Ongizatearen ekonomia zientzia ekonomiko eta politikoaren adarretako bat da, non efizientzia ekonomikoaren eta ongizate sozialaren inguruko gaiez aritzen den. Neurria edozein izanda ere, sozietatea osatzen duten indibiduoen aktibitate ekonomikoaren terminotan aztertzen du ongizate orokorra. Indibiduo horiek (aktibitate ekonomikoarekin batera) interesaren unitate basikoak dira: indibiduoen ongizaterik gabe, ez da posible ongizate soziala egotea.

Horrela, esate baterako, Timothy John Besley-k honela dio^[1]:

«	Ongizatearen ekonomiak merkatuaren lorpenak epaitzeko eta baliabideen banaketa edo esleipenerako erabaki politikoen oinarriak finkatzen ditu	»
—^{[oh 1]}

Ostera, Zaragozako Unibertsitateko analisi ekonomikoko sailak honela zabaltzen du: "Ongizatearen ekonomiak, Mikroekonomiaren adarretako bat izanik, sozietate batek duen ongizate maila azaltzen du". Gainera, honako galderei erantzuna ematen saiatzen da: behin oreka egoera izateko baliabide nahikoak lortu ostean, ikuspegi sozial batetik zer esan dezakegu propietate optimoei buruz? Esleipen hori izango al da aukera guztietan gizartearentzako hoberena? Azken batean, taldearen ikuspegitik egoera sozialaren balioespena egitea da gakoa, betiere, aukeraketa sozialerako irizpideren bat erabiliz (ikus efizientzia banatzailea).

Gogoeta Orokorrak aldatu

Ongizate soziala gizartearen ongizate orokorrari dagokio. Ongizate hau gizarteko indibiduo guztien ongizatearen batuketa gisa zehatz daiteke. Bi modutara neurt daiteke: kardinalki (utilitate edo diru terminotan) edo ordinalki (Paretoren efizientzia terminotan). Utilitateen metodo kardinala ez da oso erabilia teoria puruetan, izan ere, gehikuntza arazoek zalantzagarri eta ziurgabea egiten dute. Salbuespen moduan hautemate oso orokorrak daude, baina eztabaidatuak izan dira.

Ongizatearen ekonomia aplikatuan (esate baterako, galdu-irabaziaren analisian), balioak termino monetarioetan izan ohi dira landuak, batez ere, banaketaren efektuak analisian barneratuak daudenean, hau inplizituki egin daiteke, adibidez, banaketak eraginik ez duela onartzen duten analisietan.

Ikuspegi praktiko batetik, ongizatearen ekonomiak ongizate orokorra aztertzen du (bere neurria edozein izanda ere) gizarte bat osatzen duten gizabanako guztien aktibitate ekonomikoaren terminotan. Indibiduo horiek (beraien aktibitate ekonomikoarekin batera) interesaren funtsezko unitatea diraː gizabanakoen ongizaterik gabe, ezinezkoa da ongizate soziala egotea.

Ikuspegi ordinal batetik, ongizateren ekonomiak orokorrean gizabanakoen lehentasun orokorrak onartzen ditu, hala nola, ongizatearen hobekuntza proposatzen du (Paretoren efizientzia terminotan). Horretarako ez da beharrezkoa "unitate kuantitatibo" bakar edo orokor bat.

Ekitatea erabiliz, diziplinaren hurbilketan bi ikuspegiak bateratzen saiatzen da (irabazien banaketa terminotan eta ondasun/zerbitzuen lorpenetan neurtuta) ongizatearen aparteko dimentsioa balitz bezala.

1980. urtetik aurrera, ekonomialariak hurbilketa eta arazo berriei buruz arduratu dira. Horien artean "hurbilketarako gaitasuna" agertzen da, non askatasunari buruzko gauzak materia honetan kontuan izan behar direla argudiatzen duten. Hurbilketa hauek garapen arazoetarako erabili dituzte. Garapenean interesatuta dauden ekonomialari batzuk faktore gehigarri batzuekin (utilitate, demokrazia, altruismo eta abarrekin batera) "esplotabilitate" kontzeptua garatzen ari dira. Ostera beste ekonomilari batzuk "bizitzarekin asebetetzea" erabiltzearekin interesatu dira, hala nola, Daniel Kahneman eta bere bazkideak "esperimentatutako utilitate" bezala deitzen diotena neurtzeko asmoz.

Garapen horietan Tibor Scitovskyren lanak funtsezko papera izan zuen. Berak dioenez, askotan ongizatea "kontsumoarekin" nahasten da eta, ondorioz, garapen ekonomikoarekin; baina giza aurrerapena kalitatearen ikuspegitik neurtua izan behar duela argumentatzen du. Bere ustez, ongizatea edo kontsumotik eratorritako plazera hainbat elementuz osatua dago, non lorpen eta garapen pertsonalek garrantzi handiagoa hartuko luketen. Sozietate askok baliabide gutxiago izanda, baliabide gehiago dituztenak baino kalitate hobeagoko kontsumoa lor dezaketela argumentatzen du Scitovskyk, soilik kontsumo baxuagoko kalitateak lortzen dituztela. Autorearen iritziz, kontu handiz alderatu behar dira ongizate sozialaren egoerak (ikus Bizi Kalitatea).

Beste interes termino batzuk ere gaineratzen dituzte, adibidezː ekitatea, justizia, berdintasun eta desberdintasun soziala eta altruismoa, eta abar.

Ikusi: Ongizate Ekonomiaren funtsezko Teoremak

Hurbilketa aldatu

Historikoki alor hau menderatu duten funtsezko bi hurbilketa egon dira. Lehenbizikoa, ekonomia neoklasikoa: funtsean Francis Edgeworth, Arthur Pigou eta Vilfredo Pareto (beste batzuk Alfred Marshall, Henry Sidgwick, etab. ere barneratzen dituzte) lanen ondorioz sortu zena. Ongizate-ekonomia berria John Hicks, Nicholas Kaldor, Paul Samuelson, etab. autoreek sortu zuten, sintesi klasiko-keynesiarra edo "sintesi neoklasikoa" -ren ildotik.

Hurbilketa neokalsikoa honako hautemateetan oinarritzen da:

Utilitatea kardinala da, hau da, eskala batean neurgarria zuzeneko behaketa edo juzioaren bidez.
Hobespenak egonkorrak dira eta kanpo jatorria dute gizabanakoentzat.
Kontsumo gehigarriak erabilgarritasun jaitsiera dakar (utilitate marjinaren gutxitzea).
Pertsona guztiak elkarrekiko konparagarriak diren utilitateak dituzte (ikus Kontsumitzailearen Teoria).

Aurreikuspen hauen arabera ongizate sozialaren funtzioa eraiki daiteke. Banakako utilitate funtzioen gehikuntza egin eta, funtzio horiek maximizatzen diren lekuan lortu ahalko da.

"Ongizate Ekonomia berriak" utilitatea kontzeptu ordinal gisa hartzen du: lehentasunak modu ordenatuan antolatu daitezke, baina ordena horrek neurri absolutu edo objektiboa hartzen du. Hurbilketak efizientzia eta banaketa ulertzeko esfortzuak esplizituki desberdintzen ditu eta, horregatik, tratera ezberdina ematen die.

Efizientziari lotutako gaiak Paretoren efizientzia kontzeptuarekin eta Kaldor eta Hicks autoreen konpentsazio testekin neurtzen dira. Aitzitik, irabazien banaketarekin erlazionaturiko gaiak onura sozialen funtzioekin lotzen dira. Horrez gain, efizientziaren inguruko ikerketek neurri kardinalak alde batera utzi dituzte, utilitateko kurba ordinalak erabiltzen hasi dira. Interesen arabera "ondasunen saskiak" ordenatzen dituzte, horrela analisirako nahikoa da indiferentzia kurben "eremuko mapa" bat. Eremuaren zailtasuna eta konplexutasuna direla medio, hurbilketa nagusiki ongizatearen ekonomia "tradizional" edo "neo - klasiko" gisa ezagutuko da.

Ekoizpena eta kontsumoaren arteko erlazioa aldatu

Ekoizpena eta Kontsumoaren arteko erlazioa grafikoki sistema sinple (bi kontsumitzaile - 1 kontsumitzailea eta 2 kontsumitzailea -, bi produktu (X eta Y) eta bi ekoizpen faktore bakarrik (Lana (L) eta Kapitala (K)) baten bitartez honela erakutsi daitekeː Diagraman PQ kurbak, ekoizpenaren aukera agregatuak erakusten ditu. X eta Y produktuen arteko efizientzia puntu guztiak erakusten ditu. Ekonomiak ondasun horietako A produktuak ekoizten baditu, X bidezko aldaketa-tasa marjinala (MRS), Y=2 izango da (hots, bi X behar dira Y produktu bakoitzeko, edo Y produktuko bi X ekoitziko dira).

A puntuak, Edgeworth kaxa baten ertza definitzen du, non kontsumoaren diagrama barneratzen duen. Honek, X eta Y produktuen konbinaketa irudikatzen du eta bi kontsumitzaileek kontsumitu ditzakete. Beraien lehentasunak, kaxaren barneko indiferentzia kurbekin daude ordezkatuta. B puntuan, ordezkapen-tasa marjinala (MRT) 2ren berdina da, eta C puntuan, 3ren berdina. Ekoizpenarekin orekan B kontsumoa dago bakarrik (MRS = MRT). BCA kurbak gizabanakoen kontsumoan efizientzia puntuen locus-ak definitzen ditu (MRS1 = MRTS2). Kurba horretan mugitzen garen heinean, gizabanako bakoitzak aukeratu eta kontsumizen dituen X eta Y ondasunak aldatzen dira. Puntu bakoitzari lotutako utilitate datuak, utilitate-funtzioak sortzeko erabiliak izan daitezke (goian, hurbilketa), horrela erlazio optimoak ebatzi daitezke.

Aintzat hartu beharreko lehentasun eta utilitateak ongizatearen inguruan aldatu

Honako utilitate ezberdinak daudeː kontsumitzaileak, ekoiztutako ondasunen saski eta konponketak edo ekoizpen prozesura ekarritako faktoreen nahasketa. Paretoren efizientziaren arabera, denak bateragarriak dira. Teorian ekoizpen kurbako aukerak bezain besteko puntu "optimo" daude. Emaitza optimo horiek kontsumo eta ekoizpenaren arteko infinitu oreka puntu inplikatzen dituzte.

Ondorioz, Paretoren efizientzia ongizate sozialerako beharrezko baldintza (baina ez nahikoa) dela argudiatu da. Paretoren puntu optimo bakoitzak ekonomiako sarrera ezberdinen banaketa suposatzen du. Nola determinatu dezakegu hortaz banaketa horietako bat besteak baino desiragarriagoa den? "ongizate sozialeko funtzio" bat zehazten dugunean, esplizituki edo inplizituki, hau da erabakitzen duguna. Funtzio horrek gizarteko utilitate unipertsonalaren inguruko balioak biltzen ditu. Beste hitz batzuetan, gizarte bat osatzen duten indibiduoen garrantzi erlatiboa zehazteko modu matematikoa da.

Funtzio erabilgarri batek (Bentham-en ongizate-funtzioa deritzo baita ere) indibiduo bakoitzaren utilitatea gehitzen du gizartearen utilitatea lortzeko. Ikuspegi honetatik begiratuta, indibiduo bakoitza berdina da, bakoitzaren hasierako utilitate mailari garrantzirik eman gabe.

Beste muturrean "maximo-minimo" edo "Rawlsen funtzioak" moduko hurbilketak daude. Rawlsen iritziaren arabera, ongizatea gutxien daukatenen utlitatea maximizatzerakoan maximizatzen da. Gutxien daukatenen egoera hobetu ezean inongo aktibitate ekonomikok ez du ongizate soziala haziko.

Eremu honetako ekonomialari gehienak ongizatea bi ikuspegi hauen bitarteko zerbait dela zehazten dute.

Espazio grafiko batean lantzeko helburuarekin, ongizate sozialaren funtzioa normalean indiferentzia soziala gisako kurba batera lekualdatzen da, bertan beste funtzio ekonomikoekin elkar eragiteko. "Kurba utilitario" bat lineala (zuzena) da eta eskubirantz jaitsi edo beherazten da. Horrela, indibiduo baten utilitatea handitzen doan heinean beste batena jaisten doala erakusten du, izan ere, "utilitate sozial" kantitate bakarra dago banatu edo konpartitu behar dena gizarte batean. Max eta min kurbak jatorri bereko bi zuzenetan agertzen dira, 90 graduko angelu bat osatuz. Honek, utilitate eta irabazi soziala osagarriak direla erakusten duː ez du garrantzirik indibiduo baten utilitatea zenbatean handitzen den, bestearena handitu ezean, ez da gizartean hazkunde totalik egongo. Erdibideko kurbek lehenengoarekin dute antzekotasun handiena, orokorrean, zuzenak izan beharrean kurbak izaten baitira. Batzuk bitarteko hurbilketa baten moduan ikusten dute.

Ongizate sozialaren kurba osagarri bat eraiki daitekeː ekonomia bateko indibiduotan banatutako ondasun eta zerbitzuen balio monetarioa neurtuz, horrela "kontsumitzailearen irabaziak" kalkulatu daitezke eta irabazi hori ondasun eta zerbitzu gehigarriak eskuratzeko erabiltzen dela erabakiz.

Zazpi ekuazioko eredu sinple bat aldatu

Ongizate-ekonomiaren arazo nagusiena, ongizate sozial baten funtzioaren maximo teorikoa aurkitzea da. Hainbat mugapenetara lotuta dago, hala nola, ekoizpen sistemak dituen teknologiaren egoera, erabilgarriak diren baliabide naturalak, azpiegitura nazionala eta muga "sozialak" (esate baterako, indibiduoen jokabidea, utlitate pertsonalen maximizazioa, irabazien maximizazioa, ...).

Eredu ekonomiko sinpleenetan, aurrez aipatutako zazpi ekuazio ebatziak lortu daiteke. Berriro errepikatuzː eredu horiek bi kontsumitziale soilik izango lituzkete (1 kontsumitzailea eta 2 kontsumitzailea), bi produktu (X eta Y) eta ekoizpeneko bi faktore (Lana (L) eta Kapitala (K)). Modu honetara zehatz daitezke gainerako kontsiderazioakː 1. kontsumitzailearen utilitatea U1 izanik eta 2. kontsumitzailearen utilitatea U2, Ongizate Soziala honela maximizatu daiteke (OS edo BS)ː

OS = f (U1·U2) ondorengo baldintzetara lotutaː
K = Kx + Ky (K kantitate totala, X ekoizpenean eta Yren ekoizpenean erabilitako kantitatearen berdina da).
L = Lx + Ly (X eta Y ekoizpenetan erabilitako lan kantitatea)
X = X (Kx Lx) (X ondasunerako ekoizpen funtzioa)
Y = Y (Ky Ty) (Y ondaunerako ekoizpen funtzioa)
U1 = U1 (X1 Y1) (1 kontsumitzailearen lehentasunak)
U2 = U2 (X2 Y2) (2 kontsumitzailearen lehentasunak)

Ekuazio hauen emaitzek Paretoren optimoa sortzen dute.

Adibide erreal batean, milioika kontsumitzailerekin, ehundaka produkturekin eta ekoizpeneko hainbat faktorerekin, kalkuluak askoz ere zailago bihurtuko lirateke.

Ongizate Sozialaren maximizazioa aldatu

Arestian aipatu bezala, kurba baten uzkurduretatik deribatu daitezke utilitate-funtzioak. Funtzio asko, puntu bakoitzeko bat, kurba horietatik deribatu daitezke. Utilitate sozialaren muga, utilitate horien guztien ertz edo kanpo-limite batetik erdietsi daitezke.

Paretoren optimoaren ikuspegitik baliabide ekonomikoen banaketa, ekoizpen, kontsumo eta, ekoizpen eta kontsumoaren arteko interakzioa.

Ondorengo diagraman, MN kurba utilitate sozialaren muga da. D puntua, lehen diagraman B puntua dena, aldaketa marjinalaren oreka dago (MRS = MRT), hau da, kontsumoa eta ekoizpena A puntuan eraldatzen dira. E puntua utilitate sozialaren mugaren barruan dago (inefizientzia bezala adierazia), izan ere, MRS C, MRT A puntuaren desberdina da.

Nahiz eta Paretoren efizientziaren arabera puntu guztiak ezberdinak izan, batek soilik adierazten du utilitate soziala noiz maximizatzen den. Z puntu honek, non utilitate funtzioaren muga (MN) indiferentzia sozialaren kurbaren (SI) tangentea den.

Ongizatea eta efizientzia aldatu

Nahiz eta ekonomiak "efizientziaren banaketa" duela pentsatu izan den, ekoizten diren ondasunak hauen utilitate maximoa lortzen duten pertsonetan banatzen direnean, ekonomialari askok nahiago izaten dute Paretoren efizientziaren kontzeptua erabili efizientzia egokiiren muga adierazteko.

Ongizate sozialeko neurri honen arabera, egoera bat optimoa izango da inoren egoera okertu gabe ezin daitekeenean inorena hobetu.

Paretoren efizientzia hau, soilik honako irizpideak gogobetetzen badira lortu daitekeː

Kontsumitzaile guztientzat ordezkapen marjinalaren erlazioa (RMS) kontsumoan berdina da. Hau, kontsumitzaile batek beste bati deribatu gabe gehiago lortu ezin duenean gertatzen da.
Produktu guztientzako aldakuntza marjinalaren erlazioa berdina da. Hau, produktu baten ekoizpena handitzea beste produktu batzuen ekoizpena murriztu gabe egitea ezinezkoa denean gertatzen da.
Ekoizpen-prozesu guztietan berdinak dira ondasunaren kostu marjinala eta produktuaren irabazi marjinala. Ondasun zehatz bat ekoizten duten enpresa guztientzat faktore baten produktu fisiko marjinala berdina denean gertatzen da.
Ordezkapen marjinaleko erlazioak kontsumoan ekoizpeneko aldakuntza marjinalaren tasen berdinak dira. Adibidez, ekoizpena kontsumitzaileen beharretara berdindu behar diren eremuetan.

Hainbat baldintzek inefizientziara eramaten duela argudiatu da. Besteak beste honakoak barneratzen diraː

Merkatuko egitura inperfektuakː monopolioak, monopsonioak, oligopolioak eta monopolioko egoera lehiakorrak.
Ekoizpeneko faktoreen esleipen inperfektu edo inefizientea.
Merkaturaren akatsak, "kostu soziala" barne.
Prezioen diskriminazioa, prezioen manipulazioa barne.
Informazio asimetrikoa, gardentasun falta eta eragile nagusiaren arazoa.
Monopolio naturaletan epe luzeko kostuen gainbehera.
Hainbat zerga-tasa eta salneurri.

Ekonomia bat Paretoren efizientziara garatzen ari den determinatzeko asmoarekin "konpentsazio-testak" burutu dira. Hori burutzeko, aldaketa gehienak pertsona batzuen egoera hobetu eta beste batzuen egoera okertzen dutela kontuan hartu dute.

Horregatik, irabazleak galtzaileei konpentsatuko balie zer gertatuko litzatekeen aztertu dute. "Kaldorren irizpide"-aren arabera, irabazle maximoak galtzaileak onartzeko prest dauden minimora heltzen badira, aldaketak Paretoren egoera optimo batera lagundu dezake. Hau irabazleen ikuspegitik begiratuta kontsideratu daiteke, izan ere, nahi dutena lortzeko prest daudenak baitira.

Ongizate-ekonomiaren erlazioa beste adar batzuekin aldatu

Mikroekonomian erabiltzen diren teknika asko erabiltzen ditu ongizate-ekonomiak. Horregatik, askotan adar gisa, eremu edo erdibideko zein garatutako espezializazio gisa ere ikusi daiteke. Ostera, bere emaitzak makroekomian aplikatuak izan daitezke, edota, eragina izan dezakete. Izan ere, ongizate-ekonomia bi ekonomien hurbilketa gisa ikusi daiteke. Ikerketa eta ongizate ekonomiaren tekniken "galdu-irabaziaren analisia" emaitza zehatza da, baina alde batera uzten ditu banaketa irabaziaren aspektuak. Zientzia politikoak ongizate eremuko interesa ere partekatzen du, baina teknika kuantitatibo gutxiago erabiltzen ditu.

Garapeneko teoriak ere arazo hauek aztertzen dituzte, eta garapen sozialerako funtsezkoak direla uste da.

Kritika aldatu

Ekonomialari edo politologo batzuk, hala nola, Austriar eskolakoak, utilitate funtzio kardinal bat eta/edo ongizate sozial kardinal baten funtzioa zehaztea posible den zalantzan jartzen dute. Eta posible izanda ere, funtzio horiek balio edo utilitate bat izango luketela argudiatzen dute. Arrazoirik funtsezkoena utilitate sozialeko kurbak sortzeak duen zailtasuna da (bai praktikoki zein teorikoki). Gainera, indibiduo bakoitzaren kurba agregatuetatik abiatuta sortzen diren utilitate-kurba sozialak adierazten dutena zalantzan jartzen da, nahiz eta kurbek dirudunenak zein txiroenak barneratu.

Paretoren araberako banaketa optimoak ere eztabaidatuak izan dira, batez ere, ondasun eta baliabideen arteko erlazioa ezagutzen ez den eskemetan. Aitzitik, teoria neoklasikoak erlazio hau ongi definituta dagoela azpimarratzen du.

Azkenik, utilitate ordinalen funtzioak zalantzan jartzen dituztenak ere badaude, "prezio-indizeen" ordez "ordaintzeko prestutasuna" adierazten duten funtzioak proposatzen dituzte. Ongizate ekonomiak prezio-indizerik gabe kalkulatuak izan daitezke, baina, hau ez da ohikoa.

Oharrak aldatu

↑ La economía del bienestar provee las bases para juzgar los logros del mercado y de los encargados de decisiones políticas en la distribución o asignación de los recursos

Erreferentziak aldatu

↑ (Ingelesez) Besley, Timothy. (2004). Welfare Economics and Public Choice. Springer, Boston, MA, 933–937 or. doi:10.1007/978-0-306-47828-4_213. ISBN 9780792386070. (Noiz kontsultatua: 2018-02-06).

Bibliografia aldatu

Casares Ripol, Javier: "El pensamiento en la política económica" (cap 4: La Economía del Bienestar) .- ESIC Editorial, 2002

Dahl, Robert A. y Lindblom, Charles E.: POLITICA, ECONOMIA Y BIENESTAR : LA PLANIFICACION Y LOS SISTEMAS POLITICO-ECONOMICOS REDUCIDOS A PROCESOS

Dobb, Maurice::Economía Del Bienestar Y Economía Del Socialismo .- Siglo XXI Ediciones

Nussbaum, Marta: Capacidades como titulaciones fundamentales: Sen y la justicia social Editorial: Universidad Externado de Colombia agosto de 2005

SEGURA, J.: Análisis Microeconómico. Alianza Universidad Textos, 1994.

Sen, A.K y Casas Pardo, José~: "Nueva economía del bienestar: escritos seleccionados" Universitat de València, 1995 .- accesión parcial aquí

Sen, A.K.: Economía de bienestar y dos aproximaciones a los derechos Editorial: Universidad Externado de Colombia diciembre de 2001

Stiglitz, Joseph E. y María Esther Rabasco: La economía del sector público Antoni Bosch editor, 2003 accesión parcial en aquí

Theil, H: "Economics and Information Theory" .- North Holland (1967) Amsterdam

VARIAN, H.: Análisis Microeconómico. Barcelona, Antoni Bosch, 1992.

Varios (Arrow, Scitowsky, etc) Ensayos sobre economía del bienestar v.1 Fondo de Cultura Económica, c1974

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Besley, Thimothy: Welfare Economics and Public Choice
Cantarero Prieto, David: ECONOMIA DEL BIENESTAR. Economía del Sector Público^{[Betiko hautsitako esteka]}
García, Pablo y Hoffman, Silvia T: El Bienestar como Preferencia y las Mediciones de Pobreza
López, Raúl Introducción a la Economía del Bienestar.^{[Betiko hautsitako esteka]}
Mendieta, Juan Carlos Economía del Bienestar Aplicado - Archivos para descargar^{[Betiko hautsitako esteka]}
Menger, Carl: Economía y Bienestar Económico^{[Betiko hautsitako esteka]}
Anon: Análisis de la posición de Rawls: La justicia como imparcialidad^{[Betiko hautsitako esteka]}
Anon: La economía del bienestar como base del principio marginalista de la formación de los precios

[2] La economía del bienestar provee las bases para juzgar los logros del mercado y de los encargados de decisiones políticas en la distribución o asignación de los recursos

[1] (Ingelesez) Besley, Timothy. (2004). Welfare Economics and Public Choice. Springer, Boston, MA, 933–937 or. doi:10.1007/978-0-306-47828-4_213. ISBN 9780792386070. (Noiz kontsultatua: 2018-02-06).

[1]

[oh 1]