McMurdoko Haran Lehorrak
McMurdoko Haran Lehorrak edo, besterik gabe, Haran Lehorrak, McMurdo itsasartearen inguruan dauden haranen multzoa dira, Viktoriako lurraldean, Antartikan.[1] Antartikan izotz edo elurrik gabe dagoen eskualderik zabalena dira. Eskualdeak oso ezaugarri geologiko interesgarriak ditu, hala nola Vida lakua eta Onyx ibaia, Antartikako ibairik luzeena. Gainera, munduko basamortu lehorrenetako bat da.
| McMurdoko Haran Lehorrak | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Mota | Antarctic oasis (en)  eta haran |
| Eponimoa | McMurdo itsasartea Archibald McMurdo (en) |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 77°28′S 162°31′E / 77.47°S 162.52°E |
| Condominium | Itun Antartikoko eskualde |
2004. urtean, Haran Lehorretako zati bat babestutako ingurumen-eremu gisa izendatu zuten[2] Estatu Batuen eta Zeelanda Berriaren arteko itun batez, estatu hauen base antartikoak ingurunetik gertu daudenez. McMurdo Dry Valleys izendatzen dute ingurua ingelesez estatu horiek.
Ezaugarriak aldatu
Haran Lehorrek beren izena hartzen dute hezetasun maila oso baxua dutelako eta ez dutelako elurrik, ezta izotzezko estalkirik ere. Guztira, 4.800 kilometro karratu hartzen dituzte, hau da, kontinentearen azaleraren %0,03, eta izotzik gabeko Antartikako eremurik handiena dira. Haranetako zorua hartxintxar soltes estalita dago, eta izotz-ziriz osatutako poligonoak ere aurki daitezke.[3]
Haran Lehorren baldintza bereziak haize katabatiko deiturikoei zor zaizkie (katabatikoak, grezieratik 'jaisten direnak'). Aire hotza grabitatearen indarrak maldan behera arrastatzen duenean, haize hauek sortzen dira eta 320 km/orduko abiadura har dezakete. Haize horrek era guztietako hezetasuna, ura, izotza eta elurra lurruntzen ditu.[4]
Bizitza aztarnak aldatu
Haran Lehorretan bizi diren bakterio fotosintetiko endolitiko batzuk aurkitu dira. Bakterio horiek aire lehorretik babesten dira arroken barrualde nahiko hezean. Haranetan deskargatzen duten glaziarren udako urtzea lurreko elikagaien iturri nagusia da. Zientzialarien ustez, Haran Lehorrak dira, beharbada, Marte planetaren antz handiena duen lurreko ingurumena, eta, beraz, Lurretik kanpoko bizimoduei buruz ikasteko iturri garrantzitsua dira.
Zenbait bakterio anaerobikoren metabolismoa burdinan eta sufrean oinarritzen da, eta Taylor glaziarraren azpiko izozte-puntutik beherako tenperaturetan irauten dute. Odolezko Kataratak izeneko ingurunean izotza gorriz tindatzen dute.[5][6]
Inguru geografikoak aldatu
Haranak aldatu
- Alatna harana [7], Benson glaziarretik iparralderago dagoena.
Iparretik hegoaldera, hiru haran nagusiak hauek dira:
- Victoria harana (iparraldean St. Johns Range eta hegoaldean Olympus Range artean)
- Wright harana (Olympus Range iparraldean eta Asgard Range hegoaldean)
- Taylor harana (iparraldean Asgard Range eta hegoaldean Kukri Hills artean)
Victoria haranaren mendebaldean, iparretik hegora daude halaber;
Balham bailararen hegoaldean mendebaldetik ekialdera zabaltzen dira:
Taylor bailararen mendebaldean dago
Hegoalderago, Royal Society Range mendienen mendebaldean eta McMurdo itsasartearen mendebaldeko kostaldean, Koettlitz glaziarraren lobuluan, hauek daude, iparretik hegora:
Lakuak aldatu
Haran Lehorretan dauden laku batzuk munduko gatz-eduki handiena duten lakuen artean daude, Assal lakuko edo Itsaso Hileko gazitasun-maila gaindituz. Gazitasun handiena duena Don Juan laku txikia da.
- Vida lakua (Victoria harana)
- Vanda lakua (Wright harana)
- Brownworth lakua (Wright harana), ur gezekoa hau.
- Don Juan lakua (Wright harana)
- Fryxell lakua (Taylor harana)
- Hoare lakua (Taylor harana)
- Txad lakua (Taylor harana)
- Dirty Little Hoare Pond aintzira, (Taylor harana)
- Parera Pond lakua, ur gezekoa
- Bonney lakua (Taylor harana)
- House lakua (Pear harana)
- Joyce lakua (Pear harana)
- Garwood lakua (Garwood harana)
- Miers lakua (Miers harana)
Ibaiak aldatu
- Onyx ibaia (Wright harana)
- Kite erreka (Victoria ibarra)
- Vincent Creek (Taylor bailara)
- Crescent erreka (Taylor bailara)
- Harnish Creek (Taylor bailara)
- Huey Creek (Taylor bailara)
Erreferentziak aldatu
- Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, gaztelaniazko wikipediako «Valles secos de McMurdo» artikulutik itzulia izan da, 2021-10-20 data duen 139168561 bertsioa oinarritzat hartuta. Sartze-datarik ez duten erreferentziak, edo 2021-10-20 baino lehenago datatuak, jatorrizko artikulutik ekarri dira itzulpenarekin batera.
- ↑ Rejcek, Peter. (29 de noviembre de 2007). «In the cold of the night» Science team to extend seasonal work until April to study lake ecosystem in the McMurdo Dry Valleys (The Antarctic Sun).
- ↑ «Antarctic Treaty database - Measure 18 (2015) - ATCM XXXVIII - CEP XVIII, Sofia» www.ats.aq (Noiz kontsultatua: 2022-03-16).
- ↑ Bockheim, J. G.. (2002). «Landform and Soil Development in the McMurdo Dry Valleys, Antarctica: A Regional Synthesis» Arctic, Antarctic, and Alpine Research 34 (3): 308–17. doi:..
- ↑ Lloyd, J & Mitchinson, J: "The Book of General Ignorance". Faber & Faber, 2006.
- ↑ John Timmer. Ancient, frozen ecosystem produces blood-red ice flows, Ars Technica, 16 April 2009. Accessed 17 April 2009.
- ↑ Mikucki, Jill A.; Ann Pearson, David T. Johnston, Alexandra V. Turchyn, James Farquhar, Daniel P. Schrag, Ariel D. Anbar, John C. Priscu, and Peter A. Lee. (2009). «A Contemporary Microbially Maintained Subglacial Ferrous "Ocean"» Science 324 (5925): 397–400. doi:..
- ↑ https://web.archive.org/web/20081217034657/http://www.antarcticanz.govt.nz/downloads/environment/Map%20A%20McMurdo%20Dry%20Valleys%20Area.pdf
Ikus gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q571433
Multimedia: McMurdo Dry Valleys / Q571433
