249 Malaita
Kwara'ae 32.433 Malaita
Lau 16.937 Malaita
Lengo 13.752 Guadalcanal
Longgu 1.894 Guadalcanal
Oroha 38 Malaita
Owa 3.069 Makira
Sa'a 11.519 Malaita
Talise 12.525 Guadalcanal
Toqabaqita 12.572 Malaita
Wala 6.978 Malaita
Malango 4.135 Guadalcanal
Kiribatiera 1.230 Gizo, Choiseul
Tanema 1 Vanikoro
Asubuo 10 Utupua
Amba 593 Utupua
Äiwoo 8.400 Reef uharteak
Lovono 4 Vanikoro
Nanggu 210 Nendö
Natügu 4.280 Nendö
Nalögo 1.620 Nendö
Tanibili 15 Utupua
Teanu 800 Vanikoro
Rennellera 3.191 Rennell eta Bellona probintzia
Luangiua 2.367 Ontong Java
Sikaiana 731 Sikaiana
Tikopia 3.324 Tikopia, Vanikoro
Vaeakau-Taumako 1.142 Duff uharteak, Reef uharteak
Anuta 267 Anuta uhartea
Lungga 2.767 Ranongga
Marovo 8.094 New Georgia
Mono 3.337 Shortland uharteak, Treasury uh.
Ririo 79 Choiseul
Roviana 9.871 New Georgia
Babatana 5.600 Choiseul
Blablanga 1.772 Santa Isabel
Cheke Holo 10.840 Santa Isabel
Dororo 0 New Georgia
Duke 2.312 Kolombangara
Ghanongga 2.508 Ranongga
Guliguli 0 New Georgia
Hoava 459 New Georgia
Kazukuru 0 New Georgia
Kokota 530 Santa Isabel
Kusaghe 2.395 New Georgia
Simbo 2.701 Simbo
Ughele 1.202 Rendova
Vaghua 1.960 Choiseul
Vangunu 907 Vangunu
Varisi 5.161 Choiseul
Gao 1.215 Santa Isabel
Laghu 15 Santa Isabel
Zabana 3.355 Santa Isabel
Zazao 10 Santa Isabel
Lavukaleve 1.783 Russell uharteak
Savosavo 2.415 Savo
Touo 1.874 Rendova
Bilua 8.740 Vella Lavella

Erlijioa aldatu

Erlijio nagusiak protestantea, %77,5 (%34 anglikanoak) eta katolikoa, %19,2, dira, baina bietan agertzen dira bertako erlijioen ezaugarriak eta eragina.

Hiri nagusiak aldatu

Honiara hiriburua da hiri bakarra; Ginzo, Auki eta Kira Kira dira beste herri aipagarriak.

Ekonomia aldatu

 
Honiarako merkatu nagusia, 2013.

Salomon herrialde txikia da, azpigaratua. Bertako biztanle gehienak nekazaritzatik, arrantzatik eta basoak ustiatzetik bizi dira. Esportaziorako lantzen dira kokondoa, olio-palmondoa eta kakao arbola, baina bizibidea ateratzeko batata, taroa, ñamea, arroza, bananak eta barazkiak lantzen dituzte. Arrantzari dagokionez, atun txikia da gehiena harrapatzen dena, baina aipagarria da Salomonek bere eskumenean duen itsas eremuan arrantza egiteko Ozeano Bareko potentziei, eta batez ere Japoniari, baimenak saltzetik ateratzen den dirua. Industria jarduera nagusia zuraren lanketa da, eta zura da, hain zuzen ere, gehien esportatzen den gaietako bat. Lurpeko aberastasun handiak daude, batez ere beruna, zinka, nikela eta urrea, baina ez dira behar bezala ustiatzen.

Galera handiak izan ziren Asiako hego-ekialdeko krisiaren eraginez , eta ekonomiak %10eko beherakada izan zuen 1998an (bertako diruaren balioa %20 murriztu zen). Gobernuak neurri gogorrak hartu behar izan zituen egoera kontrolatzeko, zerbitzu publikoen gastua eta beste gastu batzuk murrizteko. Dena dela, gobernuak defizita du, eta arazoak sortzen ari dira basoen soiltzearen eraginez. Atzerriko jabeen esku daude, bestalde, bertako ekoizpen eta finantzagune nagusiak. Biztanleko barne produktu gordina oso txikia da, 2.100 dolar ingurukoa 2017an.[4]

Erreferentziak aldatu

Kanpo estekak aldatu