Muatzeko desgrazia
Muatzeko desgrazia[1] Gipuzkoan garrote bidez heriotzara kondenatu zuten azken pertsonaren nondik-norakoak kontatzen dituzten bertsoak dira. Azpeitiko plazan akabatu zuten Joxe Frantzisko Tejeria, bere emaztearen eta alabaren aurrean. Juan Mari Zubizarreta, Azkoitiko Etxeberritxo baserrian jaiotako bertsolaria ere bertan zen. Aiako Muatz baserrian gertatu zen dena, eta herrian zauri sakona utzi zuen, gaur ere irauten duena.
Gertaerak aldatu
_1.jpg)
1898ko udan gertatu zen, jendea garia jotzen zebilen garaian, Iturriotz baserritik gertu. Ilunabarrean eskopeta baten tiro hotsak entzun ziren. Eztanda zetorren ingurura begiratzen jarri eta gizon bat ikusi omen zuten basoan ezkutatzen, baina, iluntzen hasia zenez, ez zuten ezer argirik ikusi izan. Hurbildu ziren hara, bada, eta ez zen txikia izan hartu zuten sorpresa lurrean Muatzeko nagusiarekin topo egin zutenean, odol putzu batean itota. Baina gizonak ez zuen azken hatsa eman oraindik, eta “Semeak galdu nau” esan zuen[2].
Semea, Joxe Frantzisko Tejeria, Donostiara alde egina zen, bere krimena zuritzeko aitzakia izate aldera, ziotenez. Sebastopol ostatuan hartu zuen aterpe. Honakoa galdetu zion ostalariari[2]:
| « |
—Inor nire galdez baldin badator, esango al diozu nik hemen bi egun pasa ditudala? Eta etxekoandreak honela erantzun omen zion: —Inori hortik kalterik ez badatorkio, bai. |
» |
Guardia zibilak heldu ziren nola edo hala ostatu hartara, eta Joxe Frantzisko atxilotu zuten. Hasieran, dena ukatu zuen epaileen aurrean, baina, azkenean, guztia aitortu omen zuen. Muatzeko semea Azpeitiko espetxean giltzapetu zuten, eta tarteka etxekoek eramaten zioten jatekoa. Emazteak, behin, erretako artaburu bat eraman zion, burdina dosi handiarekin. Kartzelazainak zarata bat entzun zuen erronda egiten ari zen bitartean... Tejeriaren zelda zabaldu eta han ari zen , lima batekin barroteak moztu nahian. Familiakoak zain zeuzkan bidegurutze batean, kartzelatik Loiola aldera joanda berrehun metrora[2].
Pasadizo horren ondoren Donostiara eraman zuten. Bertan eman zioten epaiaren berri: heriotza zigorra ezarriko ziotela urtebeteren buruan.
1900. urteko urtarrilaren 14an Tejeria kotxe batean sartu eta Donostiatik Azpeitira eraman zuten. Espetxealdian jarrera ona izan zuenez, hatz lodiak besterik ez omen zizkioten lotu. 15eko goizean jakinarazi zioten sententzia hurrengo egunean ezarriko ziotela, goizeko 8etan, baita publiko aurrean ezarri ere. Hil aurreko eguna kaperan igaro zuen, Loiolako aita Aizpuruaren konpainian. Tejeriak eskatu zuen apaiz horren presentzia, eta harekin konfesatu eta prestatu zen heriotzarako[2].
Heriotzaren ikuskizuna aldatu
Exekuzioaren albistea lau haizetara zabaldu zen azkar batean. Urtarrilaren 16ko goizean jendez mukuru zeuden inguruak, nahiz eta euri zaparrada itzela izan. Garaiko egunkariek diote sei mila lagun inguru hurbildu zirela Azpeitira, eta bezperatik ostatu guztiak beteta zeudela, eta taberna batzuk gau guztian izan zituztela zabalik. Urkamendia Perdillegin jarri zuten, egun institutua dagoen tontortxoan, eta inguruko zelaiak eta soroak leporaino bete ziren[2].
Zehaztutako orduan igo zuten Tejeria urkamendira. Via Crucis izeneko kofradiako bi kidek heltzen zioten alde banatatik, eta atzetik hiru apaiz: Beloki (Azpeitiko koadjutorea), eta Loiolako aita Olasagasti eta aita Aizpurua. Urkamendiko eskailerak igotzen zorabiatu egin zen Tejeria. Une horretan Aizpurua apaiza publikoari zuzendu zitzaion[2].
Hilabete batzuk lehenago, krimen horren harira zabaldu zela Tejeriak aita hiltzearen motiboa bere emaztea bortxatu izana zela. Aizpuruak hori gezurtatu egin zuen jendaurrean, eta Tejeriak baieztatu ziola guztia diru kontuengatik izan zela. Hiltzera zihoan lagunarentzat barkazioa eta orazio bat eskatu zituen. Baina hori bai, Tejeriaren emazteak ez zuen epaiketan deklaratzeko eskubiderik izan; denak mintzatu ziren berari buruz, baina inork ez zion ezer galdetu[2].
Borreroak garrotea emateko erabiltzen den burdinazko uztaia jarri zion Muatzekoari. Inon zehazten ez den arren, ziurrenik Anatole Mayoral burgostarra izango zen, Espainiako estatu osoan hiru besterik ez baitzeuden, eta bera zen gertuenekoa. Belokik hasiera emanda, jendeak kredoa errezatu zuen, eta borreroak bere lana amaitua zuen otoitza bukatu aitzin. Gipuzkoan metodo horren bidez eraildako azken pertsona izan zen[2].
Gorpua kartzela aurrean zintzilikatu zuten, handik pasa behar zutenen beldurgarri[2].
Bertsoak aldatu
Tejeriaren kontakizuna bertsotan jaso zen, baita asko zabaldu ere. Honakoak dira jasotako bertsoak:
| « |
1.Jose Tejeria da |
» |