Wikipedia

Ostruka

Ostruka (Struthio camelus) hegaztirik handiena da. Afrikako basamortu eta sabana eremuak kolonizatu ditu. Hiru azpiespezie ditu eta Struthio generoaren barnean diren bi ostruka espezieen artean ugariena da. Bestea ostruka somaliarra (Struthio molybdophanes) da.

Ostruka
Iraute egoera

Arrisku txikia  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaAves
OrdenaStruthioniformes
FamiliaStruthionidae
GeneroaStruthio
Espeziea Struthio camelus
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Mugimenduabipedalism (en) Itzuli
Gizakiak ateratzen dizkion produktuakostrich egg (en) Itzuli, ostrich plume (en) Itzuli eta ostrich meat (en) Itzuli
Masa1,5 kg (pisua jaiotzean)
arra: 115 kg (helduen pisua)
emea: 100 kg (helduen pisua)
Kumaldiaren tamaina7,4
Eguneko zikloaeguneko
Errute denbora42 egun
Genomaren kokapenadnazoo.org…

Ratiteen ondorengoak dira. Ratiteak Kretazeoan edo Tertziarioaren hasieran agertu ziren. Egun, Ozeanian bizi dira talde horretako kideak[1]. Ostruka 70 km/h-ko abiaduraz lasterka egiteko gauza da.

Hedapena eta habitata aldatu

Afrikako sabana lehor eta sasi lehorretan bizi da[2], beren habitateko tenperatura aldaketa bortitzei eusteko gai baitira: hain zuzen ere, gauean -15°C izaten da inoiz, eta goizean, 45°C. Aurrez Arabiar penintsulan eta Ekialde Hurbilean ere izan ziren ostrukak, baina XX. mendearen erdialdera iraungi ziren, gehiegizko ehizaren erruz[3].

Populazioen % 90 Hego hemisferioan bizi da; aintzina, Afrikan ez ezik, Ekialde Hurbilean ere hedatuta zeuden, ordea. Ekuatoreko lerrotik iparraldera azpiespezie bakarra bizi da (populazio osoaren % 10), galtzeko arriskuan dagoen bakarra, Ekuatoretik hegoaldera bizi diren gainontzeko azpiespezieak kezka txikiko egoeran baitaude.

Gaur egun, mundu zabaleko rantxoetan ere hazten dira, bereziki Australian. Herrialde hartan hainbatek ihes egin dutenez, ostruka basati multzoak dabiltza hara eta hona, Australiako eremu lehorretan[4].

Deskribapena aldatu

Tamaina aldatu

Ostruka munduko hegazti handiena da. Ar heldua 3 metroko garaierara irits daiteke (batez bestekoa 2,75 m da) eta 63 eta 145 kg arteko pisua izan ohi du. Masai ostruka azpiespeziea ohiko ostruka baino zerbait handiagoa izaten da. Aurkitu den handienak 156,8 kiloko pisua zuen. Arrak emeak baino handiagoak dira[5].

Burua aldatu

 
Ostrukaren burua.

Ostrukak buru txikia du, gorputzeko gainontzekoarekin konparatuz gero. Begiak oso handiak dira, 50 mm-ko diametrokoak, lurreko ornodunen artean handienak: harrapariak urrutitik ikusteko balio diete[6]. Gainaldean estalki bat dute, eguzki izpietatik babesten dituena[7]. Buruak 12-14,3 cm besterik ez du, mokoa ere kontuan hartuta[5]. Mokoa zapala eta zabala da eta ertz biribiltsua du[8]. Lepo luze eta fina dute. Sexu bietan biluzia da, luma txikien geruza fin bat baino ez duena. Emeak arrosa kolore argia izaten du eta arrak, grisa edo arrosa, azpiespeziearen arabera[9].

Gorputza aldatu

Arren gorputza luma beltzez estalita dago. Hegoetako luma primarioak zuriak dira eta buztanekoak ere bai. Emeek eta ar gazteek luma marroi-grisak dituzte. Hego-zabalera 2 metrokoa izan daiteke. Bularrezura laua da, ordea, eta hegaztiek gihar hegalariak txertatzen diren gila hezurra falta du. Horregatik ezin du hegan egin[10].

Hankak aldatu

Hankak luze eta sendoak ditu. Hegazti gehienek hanka bakoitzean hiru behatz dituzte, baina ostrukek bi baino ez. Behatz luzeenean kako itxurako erpe bat dute[11]. Hanka gihartsu horiek korrika egiteko egokituta daude, baita harrapariengandik defendatzeko ere, ostiko gogorrak eman baititzakete. Hegaztien arteko tartso (hankaren azken segmentua) handiena dute, 39-53 cm luzerakoa[5], ezkatez estalia: arrek gorriak dituzte eta emeek, beltzak.

Elikadura aldatu

Belarjalea da, baina ez erabat: izan ere, aditu batzuek orojale gisa sailkatzearen alde agertu dira. Belarrak, fruituak eta sustraiak ez ezik, karraskari txikiak, narrasti eta hegazti txikiak zein sarraskiak ere jaten ditu. Hori bai, haien elikaduraren ehuneko urrian, oinarrizko jakiak belarrak, sustraiak eta zenbait fruitu dira[5].

Ostrukak, hegazti guztiek bezalaxe, ez dauka hortzik eta mihia mugimendu urrikoa da. Horrela, jakia bere mokoarekin eztarriraino mugiarazten du, osoa irensteko. 210 ml inguruko boloa sortzen du eta lepoan zehar arandoira iristen da. Bertan harri txintxarren eta hondar aleen laguntzaz janaria txikitzen du[12].

Hainbat egun biziraun ditzake urik edan gabe, elikagaietan eskuratutakoa, ur metabolikoa eta aireko hezetasunaz baliatzen da horretarako. Deshidratazioz gorputzaren pisuaren % 25 galtzea ere onar dezake[13].

Ugalketa aldatu

 
Emea (marroia) eta arra (beltza) gorteiatze dantzan.

Arrek sexu heldutasuna 2-4 urte artean lortzen dute; emeek, 6 hilabete lehenago.

Araldia maiatzean izaten da, eta garai horretan arren lepo luzea gorrixka jartzen ohi da, testosterona kontuengatik. Garai horretan arrak emeak gorteiatzen saiatzen dira dantza eta mugimendu eder zein arretatsuekin. Ar bat 3-5 emerekin ugaltzeko gai da ugalketa garaian. Arra kabia egiteaz arduratzen da, eta egin ostean, eme nagusiak (3-5 emeetatik nagusi bat hautatzeaz arduratzen da arrak) arrautzak erruten ditu. Egun batzuk pasa ostean, beste emeek (kabia egin duen arrarekin ugaldu direnak) kabi berean arrautzak erruten dituzte.

Inkubazio eta arrautzen zaintzaz arra eta eme nagusia arduratzen dira: gauez, arra eta egunez, emea.

Gauean, inkubazio arduraz jarduten diren ar guztiek beren kabien zaintza eta posizioa uneoro (alternantziarekin) elkarri aldatzen diote inkubazio eta zaintza aktibo eta kolektibo bihurtuta, baina horrek arriskuak ere sorrarazten ditu, besteak beste, kabi batzuk zaintzarik gabe geratzen direlako, horrek dakartzan ondorio latz guztiekin (harraparien hatzaparretan erori edo hotzez hil)[10].

Ostrukak 30-40 urte bitartean bizi dira, baina gatibutasunean 60 urtera hel daitezke. Errekorra 62 urte eta 7 hilabetetan dago[14].

Arrautza aldatu

 
Arrautza.

Arrautzak 1-2 kiloko pisua du (24 oilo-arrautzaren parekoa) eta 25 cm luze izaten da: hegazti guztien artean, munduko arrautzarik handiena da. Zuri-horixka da, eta ustez, kolore hori Afrikako sabana lehor eta beroetan ez kiskaltzeko moldaketa ebolutibo berezia da.

Eme bakoitza gai da bere arrautzak habia komun batean bereizteko[15]. Kabi bakoitzak 40 arrautz izaten ditu, eta horietatik 30 bat jaiotzen dira. Txitek jaiotzean 25-30 zentimetro bitarteko garaiera dute eta 900 gramoko pisua. Beige kolorea izaten dute, orban marroiez apainduak.

Ekologia aldatu

Ostrukak handia izan arren harrapari potentzial ugari ditu; gepardoa, lehoia, leopardoa, likaona, hiena pikarta eta Niloko krokodiloa. Hegan egiten ez badu ere lasterkari bikaina da, 70 km/h-ko abiadura har baitezake[16]. Gepardoek abiadura hori gainditzen dute eta arrek talde lanean erasotzen diete. Gauean egiten dute erasoa, ostrukaren ikusmena eskastu egiten dela aprobetxatuz[17]. Joera hau Kalahari aldeko gepardoetan ikusi da, Afrikako beste eremuetan salbuespen kasuak baino ez dira erregistratu. Edozein kasutan harrapariek ostruka ehizatzea ekiditen dute, abiadura azkarra, zelatari bikaina eta ostiko gogorrak ematen dituelako, hala lehoiek[18], leopardoek[19], likaonek...

Azpiespezieak aldatu

Ostrukaren lau azpiespezie ezagutzen dira, baina bat galduta dago jadanik.

Bosgarren azpiespezie bat ere izan zen, Struthio camelus molybdophanes, hego Etiopian, ipar Kenyan eta Somalian. 2000. urtetik aurrera espezie desberdindua kontsideratzen da, ostruka somaliarra (Struthio molybdophanes)

Ostruka azpiespezieak
Iparraldekoa
(S. c. camelus)		 Hegoaldekoa
(S. c. australis)		 Ekialdekoa
(S. c. massaicus)		 Arabiakoa (†)
(S. c. syriacus)
       

Ostruka eta gizakia aldatu

 
Galesko printzearen armarrian hiru ostruka luma daude.

Iruditeria aldatu

Duela 5.000 urteko kulturetan (Mesopotamia, Egipto) dagoeneko agertzen dira ostruken irudiak[20]. Bitartean Kalahariko ehiztari-biltzaileek ostruka arrautzak erabili zituzten ura gordetzeko, goikaldean zulo bat eginda. Irudiak grabatuta dituzten arrautzak aurkitu dira[21]. Kristautasunak ere hartu zen ostrukaren arrautzaren irudia.

Jarduera ekonomikoa aldatu

Erromatarren garaian ostrukak hazten ziren haien arrautzak eta lumak oso preziatuak bihurtu baitziren. Lumak oso erabiliak izan ziren hurrengo mendeetan ere kapelatako apaigarri gisa, goren klasetako agintari eta nobleetan bereziki, eta XVIII. mendean ia iraungi zen. XIX. mendean berriz hasi ziren ostrukak hazten lumak ekoizteko. XX. mendean 700.000 ostruka zeuden haztegietan mundu mailan ondorioz Lehen Mundu Gerran merkatua kolapsatu egin zen. 1970. hamarkadan haragitarako eta larruazala eskuratzeko berrekin zitzaion ostrukak hazteari.

Afrikan ohikoa da ostruka lasterketak egitea, gainerako tokietan zaldi lasterketak egiten diren antzera[22].

Erasoak eta uste okerrak aldatu

Ostrukak arriskua somatzen dutenean burua hareatan ezkutatzen duten ideia oso okerra da. Plinio Zaharraren idatzi batetatik sortu zen ideia hori. Ostrukak burua hareatan sartzen badu arandoirako harri txintxarrak eta hondar ale sendoak eskuratzeko izaten da[23], edota arrautzak jartzeko habia egiten ari delako. Orokorrean gizakiarengandik ihes egiten du, harraparitzat hartzen baitu, baina ihesbide gabe aurkitzen bada ostiko gogorrak eman ditzake. Berdin gertatzen da kumeak edo bere lurraldea zaindu behar badu ere[24].

Gizakiek hazitako ostrukek maiz egiten dizkiete gorteiatzen dantzak haien hazitzaileei eta ez ondoko ostrukei[25].

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Ingelesez) Yuri, Tamaki; Kimball, Rebecca T.; Harshman, John; Bowie, Rauri C. K.; Braun, Michael J.; Chojnowski, Jena L.; Han, Kin-Lan; Hackett, Shannon J. et al.. (2013-03). «Parsimony and Model-Based Analyses of Indels in Avian Nuclear Genes Reveal Congruent and Incongruent Phylogenetic Signals» Biology 2 (1): 419–444.  doi:10.3390/biology2010419. (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  2. ↑ (Ingelesez) Donegan, Keenan. «Struthio camelus (ostrich)» Animal Diversity Web (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  3. ↑ (Ingelesez) «The Bitter Fate of Ostriches in the Wild» Haaretz (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  4. ↑ (Ingelesez) «The outback ostriches — Australia's loneliest birds» ABC News 2018-09-01 (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  5. ↑ a b c d Grzimek, Bernhard. (©2003-©2004). Grzimek's animal life encyclopedia.. (2nd ed. argitaraldia) Gale ISBN 0-7876-5362-4. PMC 49260053. (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  6. ↑ Brown, Leslie. (1982-<c1997>). The birds of Africa. Academic Press ISBN 0-12-137301-0. PMC 8982298. (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  7. ↑ (Ingelesez) Martin, Graham R.; Katzir, Gadi. (2000). «Sun Shades and Eye Size in Birds» Brain, Behavior and Evolution 56 (6): 340–344.  doi:10.1159/000047218. ISSN 0006-8977. PMID 11326139. (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  8. ↑ (Ingelesez) Gilman, Daniel Coit; Peck, Harry Thurston; Colby, Frank Moore. (1903). The New International Encyclopædia. Dodd, Mead (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  9. ↑ None. (2003). Firefly encyclopedia of birds. Buffalo, N.Y. : Firefly Books ISBN 978-1-55297-777-4. (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  10. ↑ a b Nell, Leon. (2003). The Garden Route and Little Karoo. Struik Publishers ISBN 1-86872-856-0. PMC 52784006. (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  11. ↑ «Bird Claws or Nails» www.thewonderofbirds.com (Noiz kontsultatua: 2021-12-27).
  12. ↑ Firefly encyclopedia of birds. Firefly Books 2003 ISBN 1-55297-777-3. PMC 51922852. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  13. ↑ The illustrated encyclopedia of birds : the definitive reference to birds of the world. Barnes & Noble Books 1996 ISBN 0-7607-0152-0. PMC 36063602. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  14. ↑ Wood, Gerald L.. (1982). The Guinness book of animal facts and feats. (3rd ed. argitaraldia) Guinness Superlatives ISBN 0-85112-235-3. PMC 9852754. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  15. ↑ (Ingelesez) Bertram, Brian C. R.. (1979-05). «Ostriches recognise their own eggs and discard others» Nature 279 (5710): 233–234.  doi:10.1038/279233a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  16. ↑ «Ostrich: The Animal Files» www.theanimalfiles.com (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  17. ↑ Mills, M. G. L. eta Margie Mills. (2017). Kalahari cheetahs: adaptations to an arid region. Oxford University Press.
  18. ↑ (Ingelesez) Hayward, Matt W.; Kerley, Graham I. H.. (2005). «Prey preferences of the lion (Panthera leo)» Journal of Zoology 267 (3): 309–322.  doi:10.1017/S0952836905007508. ISSN 1469-7998. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  19. ↑ (Ingelesez) Hayward, M. W.; Henschel, P.; O'Brien, J.; Hofmeyr, M.; Balme, G.; Kerley, G. I. H.. (2006). «Prey preferences of the leopard (Panthera pardus)» Journal of Zoology 270 (2): 298–313.  doi:10.1111/j.1469-7998.2006.00139.x. ISSN 1469-7998. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  20. ↑ Thompson, Dorothy Burr. (1955-07-01). «A Portrait of Arsinoe Philadelphos» American Journal of Archaeology 59 (3): 199–206.  doi:10.2307/500319. ISSN 0002-9114. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  21. ↑ Laufer, Berthold. (1926). Ostrich egg-shell cups of Mesopotamia and the ostrich in ancient and modern times. Chicago: Field Museum of Natural History (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  22. ↑ (Ingelesez) «Ostrich Riding South Africa» SouthAfrica.com (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  23. ↑ Ekesbo, Ingvar. (2011). Farm animal behaviour : characteristics for assessment of health and welfare. CABI ISBN 978-1-84593-770-6. PMC 647218097. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  24. ↑ Coyne, Jerry A.. (2010). Why evolution is true. ISBN 978-0-670-02053-9. PMC 233549529. (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  25. ↑ (Ingelesez) Ostriches 'flirt with farmers'. 2003-03-09 (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).

Kanpo estekak aldatu

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: ostruka .
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ostruka&oldid=9660348"(e)tik eskuratuta