Ornogabe

Ornogabea bizkarrezurrik ez duen animalia da. Multzo honetan sartzen dira animali espezie guztien %97^[1], hau da, denak Vertebrata subphylumean daudenak izan ezik (arrainak, anfibioak, narrastiak, hegaztiak eta ugaztunak).

Barraskiloak ornogabeak dira, animalia gehienak bezala. Ornogabe izatea, hala ere, ez da talde taxonomiko baliagarria, ornogabe batzuk gertuago daudelako ornodunengandik beste ornogabe guztiengandik baino. Hala ere, termino erabilia da biologiatik haratago.

Ornogabe adibide ezagunak dira intsektuak; karramarroak, izkirak eta antzekoak; barraskilo, txirlak, olagarroak eta bere antzekoak; itsas-izarrak, itsas-trikuak eta bere antzekoak; marmokak eta har zein zizare gisa sailkatzen diren animaliak.

HistoriaAldatu

Jean-Baptiste Lamarck zientzilaari frantsesak 1794 urtean bost talde bereizi zituen ornogabeen artean, moluskoak, intsektuak, zizareak, ekinodermatuak eta polipoak. 1809an Philosophiae Zoologique liburuan jadanik 10 ziren ornogebeen arteko klaseak: moluskuak, zirripedoak, anelidoak, karramarroak, armiarmak, intsektuak, zizareak, ekinodermatuak, polipoak eta infusorioak.

1815 eta 1822 artean "Animalia ornogabeen historia naturala"-ren (Histoire naturelle des animaux sans vertèbres)^[2] zazpi bolumen argitaratu zituen ordurarte ezagutzen ziren espezieen deskribapen zehatzak eginez eta hamarkada luzetan erreferentziazko lana izan zen. Gaur egun oraindik berak ezarritako izenak erabiltzen dira, hainbat kasutan taldeen mugak aldatu badira ere.

Ornogabeen phylumakAldatu

Hona hemen ornogabeen phylum nagusien zerrenda:

Phylumak	Azpitaldeak	Adibideak
Porifera	-	belakiak
Cnidaria edo Zelenteratuak	Hydrozoa Anthozoa Cubozoa Scyphozoa Polypodiozoa	marmokak, koralak, anemonak...
Platyhelminthes (zizaren lauak)	Cestoda Monogenea Trematoda Turbellaria	planaria, tenia, fasciolak...
Nematoda (zizare zilindrikoak)	Adenophorea Secernentea	Trichinellak, filariak...
Mollusca	Gastropoda Bivalvia Cephalopoda Polyplacophora Scaphopoda Aplacophora	barraskiloak, barea, nudibrankioak... muskuiluak, ostrak, txirlak... olagarroak, txipiroiak, txibiak... kitoia - -
Annelida (zizare eraztundunak)	Polychaeta Oligochaeta Hirudinea	lur-zizareak, poliketoak, izainak...
Arthropoda	Chelicerata Myriapoda Hexapoda Crustacea Trilobitomorpha (†)	armiarmak, eskorpioiak... ehunzangoak, milazangoak, eskolopendrak... intsektuak: euliak, tximeletak, inurriak... otarrainak, karramarroak, lanpernak... -
Echinodermata	Homalozoa Pelmatozoa Eleutherozoa	itsas izarrak, itsas trikuak, krinoideoak...

BitxikeriakAldatu

Ornogabeen barruko taxoi askok espezie gehiago dituzte ornodun guztiek batuta baino^[3].

Ornogabe batzuk gertuago daude ornodunengandik beste ornogabeengandik baino, adibidez Tunicata eta Cephalochordata taldeak. Horregatik talde hau parafiletikoa da, eta ez du esanahi berezirik taxonomian.