Pirinioetako desman
Pirinioetako desmana (Galemys pyrenaicus), muturluze piriniotarra, desman piriniotarra eta Pirinioetako muturluzea ere deitua[1], Talpidae familiako ugaztun erdi-urtar txikia da, Iberiar penintsulan eta hegoaldeko Frantzian bizi dena[2].
Pirinioetako desman | |
---|---|
Iraute egoera | |
Invalid status (IUCN 3.1) | |
Sailkapen zientifikoa | |
Filuma | Chordata |
Klasea | Mammalia |
Ordena | Eulipotyphla |
Familia | Talpidae |
Leinua | Desman (en) |
Generoa | Galemys |
Espeziea | Galemys pyrenaicus (É. Geoffroy, 1811)
|
Banaketa mapa | |
Muturluzea iraute egoera ahulean dago, habitataren kalitatearen galera dela eta[2]. Euskal Herrian ere, ibai gutxik dauzkate haren biziraupenerako baldintza egokiak, eta ibai hauetan tarte txikitan[3].
Taxonomia
aldatuPirinioetako desmana Galemys generoko espezie bakarra da. Errusiar muturluzearekin batera, Desmanini leinua osatzen du.
Bi azpiespezie deskribatu dira, baina autore batzuek erabilitako irizpideak zalantzan jartzen dituzte[4][2]:
- Galemys pyrenaicus pyrenaicus, E. Geoffroy, 1811. Kantauriar mendikatean eta Pirinioetako alde bietan bizi dena.
- Galemys pyrenaicus rufulus, Graells, 1897. Erdialdeko Sisteman bizi dena.
Gaur egungo atzerakadaren ondorioz, baliteke lau taxoi gisa ulertu behar izatea.
Deskribapena
aldatuGorputz biribila du baina nabarmen luzatzen da igerian ari denean. Tronpa luze eta zapaldua du eta honen puntaren goiko aldera irekitzen zaizkio sudur zuloak; tronpa biluzia da baina bi aldeetara bizartxo lerro bana du. Begi txikiak ditu, ilajearen azpian ia ikusezinak. Aurreko hanka txikiak, mintz interdigital laburrekoak; atzekoak aldiz, luzeak, barnealdera zuzenduak, mintz interdigital handikoak, larru ezkatatsu batez estaliak eta ile luze eta sendodun lerro bat dutenak. Oso buztan luzea du, zilindrikoa eta punta lateralki zapaldua; ile gogorrarekin, nahikoa urria larru ezkatatsua ikusi ahal izateko.
Kolore marroi iluna, urpean dagoenean nabarmentzen diren erreflexu distiratsuekin. Tronpa eta soinadarrek kolore beltzaxka dute, eta bertako ileek zilar kolorea. Alde bentrala dortsala baino askoz argiagoa da, kolore gris distiratsukoa, aldakorra banakoaren arabera. Haragi koloreko buztana, ile zurixkekin.
Ez du dimorfismo sexualik. 50-76g bitarteko pisua du, eta gorputza 115-135 mm luze da, itsatsa gabe. Hau burua eta gorputza batera baino luzeagoa da[2].
Banaketa
aldatuIberiar endemismoa da, Frantziako Pirinioetatik Portugalgo iparralderaino hedaturik dagoena. Serra da Estrela (Portugal) eta Erdialdeko Mendigunetik hasi eta, Iberiar sistemaren iparraldera , Kantauriar mendikatera, Leongo mendietara eta Pirinioetaraino banaturik dago.
EAEn, azken 20 urteetan, Endara, Oiartzun, Urumea, Añarbe, Leitzaran, Amundarain, Agauntza, Berrozi eta Ihuda ibaietan ikusi da[5].
Habitata
aldatuDesmana mendialdeko erreka eta ibai garbi eta ongi oxigenatuetan bizi da. Ibai-ibilgutik hurbil dauden zulo naturaletan, edo beste animalia batek eginikoetan, egin ohi dute habia. Oso animalia sentibera da habitataren kalitatearekiko. Beraz, ibaia kutsadurarik gabea, ondo oxigenatua eta landaretza ugarikoa izan behar da; antzeko ezaugarriak dituzten mendi ingurune zingiratsuetan ere bizi daiteke. Ezaugarri hauek izateko etengabe berriztatzen diren urak izan behar dira; beraz, errazagoa da ibaien goialdeetan aurkitzea, korronteak biziagoak baitira. Ia itsas mailatik 2.500 metroko garaieraraino bizi daiteke[2].
Elikadura
aldatuNormalean mota guztietako ornogabe urtarrez (Trichoptera, Plecoptera eta Ephemeroptera larbak, krustazeoak...) elikatzen da. Tarteka arrain txikiak ere harrapa ditzake.
Ugalketa eta ontogenia
aldatuUrtearen lehenengo erdian ugaltzen da. Araldia urtarriletik maiatzera, eta erditzeak martxotik uztailera izaten dira. Sabelaldi bakoitzean 1-5 ume izaten dituzte (4 da kopururik ohikoena), eta urtean behin baino gehiagotan umatzen ahal dira[2]. Abuztuaren amaieran hasten dira sakabanatzen gazteak eta heldutasun sexuala hurrengo urtean lortzen dute. Gutxi dira 3 urte baino gehiago bizitzen direnak.
Bizimodua
aldatuAnimalia gautarra da, batez ere, baina posible da egunez ikustea. Helduak oso bakartiak dira urtearen zati handi batean. 100 eta 1000 metro bitarteko ibai tartea hartzen dute bizitzeko; arren bizi-eremua (429 m, batez beste) handiagoa da emeena baino (301 m, batez beste)[2]. Arrek, ibaitik irteten diren objektuetan egiten dituzte beren gorozkiak, lurraldea markatzeko[6]. Urte osoan aktibo mantentzen dira, ez baitago atseden hartzeko erabiltzen duten urte sasoirik.
Espezieen arteko elkarrekintzak
aldatuMuturluzearen harrapari ohikoenak igaraba arrunta eta animalia arrainjale batzuk (lertxun hauskara, amiamoko zuria, amiltxori arrunta, lutxo arrunta) dira[2].
Bere ezaugarri sistematikoengatik, ziurrenik, hainbat bizkarroi esklusibo aurkitu zaizkio: Eadiea desmanae akaroa, Aonchotheca galemydis eta Paraucaria hispanica nematodoak...
Argazki galeria
aldatu-
Galemys pyrenaicus
-
Galemys pyrenaicus
Erreferentziak
aldatu- Edukiaren zati bat EuskalNatura.eus webgunetik hartu da, copyrightaren jabeak onartu baitu hango testu-edukiak Euskarazko Wikipedian CC BY-SA 3.0 ES Aitortu-PartekatuBerdin 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratzea, baldin eta iturria aipatzen bada (ikusi eztabaida orria).
- ↑ Pirinioetako desman Euskalterm. Euskara.euskadi.net
- ↑ a b c d e f g h Galemys pyrenaicus Magrama.gob.es
- ↑ Esnaola Illarreta, Amaiur; Gonzalez-Esteban, Jorge; Elosegi, Arturo; Aihartza, Joxerra. (2017-05-11). Piriniotako muturluzearen (Galemys pyrenaicus) ekologia espazial eta trofikoa: kontserbaziorako funtsezko faktoreak. (Noiz kontsultatua: 2019-09-27).
- ↑ Wilson, D. E. & Reeder, D. M. (editors). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed).
- ↑ Galemys pyrenaicus Txingudi albistegia. Ingurumena.ejgv.euskadi.net
- ↑ Desmán de los Pirineos Faunaiberica.org
Kanpo estekak
aldatu- Iñaki ODRIOZOLA (2012): Muturluzea Euskalnatura.net. CC-BY-SA lizentzia
- Oihane LAKAR IRAIZOZ (2008): Nahi bai, baina ezin[Betiko hautsitako esteka] Zientzia.net
- (Gaztelaniaz) Desmania: Pirinioetako desmanari buruzko webgunea Lifedesman.es