Reichstagen sutea
Reichstagen jauregiaren sutea (alemanez: Reichstagsbrand), 1933an nahita eginiko sute bat izan zen.
| Reichstagen sutea | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Jatorrizko izena | (de) Reichstagsbrand | |
| Mota | Eragindako sute | |
| Data | 1933ko otsailaren 27a | |
| Kokaleku | Reichstag, Reichstag | |
| Herrialdea | Hirugarren Reicha | |
| Parte-hartzaileak | ||
| Helburu | Reichstag | |
| Kaltetuak | Reichstag | |
Egilearen ardura nor izan zen ez dago argi. Batzuen iritzian naziek bultzatu eta lagunduta, Marinus van der Lubbe izeneko gazte batek eragin zuen 1933ko otsailaren 27an. Gazteak su eman omen zion Berlingo Reichstagen jauregiari eta hau txikituta geratu zen. Gaur egungo historialari gehienentzat gazte honek bakarrik parte hartu zuen Reichstagaren sutean.
Hitlerrek komunistei egotzi zien errua eta atentatu hura hartu zuten aitzakiatzat diktadura ezarri eta zapalkuntza basa bati ekiteko. Milaka lagun atxilotu zituzten naziek, Hitlerrek hiritarren eskubideak eta babes juridikoa murrizten zituen egoeraren ondorioz. 1945 arte luzatu zen egoera hura. Reichstagen jauregia Iparraldeko Alemaniar Konfederazioko (1866-1871), Alemaniako Inperioko (1871-1918) eta Weimarko Errepublikako (1919-1933) legebiltzarren eraikina izan zen; beraz, sinbolikoki balore handia zuen.[1]
Egileak aldatu
Sutearen erantzukizuna etengabeko eztabaidarako eta ikerketarako gaia izaten jarraitzen du. Adolf Hitlerren Gobernuak Marinus van der Lubbe, 24 urteko gazte komunista herbeheretarri egotzi zion gertatutakoaren errua. Van der Lubbe igeltsero langabetu bat zen eta Alemanian denbora gutxi zeraman. Sutearen lekuan bertan harrapatu zuten eta eraikinari su eman ziola onartu zuen. Heriotza zigorra ezarri zioten eta hamar hilabete geroago exekutatu zuten. Sutea froga gisa erabili zuten naziek KPDko komunistak Gobernuaren aurka konspiratzeaz leporatzeko eta errepresio bortitza zuritzeko. Sute hau funtsezko gertakaritzat jotzen da Alemania nazia (edo Hirugarren Reicha) ezartzeko prozesuan.
Historialariak ez daude ados Van der Lubbek bakarrik jokatu ote zuen, berak esan zuen bezala, langile alemaniarren egoera txarragatik protesta egiteko. Naziek komunistei, alemaniarrei zein atzerritarrei, leporatu zieten sutea. Historialari batzuek iradokitzen dute Alemaniako Alderdi Komunistaren kontra-akusazioa egiazkoa zela, eta sutea bandera faltsuko operazio gisa planifikatu eta ordenatu zutela naziek, gero eta botere handiagoa lortzeko asmoz. Egilea beraiek ez izan arren, kontua da gertaera honen onuradun nagusiak naziek izan zirela, euren boterea sendotu eta komunistak desagerrarazi ahal izan zituztenak, sozialdemokratekin batera NSDAPen aurkari nagusiak zirenak. Hil ondoren, Alemaniako justiziak hiru aldiz berrikusi zuen Van der Lubberen aurkako prozesua, 2008an kondena-epaia puntu guztietan indargabetu eta absolbitu zuen arte.
Göringen aitortza aldatu
William L. Shirer historialari estatubatuarraren The Rise and Fall of the Third Reich liburuan, Franz Halder jeneral alemaniarraren zinpeko adierazpen bat jasotzen da. Bertan, Hermann Göringek Nurenbergen egindako bazkari batean, suteari buruz harrotu zela zioen: "1943an Führeren urtebetetzea zela eta egindako bazkari batean, Führeren inguruko pertsonek elkarrizketa zuzendu zuten Reichstagen sutearen inguruko gertaeretara. Nire belarriekin entzun nuen nola Göring sartu zen elkarrizketan eta oihu egin zuen: Reichstageko eraikinaren inguruan benetan dakien bakarra ni naiz, nik su eman niolako. Eta hori esanda, zaplada bat eman zuen." Nurenbergeko 1945 eta 1946ko epaiketetan egindako galdeketan, Halderren zinpeko deklarazioa irakurri zitzaion Göringi, baina horrek ukatu egin zuen sutean parte hartu izana, eta Halderren deklarazioa "txorakeriatzat" jo zuen.[2]
Ondorio politikoak aldatu
Hitlerek komunistei egotzi zien errua eta atentatu hura hartu zuten aitzakiatzat diktadura ezarri eta zapalkuntza basa bati ekiteko.[3] Hurrengo egunean Hitlerrek Hindenburg presidentea presionatu zuen Verordnung des Reichspräsidenten zum Schutz von Volk und Staat dekretua onartzeko (Herriaren eta Estatuaren Babeserako Reicharen presidentearen Dekretua). Hau izan zen Alemanian demokrazia desmuntatu eta Hitler buru zuen diktadura totalitario bat ezarri zuten hainbat lege-proiektutatik lehena. Martxoaren 5ean beste hauteskunde bat egin zen Reichstag-en, Bigarren Mundu Gerraren amaieran naziek porrot egin baino lehen izan zen azkena. NSDAPek eserleku-kopurua eta botoen ehunekoa handitu arren, ez zuen naziek nahi zuten gehiengo absolutua lortu. Hala ere, komunisten aurkako errepresioaz baliatu ziren naziak gehiengo lortzeko.
Arketipo gisa aldatu
"Reichstageko sutea" terminoa erabiltzen dute autore batzuek mugimendu politiko batek eszenaratutako gertaera lazgarri eta traumatiko bat adierazteko. Mugimendu politiko horrek antolatu du, eta iritzi publikoak errezeloz ikustea eragin du. Horri eraso edo bandera faltsuaren eragiketa esaten zaio. Historian asko izan dira baina sarritan gerateren atzean gelditzen direnen gaineko zalantzak gelditu ohi dira. Adibidez, Diokleziano enperadorearen jauregiaren suntsipena Nikomedian "IV. mendeko Reichstagaren sute" gisa deskribatu da, kristauen jazarpen zabal eta handiagoa justifikatzeko erabili zelako.[4]
Erreferentziak aldatu
- ↑ Lur Entziklopedia. [1].
- ↑ Yale Law School: Nuremberg Trial Proceedings, 9.liburuki. [2]
- ↑ https://www.euskadi.eus/web01-a2lurhiz/es/contenidos/termino/_c05092/eu_r_0297/r0297.html
- ↑ Drake, HA (2000). «Constantine and the bishops: the politics of intolerance». Constantine and the Bishops: The Politics of Intolerance, 164.or.[3]
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q153992
Multimedia: Reichstag fire / Q153992
