Wikipedia

Milena Rudnitska

kazetaria, politikaria eta ekintzailea

Milena Ivánivna Rudnitska, ukranieraz, Міле́на Іва́нівна Рудни́цька (Zbóric, Austrohungariar Inperioa,1892ko uztailaren 15a – Munich, 1976ko martxoaren 29a) kazetaria, politikaria eta ekintzailea izan zen. Galitziako mugimendu feministaren ahots garrantzitsuenetariko bat izan zen. Bere artikuluak hainbat egunkaritan argitaratu zituen. Sejm poloniarreko kide gisa, 1928 eta 1935 artean, gobernu-agintarien errepresio-arazoak azaldu zituen mundu osoan, besteak beste, erregimen poloniarrak gutxiengo ukrainarraren kultura erreprimitzeko egindako ahaleginak eta 1932-1933ko gosetearen erregimen sobietarrak egindako ukazioa. Poloniako sobietarren eta nazien okupazioan Rudnitskak herrialdetik ihes egin zuen eta erbesteratuta egon zen handik aurrera, Europan eta Estatu Batuetan zebilen artean, liburuak eta artikuluak argitaratuz.[1][2][3]

Milena Rudnitska

Bizitza
JaiotzaZboriv (en) Itzuli, 1892ko uztailaren 15a
Herrialdea Austria-Hungariako Inperioa
Mendebaldeko Ukrainako Herri Errepublika
Ukrainako Herri Errepublika
Lehen hizkuntzapoloniera
ukrainera
HeriotzaMunich, 1976ko martxoaren 29a (83 urte)
Hobiratze lekuaLychakiv Cemetery (en) Itzuli
Familia
Ezkontidea(k)Pavlo Lysiak (en) Itzuli
Seme-alabak
Anai-arrebak
Hezkuntza
HeziketaLviveko Unibertsitatea
Vienako Unibertsitatea
Hizkuntzakpoloniera
ukrainera
Polonia
Jarduerak
Jarduerakkazetaria, emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea, politikaria eta idazlea
KidetzaUkrainian Women's Union (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoaUkrainian National Democratic Alliance (en) Itzuli
Find a Grave: 203135518 Edit the value on Wikidata

Lehen urteak aldatu

Milena Rudnitska 1892ko uztailaren 15ean jaio zen Zboriven, Galitzian (orduan Austrohungariar Inperioaren zati zen), intelektual familia baten hirugarren ondorengo eta alaba bakarra zen. Gurasoak Olga (jaiotzaz Ida Spiegel) eta Iván Rudnitski izan ziren. Aitak, Ukrainako nobleziaren ondorengoak, zuzenbidea ikasi zuen Lemberg-eko Unibertsitatean (gero Letxeb) eta Mendebaldeko Ukrainan notarioa zen. Bere ama Galitziako merkatari familia judu baten alaba zen. Bi familiak beren ezkontzaren kontrakoak ziren, ia hamarkada bat atzeratu zutenak, garai hartan inork ezin baitzuen ezkondu gurasoen baimenik gabe hogeita lau urte bete baino lehen. Idak etxetik alde egitea erabaki zuenean, kristautasunera bihurtu zen, eta Olga izena hartu zuen, une horretan ezkondu baitziren biak. Guztira bost seme-alaba izan zituen: Mijailo (1889-1975), filologoa; Volodimir (1891-1975), abokatua; Milena; Iván (1896-1995), publizista eta saiakera-egilea; eta Antin (1902-75), konpositorea eta opera-zuzendaria.[1]

Rudnitski familiak poloniarra erabiltzen zuen etxean eta Olgak ez zuen inoiz ukrainieraz hitz egin, nahiz eta seme-alabak Ukrainako kulturan hezi zituen. Milena gaztea, bere aita hil zenean, 1906an, eragin egin zion. Lasterrera, ama eta seme-alabak Lemberg-era joan ziren. Etxean lehen mailako ikasgaiak jaso ondoren, ikasketak jarraitzera, hiriko Gimnasiumera joan zen; 1910ean unibertsitatean Filosofia ikasten hasi zen eta Filosofia eta Matematikako irakaskuntza-titulu batekin graduatu zen. Lehen Mundu Gerran, familia Inperioko hiriburuan bizi zen, Vienan. Bere unibertsitatean Pedagogiako graduatu bat jaso zuen 1917an, eta, doktore-programa hasi arren, ez zuen bete.[4]

Karrera profesionala eta politikoa aldatu

Nazionalista ukrainarra eta feminista (1918-1931) aldatu

Rudnitska 1918an hasi zen kazetari lanetan Gure Helburua (Наша Мета) izeneko argitaletxe bihilabeteko batean. Hurrengo urtean Pavló Lísyakekin ezkondu zen, Lemburgen ikasi eta Austrian bizi zen politikari abokatuarekin; izan zuten Iván izeneko seme bakarra urriaren 27an jaio zen. Libsyak-Rudnitski familiaren etxea laster bihurtu zen Vienan bizi ziren komunitate intelektual ukrainarreko liderrentzat bilgune. Bere jaioterriko Galitzian, Polonia eta Ukrainaren arteko gerra amaitu zen Estatu poloniarrean sartuz, gutxiengoak desagertzeko politikak ezarri zirenean. Milenak Ukrainako mugimendu nazionalistaren alde egiten zuen, baina uste zuen emakumeak beheragoko paperetara baztertuak izan zirela. Horrela, bere arreta jarri zuen emakumeak antolatzean eta kontzientzia handiagoa izatean Ukrainako nazioaz. 1920an, gero Poloniakoa den Lemberg hirira itzultzea erabaki zuen, Lwów bezala berrizendatua, eta handik gutxira bere senarrarengandik banandu egin zen. Bere semeak, amaren familiarekin heziak, amaren Rudnitski abizena hartu zuen beretzat.[5]

Rudnitska aktibista nagusienetako bat bihurtu zen, Olena Fedak-Sheparóvich (Федак-Шепарович Олена) Irina Sichinska eta Olga Tsipanovskarekin (Ціпановська Ольга), besteak beste, 1920an Ukrainako Emakumeen Batasuna (ukraniarrez Союз українок) erakundea sortuz. Bere ekintza ugarien artean, aipatzekoak dira egunkari batzuk sortzea, hala nola, Boletín de las Mujeres (Жіночий вістник 1922), hitzaldi ezberdinak antolatzea edo kooperatibak sortzea.Garai hartan, 1921ean, Lwownen bertan Irakasleen Mintegian hasi zen lanean, eta, ondoren, Goi Mailako Institutu Pedagogikoan; baina 1928an irakaskuntza utzi eta gai sozial eta politikoetan jarri zuen arreta.Tokiko Aliantza Demokratikoarekin (Ukrainako Aliantza Demokratikoarekin (UNDO) bat egin ondoren, Rudnitska Sejm poloniarrerako alderdiaren ordezkari hautatu zuten 1928an (1935 arte izan baitzen); urte horretan bertan Emakume Ukrainarren Batasuneko presidente izendatu zuten (1939ra arte). Kazetaritza-lanak egiten jarraitu zuen, eta, horrez gain, hainbat egunkari feministatan argitaratu ohi zituen bere idazkiak: hala nola, Emakumea (жінка), Herritarra (Громадянина) edo Ukrainarra (Українка), eta Gazeta Ekintza (газета дію) egunkariko emakumeen orria.

Sejm-en, Rudnitskak gogor defendatu zuen Ukraina, eta Poloniako agintariak kritikatu zituen Ukrainako kultura kentzeagatik, bere eskola eta erakunde erlijiosoak barne. Hezkuntza- eta kanpo-arazoetako batzordeetan parte hartu zuen, eta hitzaldi ugari eman zituen eta hizlari karismatiko fama lortu zuen. 1931n Nazioen Elkartean ofizial poloniarren aurkako kasua aurkeztu zuen Ukraniako hiru ordezkarietako bat izan zen, gutxiengo ukrainarra isilarazteko «bake-kanpaina» bat egitea leporatu baitzioten. Halaber, Britainia Handiko Komunen Ganberak gai horri buruz hitz egiteko gonbita egin zion. [6]

Sobietar gosetea (1932-1933) aldatu

1932-1933ko gosetean, Ukrainako Erreskate Publikorako Batzorde Ukrainiarreko lehendakariorde hautatu zuten (Український громадський комітет рятунку України) —herritarren egoera ekonomikoari, politikoari eta elikadurari buruzko informazioa—, eta gaiari buruz hitz egiteko eta laguntza bideratzeko zenbait bilera antolatu zituen, politikari, zientzialari eta hezitzaileekin. Emakumeen elkarteekin izandako harremanen bidez, Rudnitska aukeratu zuten nazioarteko laguntza erakartzeko eta egoera Nazioen Gizartean eramateko.

 
Oroimen Nazionalaren Institutu Ukrainiarraren kartela (Ος-ςος-ος-οςος-οςςος-ςος-Rudnka oroimenez, Milena Rudnkaren oroimenez, holodomorrari buruzkoa) eta nazioarteko komunitatearen aurrean bitartekari-lana egitea.

1933ko irailaren 29an, hamalau herrialde bildu ziren Genevan, eta Rudnitska buru zuen Ukrainako ordezkaritzak goseteari eta nazioarteko laguntzaren beharrari buruzko aurkikuntzak aurkeztu zituen. Zenbait ordu igaro ondoren, Nazioen Elkarteak erabaki zuen gosetea Sobietar Batasunaren barne-arazoa zela, eta arazo hori ez zela estatu kidea, eta, beraz, ez zuela laguntzarik emango. Orduan, ordezkaritzak laguntza eskatu zion Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordeari. Sobietar ofizialekin harremanetan jarri ziren, Ukrainan lankidetzan aritzeko onespena lortzea espero zuten erakundeko zuzendariak, baina Abel Yenukidze Errusiako Gurutze Gorriko buruak ukatu egin zuen Ukrainan halako gosea izatea. Rudnitskak beste hitzaldi batean hitz egin zuen 1933ko abenduan, ordukoan Vienan, eta nazioarteko komunitateari erregimen estalinistari presioa egiteko eskatu zion, krisi bat zegoela onartu eta laguntza eman zezan. Hala ere, Sobietar Batasunak ukazioari eutsi zion eta gosetearen izaerari eta irismenari buruzko edozein informazio ofizial kendu zuen. Gosete Handiaren egiagatik borroka handian delako (Боротьба за правду про Великий Голод) liburuan, 1958an idatzia, Rudnka Kremlingo presio antolatuaren emaitza bat izan zela aldeztu zuen, «herri matxinatuak hausteko nekazariak».[6]

Gerren arteko feminista (1933-1939) aldatu

Gerra arteko garaian, Ukrainako emakumeen mugimendu nagusietako bat izan zen Rudnitska. Adolf Hitler 1933ko urtarrilean boterera igo zenean, Milenak ia berehala aztertu zituen emakumeen bizitzari ezarritako murrizketak. Hirugarren Reich-ak onartutako legeek debekatu egiten zuten zerbitzu zibilean lan egitea, hezkuntza-sistemaren goiko mailetan emakume-kopuruarentzako kuotak ezartzen zituzten edo sistema judizialean goi-mailako postuetara sartzeari uko egiten zioten. Erantzun gisa, Rudnitskak artikulu satiriko bat idatzi zuen Voz Femenina aldizkarian, eta honelaxe definitu zuen emakumea:[7]

Emakumea sukaldean eseri, janaria egin, lapikoak garbitu eta haurrak erditu behar dituen izaki bat da... Hori guztia gabe, emakumea ez da emakumea: munstro bat [da].

Ukrainako emakumeen hiri-sektoreak emakume ideala kontzientzia politiko eta gizarte-ekimeneko emakumea zela dioen premisa garatu zuen garai batean, ikuskera nazionalsozialistak erreserba handiak eragin zituen, eta okupatutako lurraldeetan amatasun-eskolak ezartzeko saiakerek huts egin zuten erabat.

1934an, Rudnitskak Emakume Anisquawown egindako Emakume Anianoen Lehen Kongresua antolatzen lagundu zuen, eta 1937an, Emakume Ukrainarren Mundu Batasun sortu berriaren lehendakari hautatu zuten.[8] 1930eko hamarkadaren amaieran, Poloniako Gobernuak hurbiletik behatu zuen Ukrainako Emakumeen Batasuna (SU), eta, azkenik, hainbat buruzagi atxilotu eta erakundea legez kanpo utzi zuen.[9]

Heriotza eta legatua aldatu

Rudnitska 1976ko martxoaren 29an hil zen Munichen, eta apirilaren 2an lurperatu zuten Ukrainako Waldfriedhof sekzioan. 1993an, gorpuzkiak Lviveko Lichkiv hilerrira eraman zituzten[17], familiako beste kide batzuekin batera.[8]

1994an, Irene Martiniukek Milena Rudnytska and Ukrainian Feminism doktore-tesia argitaratu zuen: The Art of the Possible, non Rudnitskak mugimendu feminista ukrainarrean zuen eginkizuna aztertzen baitzuen. 1998an Milena Rudnitska agertu zen. Artikuluak, kartak eta dokumentuak (Мілена Рудницька. Статті. Листи, документи, Lviv), zuzendaria: Marta Bogachevska-Jomyak, Miroslava Dyadiuk eta Jarosσaw Peνki.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) Chazarra, Antonio. (2022-03-26). «Milena Rudnitska, periodista, feminista y activista en pro de los derechos del pueblo ucranio» Entreletras (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  2. ↑ «Rudnytska, Milena» www.encyclopediaofukraine.com (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  3. ↑ «Rudnitskaya, Milena Ivanovna» clever-geek.imtqy.com (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  4. ↑ Biographical dictionary of women's movements and feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe : 19th and 20th centuries. Budapest ; New York : CEU Press/Central European University Press 2006 ISBN 978-963-7326-39-4. (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  5. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2019-01-08 (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  6. ↑ a b Biographical dictionary of women's movements and feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe : 19th and 20th centuries. Budapest ; New York : CEU Press/Central European University Press 2006 ISBN 978-963-7326-39-4. (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  7. ↑ (Ukraineraz) «Мілена Рудницька: «Ніхто не знищить ідеї, якій ми служили»» Повага 2017-07-05 (Noiz kontsultatua: 2022-11-06).
  8. ↑ a b Rudnytska, Milena. 1993.
  9. ↑ Union of Ukrainian Women. 1993.

Bibliografia aldatu

  • Amar, Tarik Cyril (2015). The Paradox of Ukrainian Lviv: A Borderland City between Stalinists, Nazis, and Nationalists. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-1-5017-0083-5.
  • Chornovol, Ígor (4 de marzo de 2005). «Львівські феміністки. Мілена Рудницька» [Feministas de Lviv. Milena Rudnitska]. Gazeta Lwowska (en ucraniano) (Lviv) (41 (607)). Archivado desde el original el 9 de diciembre de 2007. Consultado el 24 de abril de 2017.
  • Gavrishko, Marta (29 de diciembre de 2010). «Галицькі феміністки 1930-х: нацистське "Кухня-Церква-Діти" не для нас» [Feminista de Galitzia, 1930: el «cocina, niños, iglesia» nazi no es para nosotras] (en ucraniano). Kiev: Історичну правду. Archivado desde el original el 16 de marzo de 2016. Consultado el 24 de abril de 2017.
  • Gudzik, Klara (7 de marzo de 2001). «Поборниця жіночого рівноправя» [Defensora de la igualdad de las mujeres] (en ucraniano). Kiev: Den. Archivado desde el original el 20 de diciembre de 2016. Consultado el 24 de abril de 2017.
  • Himka, John-Paul (2014, noviembre). «A Man Much Missed: Remembering Ivan Lysiak-Rudnytsky». Kritika. Kiev. Archivado desde el original el 4 de marzo de 2016. Consultado el 25 de marzo de 2018.
  • Martiniuk, Irene (1994). Milena Rudnytska and Ukrainian Feminism: The Art of the Possible. Albany, Nueva York: University at Albany, Department of History.
  • Onishko, Lesya (2012, 23-30 de diciembre). «Мілена Рудницька: штрихи до портрету» [Milena Rudnitska: trazos al retrato] (en ucraniano) (52). Varsovia: Nashe Slovo. Archivado desde el original el 24 de mayo de 2016. Consultado el 24 de abril de 2017.
  • Rudnitski, Iván Lisyak (1987). Essays in Modern Ukrainian History. Edmonton, Alberta, Canada: Canadian Institute of Ukrainian Studies. ISBN 978-0-920862-47-6. Archivado desde el original el 8 de enero de 2019.
  • Snitsarchuk, L. V. (2016). «ЛИСЯЌ Павло» [LISYAK Pavló]. Entsiklopédiya Suchásnoiyi Ukrayini (en ucraniano). Kiev: Institute Encyclopedic Research of Ukraine. Archivado desde el original el 24 de abril de 2017. Consultado el 24 de abril de 2017.
  • Zhurzhenko, Tatiana (2006). «Rudnytska, Milena (1892–1976)». En de Haan, Francisca; Daskalova, Krassimira; Loutfi, Anna, eds. Biographical dictionary of women's movements and feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th centuries. Budapest: Central European University Press. pp. 470–474. ISBN 978-9-637-32639-4 – via Project MUSE. (requiere registro).
  • «Останній шлях Мілени Рудницької» [El último viaje de Milena Rudnitska]. Svoboda (en ucraniano) 83 (72) (Nueva Jersey). 16 de abril de 1976. Archivado desde el original el 9 de julio de 2016. Consultado el 15 de julio de 2019.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Milena_Rudnitska&oldid=9532170"(e)tik eskuratuta