Wikipedia

Murillo el Cuende

Nafarroa Garaiko udalerria

Murillo el Cuende[2] Nafarroa Garaiko hegoaldeko udalerri bat da. 653 biztanle zituen 2014. urtean, eta Iruñeko hiriburutik 50 kilometro hegoaldera dago.

Murillo el Cuende
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Fortaleza de Rada Viejo, Navarra, España, 2015-01-06, DD 02.JPG

Murillo el Cuendeko bandera

Murillo el Cuendeko armarria

Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroako Foru Erkidegoa
Merindadea Erriberriko merindadea
Eskualdea Arga-Aragoiko Erribera
Izen ofiziala Escudo de Murillo El Cuende.svg Murillo el Cuende
Alkatea Jesús María Mar Iturbide
(PSN)
Posta kodea 31391
INE kodea 31178
Herritarra murilloar
Kokapena
Koordenatuak 42° 23′ 52″ N, 1° 37′ 47″ W / 42.397777777778°N,1.6297222222222°W / 42.397777777778; -1.6297222222222Koordenatuak: 42° 23′ 52″ N, 1° 37′ 47″ W / 42.397777777778°N,1.6297222222222°W / 42.397777777778; -1.6297222222222
Azalera 58,85 km2
Garaiera 350 metro
Distantzia 50 km Iruñera
Demografia
Biztanleria 653 biztanle
Dentsitatea 11,1 biztanle/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		 Green Arrow Up.svg% 4,62
Zahartze tasa[1] % 30,69
Ugalkortasun tasa[1] ‰ 53,57
Ekonomia
Jarduera tasa[1] % 79,8 (2011)
Genero desoreka[1] % 0 (2011)
Langabezia erregistratua[1] % 14,24 (2013)
Kultura
Euskaldunak % 0,6 (2010)
Euskararen erabilera % 0,0 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea http://www.murilloelcuende.com

IzenaAldatu

Udalerriaren izen ofiziala eta euskal izen arautua Murillo el Cuende[2] bada ere, hainbatetan Murelu-Konde erabili izan da.

GeografiaAldatu

Inguru naturala eta kokalekuaAldatu

Murillo el Cuende Erriberriko merindadeko udalerria da, Bardeetatik iparraldera, eta Erriberritik hamar kilometro hegoaldera. Herrira heltzeko N-121 errepidea hartu behar da Caparroso edo Erriberri abiapuntutzat harturik.

Geografiaren aldetik, Aragoi behereko eskualdean dago, hau da, Aragoi ibaiaren ibilguaren behereneko aldean.[3][4]

Mugakide ditu iparraldean Erriberri eta Pitillas, hegoaldean Bardeak, ekialdean Santakara eta Melida eta mendebaldean Caparroso.

Klima eta landarediaAldatu

Udalerriak klima mediterraneo kontinentala dauka. Urteko batez besteko tenperatura 14 gradukoa (aldaketa termiko handiarekin) eta prezipitazioak 400 eta 500mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 60-70 baino ez dira izaten. Prezipitazioak nahiko irregularrak dira urte osoan zehar (ekainekin abuztura hiru hilabete idor daude), eta orokorrean ugariagoak dira udaberri eta udazkenean. Haizerik ohikoena iparreko ziertzo haizea da; eta, uda garaian, hegoaldekoa.

Murillo iparraldean klima mediterraneoari dagozkion espeziak aurki daitezke, zumelak batez ere, eta hegoaldean, txapardi eta pinuak. Horrez gain, igeltsua ugaria den hegoaldeko lurretan, landare gipsikola eta halofiloak ageri dira.

Estazio meteorologikoaAldatu

Traibuenasko auzoan, itsasoaren mailatik 312 metrora, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak gobernuak jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]

HerriakAldatu

Hiru herri daude udalerri honetan barnan: Murillo el Cuende izen berekoa, Errada eta Traibuenas.

HistoriaAldatu

 
Arradako gotorlekuaren arrastoak.

Arradako kontzejua, 1972an sortu zen, Nafarroako Foru Aldundiarekin sinaturiko akordioaren ondorioz. Kontzejua Traibuenasko lurretan sortu zen. Kontzeju berriak 2.609 hektareako azalera izango zuen, Espainiako gobernuak herrigune berriak kolonizatzeko eginiko politikaren barnean. Erradako kontzejuko lehen bizilagunak 1960ko hamarkadaren hasierakoak dira, garai hartan hasi zirelako bertan etxeak eraikitzen. Kontzeju independientea eratu arte, Traibuenasko kontzejuko juntaren menpe izan ziren.

Traibuenasko kontzejua bestalde, 1845an Murillo el Cuendera bildu zen, Nafarroa Garaian eginiko erreforma administratiboarekin batera. 1855ean Nafarroa Garaian 13.000 hildakotik gora eragin zuen kolera izurriak Murillon izandako eragina, txikia izan zen.

EkonomiaAldatu

Murillo el Cuendeko jarduera ekonomiko nagusiak bi dira: industria eta batez ere nekazaritza. Biztanle gehienak nekazaritzarekin zerikusia duten lanetan aritzen dira, gehienbat Murillo el Cuende eta Traibuenasko kontzejuetan. Azken horretan, mahasti ugari dago landaturik, eta eskualdeko ardogintza enpresa garrantzitsu bat bertan dago.

Erradako egoera desberdina da, betan bizi diren familia bakoitzak, IRYDA elkarteari erositako lur zati bat dauka, baina gaur egun, lur horiek, ortu osagarriak baino ez dira. Zerri eta ardi abere-lurren ustiategiak nagusi dira bertan, guztira lau ustiategi daudelarik. Horrez gain, 25 pertsona enplegatzen dituen elementu elektromagnetikoak ekoizten dituen lantegi bat dago. Orokorrean, biztanle gehienak, Caparroso eta Tafallan dauden lantegietan egiten dute lan.

DemografiaAldatu

Murillo el Cuendeko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 24 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %3,70a (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren azpitik).

PolitikaAldatu

Udal hauteskundeakAldatu

2007an UPN alderdiko Ángel Arnaudas Granell aukeratu zuten alkatek. Udaleko zazpi zinegotzietatik lau lortu zituen Nafarroako Herriaren Batasunak eta hortaz gehiengo absolutua baina PSNrekin lau botoren alde txikia egon zela. Baliogabeko botoak 6 izan ziren (emandako guztien %1,22a) eta zurizko 18 boto izan ziren (botoen %3,72a). Abstentzioa %15,67koa izan zen.

Murillo el Cuendeko Udala (2007)
Alderdia Botoak Zinegotziak
UPN 235 4
PSN 231 3

2011ko udal hauteskundeetan alderdi berberak aurkeztu ziren baina egoera irauli egin zen eta PSNk irabazi zuen.[6] Alkatetza Jesús María Marrentzat izan zen.

Murillo el Cuendeko Udala (2011)
Alderdia Botoak Zinegotziak
PSN 277 5
UPN 165 2

UdaletxeaAldatu

Udaletxea XX. mendearen amaieran berriztu zen azken aldiz. Beheko solairua harriz eginda dago eta lehen solairuan balkoi korritu bat ageri da. Balkoirantz zabaldutako bi hutsalen artean udalerriko armarria dago. Udala alkatea eta sei zinegotzik osatzen dute.

  • HELBIDEA: Santa Fe Plaza, 5 (Murillo el Cuende kontzejua)

Alkateen zerrendaAldatu

1999 - 2003 Ángel Arnaudas Granell UPN
2003 - 2007 Ángel Arnaudas Granell UPN
2007 - 2011 Ángel Arnaudas Granell UPN
2011 - 2015 Jesús María Mar Iturbide PSN

Azpiegitura eta garraioakAldatu

Condaren Iruñea eta Lodosa bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Eguneko zerbitzu bakarra izaten da norabide bakoitzean. Autobusak honako ibilbidea egiten du:

KulturaAldatu

EuskaraAldatu

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Murillo el Cuende eremu ez-euskalduneko udalerria da. Hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldan, herritarren % 0,63k zekien euskaraz hitz egiten.

Jaiak eta ospakizunakAldatu

Herriko jaiak, abuztuko azken asteburuan ospatzen dira, Santa Feren omenez. Bestalde, maiatzaren 15ean eta egun horretatik hurbilen dagoen asteburuan, San Isidroren jaiak ospatzen dira, herriko nekazarien omenez.

ErradanAldatu

Familiaren eguna, herriko gurasoen elkarteak antolatzen du, udalaren laguntzarekin, ekainean, umeek eskola amaitzean. Murillo el Cuendeko kontzejuak bezala, Erradak ere San Isidro eguna ospatzen du maiatzaren 15ean. Erradako herriko jaiak, abuztuko azken asteburuan ospatzen dira. Udalak, hiru herrietako jubilatuen arteko anaiarte bazkari bat antolatzen du.

Erromeriei eta jai erlijiosoei dagokionez, honako hauek ospatzen dira: irailean, Erradako gainean dagoen San Nikolas elizarako erromeria, maiatz edo ekainean Ihintzeko Andre Mariaren erromeria, eta irailaren 14an, Gurutze Santuaren gurtzea.

TraibuenasenAldatu

Traibuenasko herriko jaiak, abuztuaren 29tik hurbilen dagoen asteburuan ospatzen dira, San Joanen omenez. Urriaren 7tik hurbilen dagoen igandean, Erradako gainean dagoen San Nikolas elizarako erromeria antolatzen da, Arrosarioko Andre Mariaren omenez.

Ondasun nabarmenakAldatu

Santa Fe elizaAldatu

Santa Fe eliza, XVI. mendean eraiki eta XVIII. mendean handitu zen. Erretaula nagusiaren aurrealdean, XVIII. mendeko erretaula barroko bat ageri da. Herrigunetik, hurbil, muino txiki baten gainean, Erdi Aroko eliza txiki baten arrastoak daude, "Gurutze Santuaren baseliza" izenekoak. Eraikina, 1200. urtearen inguruan eraiki zen, eta gaur egun abside erdizirkularra eta ondoko zati bat baino ez dira mantentzen zutik.

ErradaAldatu

Erradan, antzinako eraikuntzen arrasto ugari aurkitu dira. 100 metro harresi inguru azaleratu dira, eta bi dorreen arrastoak. Horrez gain, kale baten eta etxebizitza zaharren arrastoak aztertu dituzte harresiaren ondoan.

San Nikolas elizari dagokionez, 1986 eta 1987 urteen artean, Vianako Printzea elkarteak, eliza zaharberritzeko lanak hasi zituen. Elizaren atzean, nekropolia dago, bizilagunak euren jabetzekin lurperatzeko erabiltzen zena. Almenara dorrea bestalde, harlanduzko dorre biribila dau, herriaren defentsarako dorre baino, seinaleak egiteko erabiltzen zena.

Gaur egungo ondareari dagokionean, Gurutze Santuaren parrokia, herri berria 1960ko hamarkadan eraikitzearekin batera altxatu zen.

TraibuenasenAldatu

San Joan Batailatzailearen eliza, XVI. mendearen hasieran eraiki zen. Barruan, XVIII. mendeko errataula nagusi barrokoa nabarmentzen da. Erretaularen ondoan, Familia Sakratuari buruzko margo bat dago.

Traibuenasko jauregia, Granadako dukearen jabetza izan zen, eta gaur egun honen ondorengoena. XV. mende amaierako atea eta saetera batzuk kontzerbatzen dira. Antzina, hobi bat izan zen jauregia inguratzen.

ZerbitzuakAldatu

Murillo el Cuende, Mairaga-Erdialdea mankomunitateko kidea da.

Ikus, gaineraAldatu

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ a b Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Mairaga-Erdialdea Mankomunitatearen webgunean adierazten dute eskualde horretakoa dela.
  4. ↑ Euskaltzaindiak 151. arauan (5. orrialdea) dio Aragoi beherea (-a) izena duela Nafarroako eskualde geografiko horrek.
  5. ↑ Nafarroako Meteorologia Agentziaren webgunea.
  6. ↑ Emaitzak Berrian.

Kanpo estekakAldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Murillo_el_Cuende&oldid=7967261"(e)tik eskuratuta